კვირის ამბები

როცა ქალაქში ისტორიის კვალი იშლება – დისკუსია კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საკითხებზე

01.07.2015 • 15934
როცა ქალაქში ისტორიის კვალი იშლება – დისკუსია კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საკითხებზე

 

დისკუსია უნივერსიტეტში
დისკუსია უნივერსიტეტში

ნანა კვაჭაძე, ჟურნალისტი, საზოგადოება „ბათომის“ წევრი, დისკუსიის მომხსენებელი: დარწმუნებული ვარ, ბათუმში ყველა თქვენგანს აქვს საყვარელი ადგილი,  ან სახლი, რომელშიც ისურვებდა ეცხოვრა, ქუჩა, სადაც მოგწონთ სეირნობა… ბევრი ადამიანი ასახელებს სხვადასხვა ქუჩას, ამ პასუხებს ძირითადად აერთიანებს ის, რომ ყველას მოსწონს ის ქუჩები, ის ადგილები, სადაც დგას ძველი, ისტორიული შენობები, რომელთაც შეუძლიათ მომენტალურად მოგცენ დროში მოგზაურობის საშუალება. ეს ქუჩები უკვე არის ისტორია, ეს სახლები არის ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობა, რომელსაც სჭირდება შენარჩუნება და უფრო მეტიც, სჭირდება დაცვა.

 

რატომ უნდა სჭირდებოდეს კულტურულ მემკვიდრეობას დაცვა საზოგადოებაში, რომელიც ამბობს, რომ ამაყობს თავისი ისტორიით, ლაპარაკობს წინაპრებზე და ასე შემდეგ. თუ გვიყვარს ჩვენი ისტორია და ვამაყობთ მისით, მაშინ, ბუნებრივია, ჩვენთვის მნიშვნელოვანი უნდა იყოს ის შენობებიც, რომელიც ამ ქალაქში აშენდა ერთი საუკუნის, ზოგჯერ უფრო მეტი ხნის წინათაც კი. ეს სახლები ააშენა ბათუმელების პირველმა თაობამ, მათ დააპროექტეს ქუჩები და ააშენეს ქალაქი. ამ სახლების თავდაპირველი სახით შენარჩუნებით გვაქვს შანსი ვიმოგზაუროთ დროში, – 21-ე საუკუნიდან მე-19 საუკუნის ბოლოს ან მე-20 საუკუნის დასაწყისის ბათუმში. 

 

მაგრამ რას ვაკეთებთ დღეს: ვანგრევთ საუკუნის წინანდელ სახლებს და მის ნაცვლად ჩნდება მრავალსართულიანი კორპუსები. ანუ ვშლით ქალაქში ისტორიის კვალს. ჩემი აზრით, ვშლით მაშინაც კი, როცა უშუალოდ ჩვენ არ ვანგრევთ: შესაძლოა მე ან თქვენ, პირადად არ დაგვინგრევია ჩაქუჩით და ბულდოზერით რომელიმე ისტორიული შენობა ბათუმში, მაგრამ როცა ეს შენობები ინგრევა, ასეთ დროს პოზიციის არ ქონა, გულგრილობა, ნიშნავს თანამონაწილეობას.

 

კულტურული მემკვიდრეობა არის ქალაქის, ქალაქზე პასუხს აგებს ის თაობა, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში ცხოვრობს და არა მხოლოდ მთავრობა, რომელიც შედგება რამდენიმე ასეული ადამიანისგან. რა თქმა უნდა, ხელისუფლება, რომელსაც ირჩევს ხალხი, არის პასუხისმგებელი კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნებაზე, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ საზოგადოებას არ აქვს ეს პასუხისმგებლობა.

 

დაახლოებით ათი დღის წინ რუსთაველის უნივერსიტეტში ჩამოსული იყო პენსილვანიის უნივერსიტეტის პროფესორი, ბატონი რიპკემა, რომელიც კულტურული მემკვიდრეობის საკითხებზე მუშაობს. მან აღნიშნა ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი რამ – აშშ-იც კი, მაღალგანვითარებულ ქვეყანაში, სადაც გადაწყვეტილებები კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ ფრთხილად მიიღება, რომ არა სამოქალაქო საზოგადოება, რომ არა ძლიერი არასამთავრობო სექტორი, სახელმწიფო და ბიზნესი ბევრ არაფერს გააკეთებდა კულტურული მემკვიდრეობის დასაცავად.

