„არასდროს მდომებია ომის რეპორტიორი ვყოფილიყავი. ბევრს აქვს ასეთი სურვილი – სათავგადასავლოა, მნიშვნელოვანია… მაგრამ მე არ მქონია. ვერ ვიფიქრებდი, რომ საომარი მოქმედებების ზონაში აღმოვჩნდებოდი.
პირველი დღეები ძალიან საშიში იყო. არ ვიცოდი საკმარისი ომებზე, რათა მცოდნოდა, რა ხდებოდა. რომ დარტყმები ხორციელდება კონკრეტულ სამიზნეებზე. მეგონა, რომ თუ ციდან რაღაც მოფრინავს, მთელი ქალაქი მიწასთან გასწორდება და ალბათ, მეც აქ მოვკვდები-მეთქი,“ – ამბობს უკრაინული გამოცემა „კიევ ინდიფენდენტის“ მთავარი რედაქტორი ოლგა რუდენკო.
„ბათუმელები“ მას კიევში შეხვდა.
სხვა უკრაინულ მედიებთან ერთად „კიევ ინდიფენდენტმა“ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა და ასრულებს დღემდე, რომ მსოფლიომ უკრაინაში მიმდინარე ომზე ზუსტი და გადამოწმებული ინფორმაცია მიიღოს.
რამდენად მზად იყო „კიევ ინდიფენდენტის“ ნიუსრუმი 24 თებერვალს, როცა რუსეთმა უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომი დაიწყო და როგორ გაუმკლავდა სარედაქციო გუნდი ომის დაწყებით გამოწვეული შოკის პირველ ტალღას? – „ბათუმელები“ ამ თემაზე ოლგა რუდენკოს ესაუბრა.
- არ ვიცოდით, რომ სრულმასშტაბიანი ომი ასე დაიწყებოდა, მაგრამ რამე აუცილებლად რომ მოხდებოდა, ამის ბევრი ნიშანი იყო. თუმცა, გვეგონა, რომ ეს „რამე“ აღმოსავლეთ უკრაინაში მოხდებოდა, მაგალითად, ესკალაცია დონბასში.
ომამდე რამდენიმე დღით ადრე ვლადიმერ პუტინმა განაცხადა, რომ აღიარებდა ე.წ. დონეცკისა და ლუგანსკის „სახალხო რესპუბლიკებს“.
ამ რეგიონების „ხელმძღვანელები“ რუსეთმა დანიშნა. მათაც თქვეს, რომ პრეტენზია აქვთ დონეცკისა და ლუგანსკის ოლქების მთელ ტერიტორიაზე. ისინი დონბასის მეტი ტერიტორიის დაკავებას ეცდებოდნენ.
როცა 24 თებერვლის დილა დადგა… მე არ დამიძინია, რამდენიმე ჩვენი რედაქტორი ოფისში დარჩა, მე კი სახლში წავედი. მალევე, გავიდა პუტინის მიმართვა, სადაც მან „სპეციალური სამხედრო ოპერაციის“ დაწყების შესახებ გამოაცხადა.
უმალვე, აფეთქებების ხმაც გაისმა. სხვებმა, სოციალურ ქსელებსა და სამსახურის ჩათებში, ასევე დაწერეს, რომ აფეთქებების ხმა ესმით. გავაცნობიერე, რომ ჩემს ქალაქს ბომბავენ.
სიმართლე გითხრათ, არასდროს მდომებია ომის რეპორტიორი ვყოფილიყავი. ბევრს აქვს ასეთი სურვილი – სათავგადასავლოა, მნიშვნელოვანია… მაგრამ მე არ მქონია. ვერ ვიფიქრებდი, რომ საომარი მოქმედებების ზონაში აღმოვჩნდებოდი.
პირველი დღეები ძალიან საშიში იყო. არ ვიცოდი საკმარისი ომებზე, რათა მცოდნოდა, რა ხდებოდა. რომ დარტყმები ხორციელდება კონკრეტულ სამიზნეებზე. მეგონა, რომ თუ ციდან რაღაც მოფრინავს, მთელი ქალაქი მიწასთან გასწორდება და ალბათ, მეც აქ მოვკვდები-მეთქი.
შემდეგ წერა დავიწყეთ. პუტინის მიმართვის მოსმენისას რედაქტორები წერდნენ, რომ ეს არ ჰგავს ესკალაციას, უფრო ომის გამოცხადებაა. არ უჩანდა ისეთი პირი, რომ ეს პუტინის მიერ დონბასის აღებით დასრულდებოდა – ეს იყო სრულმასშტაბიანი ომი.
დავწერეთ მასალა სათაურით „პუტინმა უკრაინას ომი გამოუცხადა“. როცა მიმართვა დასრულდა, ეჭვიც იყო – უნდა გამოვაქვეყნოთ ასეთი სათაურით? ყველა სხვა მედიასაშუალებამ დაწერა, რომ პუტინმა „სპეციალური სამხედრო ოპერაციის“ დაწყება გამოაცხადა.
ჩემთვის ნათელი იყო, რომ მიუხედავად იმისა, თუ რას დაუძახებდა ამას პუტინი, ომი დაიწყო. გამოვაქვეყნეთ მასალა ასეთი სათაურით. შემდეგ გავშტერდი [სტუპორში ჩავვარდი]. ყველანი ველოდით, რომ რაღაც მოხდებოდა, მაგრამ მქონდა მომენტი, როცა არ ვიცოდი, რა გამეკეთებინა.
[ომამდე] ძალიან საბაზისო გეგმა გვქონდა გაწერილი. ძალიან პატარა ორგანიზაცია ვართ და ორგანიზებული ევაკუაციის საშუალება არ გვქონდა. ბანკიდან ცოტაოდენი ნაღდი ფული გამოვიტანეთ, რადგან ველოდით, რომ საბანკო სისტემა გამოირთვებოდა.
ასევე გვეგონა, რომ ინტერნეტი და კომუნიკაციები შეწყდებოდა, რუსებს შეიძლება ეცადათ ამის გაკეთება. ეს ლოგიკური აზრი იყო. ამიტომ, ისე გავაკეთეთ, რომ უცხოეთში მყოფ გამოცემის თანამშრომლებს ვებგვერდზე წვდომა ჰქონოდათ. ვინც, ასეთ შემთხვევაში, დაწერდა, რომ უკრაინაში კომუნიკაციები შეწყდა.
ჩვენი გუნდის ყველა წევრს ვთხოვე, გამოეგზავნა თავისი გეგმა იმ შემთხვევაში, თუ უკრაინაზე და კიევზე თავდასხმა განხორციელდებოდა. კიევზე თავდასხმის შემთხვევაში ზოგი ქალაქის დატოვებას გეგმავდა; ზოგი – ოჯახის ევაკუაციას და დაბრუნებას; ზოგი – ქალაქში დარჩენას და მოვლენების გაშუქებას.
პირველ დღეებში დიდი გადაადგილებები იყო, მაგრამ ახალი ამბების გამოქვეყნება არ შეგვიჩერებია. ახლაც 24 საათი ვმუშაობთ.
ოლგა რუდენკო, “კიევ ინდიფენდენტის” ოფისში უყურებს დაფას, სადაც გამოცემის გამომწერებს აღრიცხავენ. 30 აგვისტოს გამომწერთა რიცხვი 7085 იყო
- რამდენად რთულია გააშუქო ომი მაშინ, როდესაც ოჯახის წევრს შესაძლოა საფრთხე ემუქრებოდეს?
გუნდისთვის ყველაზე რთული იყო დარდი არა საკუთარი თავის, არამედ ოჯახების უსაფრთხოებაზე.
მშობლები, დები, ძმები, ბავშვები… თითქმის ყველას ოჯახი კიევში თუ არა, უკრაინაში იყო.
ჩემი ოჯახი კიევში არ იმყოფება, მაგრამ სხვა დიდ ქალაქში ცხოვრობენ, რომელზეც ასევე განხორციელდა დარტყმა. პირველი კვირების განმავლობაში ვეხვეწებოდი, დასავლეთ უკრაინაში წასულიყვნენ. უარი მითხრეს. ასე ბევრჯერ მოხდა, არა მარტო ჩვენ გუნდში. მშობლები ხშირად უარს ამბობდნენ სხვაგან გადასვლაზე.