 

როგორ უნდა დავიცვათ კულტურული მემკვიდრეობა მოქალაქეებმა? – ძალიან მნიშვნელოვანია ამ საქმეში იმ ადამიანების როლი, ვისაც გააზრებული აქვს რა არის კულტურული მემკვიდრეობა, იცის კონკრეტული შენობის ისტორია, აქვს ინფორმაცია. 21-ე საუკუნე არის ინფორმაციის საუკუნე, აქ ბრძოლაში იმარჯვებს ის, ვისაც აქვს ინფორმაცია, ამიტომ, თუ ვიცით კონკრეტული შენობის ისტორიის შესახებ, ეს ინფორმაცია უნდა მივაწოდოთ სხვასაც, ანუ ვაჩვენოთ ერთმანეთს, რისი დაკარგვის საფრთხის წინაშე ვდგავართ.

 

კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა არის მუდმივი ბრძოლა, თითო ბრძოლა თითო შენობისთვის. უნდა გვესმოდეს, რომ აქ არის ძალიან დიდი ბიზნესინტერესები, რომელსაც მთავრობა მხარს უჭერს. ყოველთვის აღმოჩნდება ვიღაც, ვისაც მოუნდება კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის გადაკეთება და ამით დიდი ფულის შოვნა, რადგან ეს ძეგლები მდებარეობს ქალაქის ცენტრში. ამიტომ ეს მუდმივი ბრძოლის თემაა არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ განვითარებულ ქვეყნებშიც კი.

 

ბათუმში კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საკითხებზე ძირითადად ორი ჯგუფი ზრუნავს, – საზოგადოება „ბათომი“ და საინიციატივო ჯგუფი „გადავრჩინოთ ბათუმის რვფეხა“, რომელიც შეიქმნა კონკრეტულად „რვაფეხას“ გადასარჩენად. სხვათა შორის, აქცია „რვაფეხას“ დასაცავად, ერთ-ერთი ყველაზე ხალხმრავალი აქცია იყო ბათუმში, თუმცა ჯერ კიდევ არ არის გადაწყვეტილი, რა ბედი ელის „რვაფეხას“.

 

დარწმუნებული ვარ, გაგიჩნდებათ კითხვა, ექნება თუ არა ამ ბრძოლას შედეგი? ხშირად მომისმენია, როგორ ამბობენ: რა აზრი აქვს რამეს, მაინც დაანგრევენ – ასე არ არის. განვითარებული ქვეყნების მაგალითზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კულტურული მემკვიდრეობის დასაცავად ბრძოლას ნამდვილად აქვს შედეგი. კულტურული მემკვიდრეობის მიმართ გულგრილი საზოგადოება ძალიან ხშირად გულგრილია გარემოს დაცვის საკითხების, ადამიანის უფლებების მიმართაც, ეს საზოგადოების განვითარების ერთგვარი მაჩვენებელია. 

 

ნინო ინაიშვილი, არქეოლოგი, საზოგადოება „ბათომის“ ხელმძღვანელი: ნანას მოხსენებიდან ჩანს, რომ ჩვენ ვართ ბრძოლაში, მაგრამ ამ  ბრძოლაში ჩვენ გვჭირდება ცოდნით შეიარაღება, რაც გვაკლია. კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა ახალი ხილია. საბჭოთა პერიოდში მისი დაცვის სისტემა სხვაგვარი იყო. აღმოჩნდა ისე, რომ დამოუკიდებელ საქართველოში უფრო მეტი დავკარგეთ, ვიდრე საბჭოთა კავშირის დროს, რაც ძალიან სამწუხაროა. ეს მოხდა სწორედ იმიტომ, რომ ამ სფეროში არ გვაქვს სათანადო განათლება. მინდა მოვუწოდოთ სტუდენტებს და განსაკუთრებით ეკონომიკური ფაკულტეტის სტუდენტებს, რადგან კულტურული მემკვიდრეობა ხშირად სწორედ ეკონომიკური ინტერესის გამო იწირება და არა იმის გამო, რომ ხალხს ასე უნდა. უნდა შევიარაღდეთ ცოდნით, ჯერ ჩვენ უნდა გავიაზროთ და სხვებსაც  გავაგებინოთ,  რატომ არის კულტურული მემკვიდრეობა ღირებული და რა ღირებულება აქვს მას ეკონომიკური თვალსაზრისით. აუცილებლად უნდა ჩავატაროთ კვლევები და მოხალისეობის საფუძველზე სტუდენტებიც უნდა ჩავრთოთ მასში, თქვენც [სტუდენტები] ბევრ საინტერესოს გაიგებთ და დარწმუნდებით, რამდენად სასარგებლო იქნება კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნება.