გვყავს ხალხი, რომელთა მშობლებიც რუსეთის მიერ ალყაშემორტყმულ ქალაქებში ცხოვრობდნენ.
წარმოიდგინეთ: რედაქტორი აქვეყნებს მასალას, რომ მის მშობლიურ ქალაქს, სადაც მისი მშობლებიც არიან, რუსებმა ალყა შემოარტყეს.
ერთი ჟურნალისტის ოჯახი ბუჩაში იყო. საბედნიეროდ, მათ გამოაღწიეს და ახლა უსაფრთხოდ არიან, მაგრამ როცა ისინი იქ იყვნენ, ამ ჟურნალისტმა დაწერა ბუჩაში მშვიდობიანი მოქალაქეების მკვლელობაზე…
მაშინ არ ვიცოდით მომხდარის მასშტაბი, არ გვინახავს გარდაცვლილები… მაგრამ ვიცოდით, რომ რუსები მშვიდობიან მოქალაქეებს კლავდნენ. ამ დროს კი ამ ჟურნალისტის ოჯახი ბუჩადან გამოსვლას ვერ ახერხებდა.
საშინელება იყო. ეს არის ყველაზე რთული. საერთაშორისო ჟურნალისტები ჩამოდიან და აშუქებენ მოვლენებს, მაგრამ იციან, რომ მათი ოჯახი უსაფრთხოდაა.
ჩვენ ასეთი ფუფუნება არ გვაქვს.
- გყავთ თუ არა ნაცნობები რუსულ პროფესიულ წრეებში და როგორ შეიცვალა ურთიერთობები 24 თებერვლის შემდეგ?
ვიცნობ რამდენიმე ჟურნალისტს დამოუკიდებელი რუსული მედიიდან. დიდი მეგობრები არ ვართ, უბრალოდ ვიცნობ.
[ომის დაწყების შემდეგ] არ დამკავშირებიან, მაგრამ არც ველოდი – დიდად ახლოს არ ვართ.
შევხვდი ერთ-ერთ მათგანს კონფერენციაზე, მაისში. რა შემიძლია ვთქვა? ის სწორ მხარეს დგას. ჩანდა, რომ მისთვის მტკივნეული იყო, რცხვენოდა თავისი ქვეყნის გამო. პირადად მისი საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს.
ამავე დროს, გამიჭირდა მასთან მეგობრულად საუბარი. უბრალოდ, არ შემეძლო. ჯერაც არ შემიძლია, გავაცალკეო რუსი და სახელმწიფო-აგრესორი.
- ახლახან მნიშვნელოვანი ჟურნალისტური გამოძიება გამოაქვეყნა „კიევ ინდიფენდენტმა“ უკრაინაში მებრძოლი უცხოური ლეგიონის და იქ არსებული პრობლემების შესახებ. ჟურნალისტებმა, რომლებმაც ამ გამოძიებაზე იმუშავეს, ვრცელი განმარტება გააკეთეს, თუ რატომ გამოაქვეყნეს საგამოძიებო სტატია რუსეთ-უკრაინის ომის დროს და რატომ იყო მნიშვნელოვანი ეს. მშვიდობიან დროს ალბათ მსგავსი განმარტება არ მოუწევდათ. როგორ შეცვალა ომმა ჟურნალისტების მუშაობა უკრაინაში?
ომმა ნამდვილად შეცვალა ურთიერთობა ხელისუფლებასა და მედიას შორის. ძალიან უცნაურ ვითარებაში აღმოვჩნდით.
ჩვეულებრივ, მედია ხელისუფლებას აკრიტიკებს, მისი კრიტიკა ბუნებრივია.
ომის პირველ კვირებში ან თვეებში მედიის მთელი ფოკუსი რუსეთზე იყო. განსაკუთრებით ჩვენთვის – საკუთარ თავს ვხედავთ, როგორც ფანჯარას, რომელიც უკრაინას მსოფლიოს აჩვენებს, როგორც უკრაინის ხმას.
ჩვენ არ ვართ პროპაგანდის ხმა და არც ვიქნებით. ხელისუფლებასთან არანაირ კავშირში არ ვართ. მაგალითად, როცა ხელისუფლებისგან რამე საკითხზე კომენტარი გვინდა, ხშირად არც გვაძლევენ.
ჩვენ ვაშუქებთ სიმართლეს. ვაშუქებთ მნიშვნელოვანს. პირველ თვეებში მნიშვნელოვანი იყო ომი, სისასტიკე, დაღუპული ადამიანები, უკრაინის მსხვერპლი, ბრძოლა.
როცა გავიგეთ რაღაც მნიშვნელოვანი, ხელისუფლების ზოგიერთი წარმომადგენლის არასწორ ქმედებებზე, გავაშუქეთ. თვითცენზურა არ გვაქვს.
თუმცა ვიცი, რომ ეს რთული შიდა საკითხია უკრაინელი ჟურნალისტებისთვის. ზოგი ფიქრობს, რომ როგორც ჟურნალისტები, ხელისუფლებასთან უნდა ვიყოთ, რადგან საერთო მტერი გვყავს და კორუფციამ და ასეთმა რაღაცებმა შეიძლება მოიცადოს.
მე არ ვეთანხმები. ვფიქრობ, ხელისუფლების გადაცდომების გაშუქება გრძელვადიან პერსპექტივაში ქვეყანას ეხმარება. ჩვენ არ ვართ რუსეთი. ვიბრძვით არა მარტო იმიტომ, რომ თავს უკრაინელები დავუძახოთ. ვიბრძვით კონკრეტული ღირებულებებისთვის.
ღირებულებები, რომლებითაც უკრაინას სურს ცხოვრება, არის სიტყვის და სხვა თავისუფლებები. აუცილებელია, რომ ამ ღირებულებებისთვის ბრძოლისას მათ არ ვუღალატოთ.
თუ ომში გავიმარჯვეთ, – და დარწმუნებული ვარ, ასეც მოხდება, ეს დროის საკითხია, – მაგრამ ღირებულებებით რუსეთს დავემსგავსეთ, გამარჯვება არასრული იქნება.
ამიტომაც მიმაჩნია, რომ სიმართლე უნდა მოვყვეთ და თვითცენზურა არ დავიწყოთ.
რაც შეეხება Facebook-პოსტებს, ჟურნალისტებმა თავიანთი ხედვა ახსნეს. ამ საკითხზე სხვადასხვა აზრია. ველოდით კრიტიკას.
- მიიღეთ კრიტიკა?
არა იმდენი, რამდენსაც ველოდით. ოღონდ, სამწუხაროდ, არ მივიღეთ ის, რასაც უფრო ველოდით – ხელისუფლების რეაქციას, გამოძიებაზე.
- რამდენად ადვილია ინფორმაციის გადამოწმება უკრაინის მთავრობასთან. გარედან ისე ჩანს, რომ ადვილად ხელმისაწვდომია უმაღლესი თანამდებობის პირებისგან კომენტარების მიღება სხვადასხვა საკითხზე.
ამ საკითხში ყველაზე ცუდად საქმე არაა.
ხელისუფლება, განსაკუთრებით ზელენსკის ადმინისტრაცია, არ არის ისეთი ღია, როგორც შეიძლება ჩანდეს. ხშირად მათგან კომენტარს ვერ მიიღებ.
მე ვაშუქებდი ზელენსკის ადმინისტრაციას და მის კამპანიას. მახსოვს მისი ურთიერთობა მედიასთან. თუმცა, ახლა პრიორიტეტი საერთაშორისო მედია და სოციალური ქსელებია – პირდაპირი ურთიერთობა ხალხთან. მათ შორის ტელეინტერვიუები, მაგრამ ძალიან სპეციფიკურ ფორმაში – წინასწარ ჩაწერილი.
თითქმის ყველა პრესკონფერენცია სრულდებოდა ჟურნალისტთან რაღაც დაპირისპირებით. იგი პირად [შეტევაზე] გადადიოდა, ძალიან მგრძნობიარე იყო კრიტიკული კითხვებისადმი.
ახლა, როცა სამხედრო ვითარებაა, არის შიშები, რომ შეიძლება ცენზურა დაწესდეს. იყო ერთი ბრძანება, რომელიც არეგულირებდა, რისი გაშუქება შეიძლება სამხედროებზე, სარაკეტო დარტყმებზე, მაგრამ ის რეალურად არ სრულდება.
მაგალითად, არის წესი, რომ რამდენიმე საათის განმავლობაში არ შეიძლება იმის თქმა, თუ რაზე და სად განხორციელდა დარტყმა.
ვითარება, სიტყვის თავისუფლების მხრივ, სარისკოა და კარგად უნდა დავაკვირდეთ, რომ ცენზურის დაწესების ან დევნის მცდელობა არ იყოს.
ჩვენ ხელისუფლების ზეწოლას ვერ ვგრძნობთ, მაგრამ ყველა დიდი ტელეარხი ახალი ამბების გაერთიანებულ მარათონს ატარებს. თავიდან ეს კარგ იდეად ჩანდა, მაგრამ ახლა ისეთი გრძნობაა, რომ მათ პრეზიდენტის ადმინისტრაციიდან აკონტროლებენ.
მარათონების მიზანი არა ხალხის ინფორმირება, არამედ „ერთი ხმის“ პოლიტიკის გატარებაა.
სტრატეგიული გადმოსახედიდან მესმის, რატომ გჭირდება ეს ომის დროს, მაგრამ ჟურნალისტი ვარ და ყოველთვის ვდარდობ ჩემი პროფესიის გადარჩენაზე.
- მედიის ენა როგორ შეიცვალა ომის დროს? მაგალითად, სარედაქციო განხილვა თუ გქონდათ როგორ მოიხსენიებდით რუსეთს, გამოიყენებდით თუ არა სხვადასხვა ეპითეტებს….
ეს დისკუსია არ დაგვჭირდა. უკრაინული მედია იყენებს ევფემიზმებს რუსეთთან მიმართებაში, მაგრამ ეს გაუგებარია კონტექსტის გარეშე.
მე ამას არ ვემხრობი, სიზუსტე მიყვარს. სიტყვებს თავიანთი დანიშნულება აქვთ – ინფორმირება. ჩვენი პოლიტიკაა, დავწეროთ ისე, როგორც არის.
რუსეთის ჯარს ვუწოდებთ რუსეთის ჯარს. პუტინს – დიქტატორს ან პრეზიდენტს. როცა ვწერთ სამხედრო ამბებზე, არ ვუწოდებთ რუსეთის ჯარს მტერს. ისინი კი არიან მტრები, მაგრამ ჩვენი მისიაა, ვაცნობოთ საერთაშორისო აუდიტორიას, რა ხდება უკრაინაში.
როცა გინდა თქვა, რომ ეს ომი საშინელებაა და უკრაინა გადარჩენისთვის იბრძვის, პროპაგანდა არ გვჭირდება. ჩვენ, უბრალოდ, გადავცემთ ფაქტებს. ჩემი აზრით, ეს საკმარისია.
ბევრი გამოცემა „რუსეთს“ ან „პუტინს“ პატარა ასოთი წერს. მე ასე არ გავაკეთებდი. მკითხველი ვერ გაიგებს, მათთვის ეს უცნაურია. ვფიქრობ, ჩვენ არ გვჭირდება მათი დეჰუმანიზაცია – ისინი ამას თავიანთი მოქმედებებით უმკლავდებიან.
თუ დაწერ, რომ პუტინმა ბრძანება გასცა დარტყმაზე, ეს ხომ ისედაც საშინელებაა, რაღა საჭიროა [გვარის] პატარა ასოთი დაწერა?
ხომ ნათელია, რომ სამხედრო დამნაშავეზე, ტირანზე და ფაშისტზე წერ?
თარგმანი: ნიკა ბურდული, ირმა დიმიტრაძე