 

ბათუმის  ბულვარი იყო საზოგადოებრივი თავშეყრისა და შეხვედრების ადგილი და არ შეიძლება საზოგადოებრივი სივრცეები ასე გაქრეს და მათ ნაცვლად ბეტონის უზარმაზარი შენობები აღიმართოს. ეს უბნები არის ტურისტებისთვის მიმზიდველი და თუ ჩვენ გვინდა, რომ ტურიზმი განვავითაროთ, ამას უნდა მივაქციოთ ყურადღება. რით განსხვავდება ბათუმი სხვა ქალაქებისგან? „შერატონისა“ და „ჰილტონის“ სანახავად აქ არავინ ჩამოვა. უნდა გვქონდეს საინტერესო ადგილები ქალაქში. 

 

მინდა კიდევ ერთი მაგალითი მოგიყვანოთ. ევროკავშირის ერთ-ერთი პროექტში   ჩართული არიან კულტურული მემკვიდრეობით მდიდარი ქალაქები, როგორიცაა: ვარნა, კონსტანცა, ოდესა და სხვები. ჩვენს ქალაქში იმდენად არის გაფუჭებული კულტურული ძეგლები, რომ ძალიან გაგვიჭირდა კულტურული ღირებულების ძეგლების არჩევა და მათი კულტურულ ტურში შეყვანა. მე არ ვიცი რას ანვითარებენ ქალაქში, რას უყვებიან გიდები ტურისტებს ბათუმზე?!

 

ნაირა ნაგერვაძე, მოსწავლე: მე ვცხოვრობ სახლში, რომელსაც აქვს ისტორიული სტატუსი, მაგრამ ეს შენობა იმდენად ძველია და  განადგურებული, რომ არავინ აქცევს ყურადღებას და თავისით ინგრევა. თქვენი აზრით, როგორ უნდა მივხედოთ ასეთ შენობას? თავისით დაინგრეს  თუ როგორმე  სიახლე შევიტანოთ მასში?

 

ნანა კვაჭაძე: ეს არის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი – როგორ უნდა მოვიქცეთ და საუკეთესო შემთხვევაში რა შეიძლება გაკეთდეს? კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლზე ზრუნავს სახელმწიფო. წარმოიდგინეთ, როგორ იქცევით, როცა სახლში გყავთ ავადმყოფი?! მას უმკურნალებთ ხომ და არ დაიწყებთ იმაზე ფიქრს, როგორ მოიშოროთ თავიდან. იგივე დამოკიდებულება უნდა იყოს კულტურული ძეგლების დაცვის თვალსაზრისითაც. იდეალურ შემთხვევაში უნდა ზრუნავდეს სახელმწიფო [მაშინ როცა მოქალაქეებს არა აქვთ ძეგლის შეკეთების შესაძლებლობა]. თუ თქვენი სახლი მდებარეობს ცენტრში, ჩნდება მოლოდინი, რომ მოვა ინვესტორი და ააშენებს უკეთეს სახლს, რომელშიც უფრო კარგად იცხოვრებთ. თქვენ შესაძლოა კარგად იცხოვროთ, მაგრამ ამით ზარალდება ისტორია და კულტურული მემკვიდრეობა, ამიტომ გამოსავალი არის ისევ სახელმწიფოს მაღალი ჩართულობა, რაც სახელმწიფოს უნდა მოსთხოვოს საზოგადოებამ. რა თქმა უნდა, თქვენ უნდა იცხოვროთ გამართულ სახლში, მე ვარ თქვენს მხარეს, ოღონდ არა ნგრევის ხარჯზე. გავრცელებული პრაქტიკაა, როდესაც ასეთ შენობებში განთავსებულია ოფისები და ა.შ. ანუ ის კომპანიები, რომლებისთვისაც იმიჯი არის მნიშვნელოვანი, ინტერესდებიან ქალაქის ცენტრში მდებარე შენობებით. ზოგადად, ეს საინტერესო საკითხია და ხელისუფლების მხრიდან ხშირად ხდება იმითი მანიპულაცია, რომ აი, ხალხი ცუდად ცხოვრობს და რა ვქნათ, მათ ინტერესებშიც დანგრევა და ახლის აშენებაა. სხვაგვარად არც განიხილება საკითხი და არც ყოფილა პოლიტიკური ნება, რომ ამაზე ემსჯელათ.

 

რეზო ოკუჯავა, ბსუ: მძიმე თემაა. როდესაც ვამბობთ, რომ შვიდი კაცი გამოდის აქციაზე და ამაზე გული შეგვტკივა, საქმე იმაშია, რომ ბევრმა არ იცის ისტორია და რომ გამოკითხოთ სტუდენტები, მოსწავლეები, არამარტო მათ, არამედ მათმა მასწავლებლებმაც არ იციან რომელია კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი, საერთოდ რას ნიშნავს ძეგლი და როგორ შეიძლება ის დაიცვა. უბედურება ის არის, რომ ბათუმელმა ბავშვმა არ იცის ბათუმის ისტორია, თბილისელმა კი – თბილისის. 

 

 

ზაურ ახვლედიანი, ბათუმის საკრებულოს წევრი, აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს წარმომადგენელი: განათლების საკითხში მეც გეთანხმებით. ვფიქრობ, არ დგას ის იმ სიმაღლეზე, რომელზეც უნდა იდგეს. ეს არის სისტემური პრობლემა. არის სხვადასხვა ჯგუფი კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის მხრივ და ჩვენ გვჭირდება სამოქალაქო საზოგადოების კონსოლიდაცია და ერთობლივი მუშაობა, ვიდრე კრიტიკა. ყველაზე დიდი პრობლემა ჩემთვის, როგორც იურისტისთვის, არის კანონში. კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ არ იცის ბევრმა და მათ შორის მათაც, ვინც ცხოვრობს ასეთ ძეგლში. თუკი თქვენ ცხოვრობთ კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსის მქონე ძეგლში, თავად ხართ ვალდებული დაიცვათ და შეინარჩუნოთ ეს ძეგლი. თუ თქვენ ვერ ახერხებთ ამის უზრუნველყოფას, სახელმწიფოს შეუძლია ეს გააკეთოს და შემდეგ სასამართლოს საშუალებით მოსთხოვოს მფლობელს თანხის ანაზღაურება, მაგრამ  ასეთი ფაქტი ჯერ არ გვქონია. პირადად მე, როგორც საკრებულოს წევრი, ვფიქრობ, საგადასახადო  შეღავათებით უნდა სარგებლობდნენ ძეგლის მესაკუთრეები. დღეს ასეთი შეღავათებით სარგებლობს მხოლოდ საფორტიპიკაციო და საკულტო ნაგებობები, ოღონდ  თუ კი ეს ნაგებობა წარმოადგენს ეროვნული მნიშვნელობის ძეგლს, ვინც ახდენს მის რეაბილიტაციას, ის თავისუფლდება დღგ-ს გადასახადისგან. სხვა შეღავათი კულტურული მემკვიდრეობის მფლობელებს არ აქვთ. სხვა ქვეყნების პრაქტიკაში კულტურული მემკვიდრეობის მფლობელი გათავისუფლებულია ყველანაირი გადასახადისგან, ოღონდ მან არ უნდა მოსთხოვოს სახელმწიფოს  მისი რესტავრაცია.  ჩვენც ამ გზით  უნდა მივდიოდეთ.


დისკუსია ქვეყნდება შემოკლებით. 

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: