„შეთანხმების გარეშე კრიზისი ვერ დასრულდება,“ – მიიჩნევს პოლიტოლოგი ლევან ცუცქირიძე, რომელიც არ გამორიცხავს, რომ „ოცნებამ“ კრიზისის დაუსრულებლად, უკუსვლით სცადოს ქვეყნის მიყვანა 2024 წლის არჩევნებამდე.
კრიზისის განმუხტვის რა რესურსი დარჩა და როგორ შეიძლება მართოს ქვეყანა ერთპარტიული პარლამენტიდან „ქართულმა ოცნებამ“, თუკი სტატუს-კვო შენარჩუნდება? – „ბათუმელებმა“ ლევან ცუცქირიძესთან ინტერვიუ ჩაწერა, ის აღმოსავლეთ ევროპის მრავალპარტიული დემოკრატიის ცენტრის – EECMD აღმასრულებელი დირექტორია.
- ბატონო ლევან, სად ვართ ახლა პოლიტიკურად? თქვენ რა შთაბეჭდილება შეგიქმნათ მოლაპარაკების მეორე რაუნდმა?
ჩვენ ვართ ისევ ჩიხურ ვითარებაში, მგონი კარგი გამოსავალი აღარ გვაქვს. ოპოზიცია ამ მოცემულობით აგრძელებს ბოიკოტს და სამოქალაქო დაუმორჩილებლობას, მეორე მხრივ კი, გვექნება საპარლამენტო მმართველობა, რომელიც არ კონტროლდება პარლამენტის შიგნით ოპოზიციის მხრიდან. ჩვენ არ გვაქვს პოლიტიკური პროცესი, რომელიც მოქცეულია საპარლამენტო, საკანონმდებლო სივრცეში. დიდი იმედი მქონდა, რომ მეორე რაუნდზე მოხერხდებოდა რაღაცის მიღწევა… ახლა გვაქვს ცუდი და უარესი გამოსავალი, ეს უკვე დამოკიდებული იქნება ალბათ პოლიტიკოსებზე და უფრო და უფრო ხმამაღლა, ორგანიზებულად უნდა იმოქმედოს სამოქალქო სექტორმა. ჩვენ ვხედავთ, რომ პოლიტიკური კლასი ამ ვითარებაში ვერ ასრულებს მნიშვნელოვან ამოცანას, რაც მას აკისრია.
- რა შეიძლება იყოს ეს ცუდი და უარესი გამოსავალი?
ყველაზე ცუდი გამოსავალი, რაც შეიძლება მოხდეს, ეს არის სერიოზული სამოქალაქო დაპირისპირება. ყველა მხრიდან ისმის ეს რიტორიკა, რომელიც კიდევ უფრო მეტად აღრმავებს კრიზისს… მოლაპარაკებიდან ახალგამოსული ხალხი პირდაპირ საუბრობდა იმაზე, რომ ვიღაცები კრიმინალები არიან. ჩვენ გვაქვს არა პოლიტიკური, არამედ ძალაუფლების ჭიდილი. არ გამოვრიცხავ, რომ ეს შეიძლება უფრო ცუდი შედეგებითაც დამთავრდეს. ნუ გვეგონება, რომ წარსული არ არის მომავლის პროლოგი.
- გამორიცხავთ, რომ ევროკავშირმა ისევ შეასრულოს მედიატორის როლი და შედგეს შეთანხმება?
წარმოდგენა არ მაქვს, არ ვიცი, იქნება თუ არა მოლაპარაკების შემდეგი რაუნდი. არც ის გამიკვირდება, რომ თქვას ევროკავშირმა, ჩვენ დაგეხმარეთ და თუ გინდათ ევროპული მომავალი, ევროკავშირთან უფრო მჭიდრო ურთიერთობა, საკითხები, რომლებიც დღეს საქართველოს აღელვებს: პოლიტიზებული მართლმსაჯულება, საარჩევნო ადმინისტრაცია, სასამართლოები, საპარლამენტო ძალაუფლების განაწილება, პატიმრების საკითხი, ესენი გადაწყვიტეთ და მერე გველაპარაკეთ დანარჩენზეო. იმედია, განაგრძობს ევროკავშირი მედიაციას.
- თქვენი აზრით, რატომ არ იყო ვადამდელი არჩევნების საკითხი დანიელსონის მიერ მომზადებულ შეთანხმების დოკუმენტში? „ოცნება“ ამაზე აპელირებს, რომ რეალურად დასავლელ პარტნიორებს არ აქვთ კითხვები არჩევნების ლეგიტიმურობაზე, ხოლო ოპოზიციისთვის ვადამდელი არჩევნები ან პლებისციტის ჩატარება ერთგვარი „წითელი ხაზია“.
ვფიქრობ, წითელი ხაზების ასე გავლება არის არასწორი. წითელი ხაზები ყველა მხარემ თავიდანვე უნდა გაავლოს ეროვნული ინტერესებიდან გამომდინარე.
საბოლოო დოკუმენტში მეც ვერ ამოვიკითხე საკითხი არჩევნებთან დაკავშირებით, მაგრამ ამის მიზეზი შესაძლოა ის იყოს, რომ ნათელი და გასაგები იყო, რომ ამაზე კომპრომისი არ იქნებოდა. არც იმას გამოვრიცხავ, რომ მოლაპარაკების ეტაპზე იყო ამაზე მსჯელობა. სამწუხარო რეალობაა, რომ სრულიად განსხვავებულ ინფორმაციას და ინტერპრეტაციას ვისმენთ, როგორც ოპოზიციის, ისე მთავრობის მხრიდან. გეგონება, რომ ერთსა და იმავე შეხვედრაზე არ იყო ეს ხალხი.
ესეც დამატებით აჩენს უნდობლობას, სკეპტიციზმს. ჩემი აზრით, საზოგადოების დაკვეთა არის შეთანხმება. ყველაზე მეტად ეს სჭირდება ქართულ საზოგადოებას, რომელიც უზომოდ დაღლილია ამ პოლიტიკური ბატალიებით.
ამას ემატება კოვიდი, მზარდი სიღარიბე, უთანასწორობა, გაჭირვება, დაძაბულობა ქვეყანაში. რეალურად ჩვენ არ უნდა გამოვრიცხოთ, რომ საქართველო იქცეს არშემდგარ სახელმწიფოდ, რომელიც ვეღარ ახერხებს თავისი მთავარი ფუნქციების შესრულებას. დაუსრულებელი კრიზისი იწვევს პოლიტიკური ინსტიტუტების ლპობას, მით უმეტეს კრიზისი, რომელიც არის ფოკუსირებული ოპონენტების ლანძღვაზე. ამას ვერც ერთი სახელმწიფო დიდი ხანი ვერ გაუძლებს.
- თუ ეს სტატუს-კვო შენარჩუნდება, როგორ შეძლებს „ქართული ოცნება“ ქვეყნის მართვას?
„ოცნება“ კი ამბობს ხშირად, რომ კრიზისი ხელოვნურიაო, მაგრამ ფაქტია, რომ არსებობს კრიზისი. როდესაც გაქვს კრიზისი, ბუნებრივია, გიჭირს სახელმწიფოს მართვა და ეს მოულოდნელი გადადგომები, ხალხის წასვლა… ფაქტობრივად, წესიერი მართვა ვერ ხერხდება. წარმოიდგინეთ, ვაქცინაციის პროცესში ექიმები არ იკეთებენ ვაქცინას, იმდენად მოუმზადებელი შეხვდა ჩვენი სახელმწიფო ვაქცინაციის დაწყებას. ამაზე მეტი უუნარობა ქვეყნის მართვაში რა უნდა იყოს? საქართველოს მოსახლეობის დიდი ნაწილს აქვს ფიზიკური გადარჩენის პრობლემა დაავადების, სიღარიბის გამო.
- თქვენი დაკვირვებით, რა გზით აპირებს „ოცნება“ ამ კრიზისიდან გამოსვლას ერთპარტიული პარლამენტის პირობებში?
კრიზისის განმუხტვას აუცილებლად სჭირდება შეთანხმება, სხვაგვარად კრიზისი ვერ განიმუხტება.
არა მგონია, რომ მოხერხდეს 2024 წლამდე ასე მშვიდად, უპრობლემოდ მისვლა. ხშირად ჩნდება ამ ქვეყანაში განცდა, რომ აი, მმართველი პოლიტიკური ძალა ცდილობს, როგორმე შემდეგ არჩევნებამდე მიათრიოს ქვეყანა. ასე შესაძლოა მოხდეს ახლაც: მიტინგების, გამოსვლების, უკმაყოფილების ფონზე და წუმპეში, სადაც ახლა არის ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკა, ზოგადად ქვეყანა. არ გამოვრიცხავ, რომ ასე მოხდეს.
თუ ჩვენ გვინდა, რომ საზოგადოების ერთიანობა მინიმალურ დონემდე მაინც შევინარჩუნოთ, სახელმწიფოს ამბიციური მმართველობის მიზნები დავისახოთ, ამბიციურ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ მიზნებს მივაღწიოთ, ეკონომიკური გაჯანსაღება დავიწყოთ, სიღარიბე დავძლიოთ რაღაც მნიშვნელოვანი პროცენტით მაინც, ამას ვერ მივაღწევთ, ეს ხომ ნათელია? ვინ უნდა დახარჯოს ფული ქვეყანაში, სადაც მუდმივი კრიზისია?
- რატომ არის „ოცნებისთვის“ კატეგორიულად მიუღებელი ვადამდელი არჩევნები ან პლებისციტი?
მე, პირადად, პლებისციტი მიმაჩნია ყველაზე გონივრულ ნაბიჯად არათუ ასეთი გახანგრძლივებული კრიზისის დროს, არამედ ნებისმიერ შემთხვევაში, როცა რაიმე მნიშვნელოვანი რეფორმა ტარდება… პლებისციტის და პირდაპირი დემოკრატიის სხვადასხვა ფორმის უფრო ხშირად გამოყენება აუცილებელია იმისთვის, რომ დემოკრატიული პროცესის მიმართ ნდობა დავაბრუნოთ.
ნების არსებობის შემთხვევაში, ნებისმიერ საკითხზე შესაძლებელია შეთანხმება დემოკრატიული, გამოცდილი ფორმების გამოყენებით. პრობლემა არის ის, რომ იმდენად რადიკალურად არიან პოლიტიკური ძალები ერთმანეთის მიმართ განწყობილი, იმდენად დარწმუნებულები საკუთარ, აბსოლუტურ ჭეშმარიტებაში, რომ ნებისმიერი კომპრომისი ყველას ჰგონია ღალატი. ჩვენი კულტურის გამოვლინებაც არის: არ დაუთმო, ბიჭო!
- ოპოზიციას რა შეიძლება დაეთმო, რა კომპრომისზე უნდა წასულიყო?
მაგალითად, ოპოზიცია ითხოვდა ნაადრევ არჩევნებს, პლებისციტი უკვე კომპრომისია. კიდევ სხვა ფორმებიც შესაძლოა მონახულიყო და პლებისციტი არ დარქმეოდა ამას. მე არ ვიცი, იქ რა ხდებოდა, მოლაპარაკების მაგიდასთან, რის დათმობაზე და რის არდათმობაზე იყო საუბარი. ვინ ამბობს მართალს და ვინ ტყუილს, ეს ახლა რთული შესაფასებელია.
- მრავალპარტიული ფონის შესაქმნელად რამდენად შესაძლებელია მომავალი თვითმმართველობის არჩევნებზე შექმნან სატელიტი პარტიები?
სატელიტი პარტიების შექმნა ძალიან გამოცდილი მეთოდია ქართულ პოლიტიკაში და ეს ახალი სიტყვა არ იქნება, მაგრამ ახლა ამით ვინ უნდა მოატყუო? თუმცა, მეორეცაა: სატელიტური პარტიების არსებობის ამოცანაა ისიც, რომ ოპოზიციის ელექტორარული ბაზა შევიწროვდეს და გაჯერება სხვა, უფრო კონსტრუქციული ოპოზიციით, როგორც უწოდებენ ამას.
- რა ელით ოპოზიციურ პარტიებს ამ მოცემულობაში?
ძალიან რთული ამოცანა აქვთ. ოპოზიციამ ამ ვითარებაში უნდა შეძლოს და სამომავლო მოქმედების ნათელი, ეფექტური, დემოკრატიული სტრატეგია წარმოადგინოს: როგორ ხედავს არა ამხოლოდ „ოცნებასთან“ პაექრობას, არამედ იმ საკითხებზე მუშაობას, რომელიც ჩვენ ყველას გვაღელვებს. როგორ შეუძლია არ იყოს პარლამენტში, დელეგაციებში, მაგრამ მაინც ღირებული როლი შეასრულოს და ამავდროულად შეინარჩუნოს საზოგადოებრივი მხარდაჭერა. ეს ძალიან რთულია დღეს, რადგან, აი, რეიტინგებსაც თუ შევხედავთ, დაბალი მხარდაჭერა აქვთ პოლიტიკურ პარტიებს. მხარდაჭერის გაზრდა არის ძალიან რთული ამოცანა და ეს საჭიროებს ინოვაციურ, ახლებურ გააზრებას.
- ყოფილი პრემიერი – გიორგი გახარია ცდილობს ამჯერად ე.წ. შუაშისტების მიმხრობას. თქვენი აზრით, ჩაანაცვლებს გახარია ოპოზიციას?
არა მგონია, რომ დღევანდელი ოპოზიციის ასე ჩანაცვლება შეძლოს. გიორგი გახარიას უფრო ვხედავ „ქართული ოცნების“ იმედგაცრუებული ამომრჩევლის ახალ იმედად. ამ რადიკალიზაციის დანერგვაში გახარიას ძალიან დიდი როლი აქვს და ახლა საუბრობს, რომ თურმე რადიკალიზმი ცუდი ყოფილა. არაფერს ვამბობ მისი საუბრის ტონზე, როცა პრემიერი იყო, საუბრები ოპოზიციის დასრულებაზე, გაქრობაზე, ასევე გადაჭარბებით ძალის გამოყენებაზე. ასეთი სიტყვები როცა ქვეყნის პრემიერისგან გესმის, მეტი რადიკალიზაცია რა გინდა? მოკლე მეხსიერების იმედი თუ აქვს, შესაძლოა, ზოგს აქვს ეს მოკლე მეხსიერება, ზოგს – არა, მაგრამ ასე უცბად გახარია აღმოჩნდეს დამოუკიდებელი, მიუმხრობეელი ამომრჩეველის იმედი, არა მგონია.
- სად რჩება ამჯერად შეთანხმების რესურსი და რა როლი ეკისრება ამ პროცესში სამოქალაქო საზოგადოებას, რომლის სიძლიერესაც გაუსვა ხაზი ანდერსონმა?
სამოქალაქო საზოგადოებამ უნდა ისაუბროს და შეავსოს ის სიცარიელე, რომელიც ამ კრიზისმა შექმნა პოლიტიკურ ველზე. ეს ხშირად ყოფილა საქართველოში, როცა ოპოზიციის როლს სამოქალაქო საზოგადოება ითავსებდა.
საუბარია სამოქალაქო ზეწოლაზე, რომ შედგეს შეთანხმება. სამოქალაქო საზოგადოებამ ამ დროს საინტერესო იდეები უნდა შესთავაზოს მხარეებს კომპრომისისთვის, მაგალითად, ჩვენს ორგანიზაციას ჰქონდა საარჩევნო ადმინისტრაციების მოწყობის მოდელზე ინიციატივა, რაც ბევრისთვის აღმოჩნდა საინტერესო. დღეს ამის მოგვარების რესურსს ვერ ვხედავ, თუმცა საშუალოვადიან პერსპექტივაში ვხედავთ მისი გამოყენების რესურსს.
სამოქალაქო საზოგადოებას შეუძლია გარკვეული ხიდის როლის შესრულება, რადგან რადიკალები არიან არა მხოლოდ პარტიები, არამედ მათი მხარდამჭერები. ჩვენ უნდა ვესაუბროთ ადამიანებს, რომ შემცირდეს ეს დაუნდობლობა და ურთიერთსიძულვილი. ეს არის ჩვენი ერთ-ერთი საქმე და ამაში თანამეგობრობის იმედიც უნდა გვქონდეს. სამოქალაქო საზოგადოებამ ახლა უნდა წამოწიოს უამრავი საკითხი, რაზეც პოლიტიკოსები აღარ საუბრობენ ერთმანეთთან, რადგან დღეს გვაქვს მოცემულობა, როცა ყველა საუბრობს საკუთარი ხმის ექოს რეჟიმში საკუთარი ტელევიზიებიდან.
მე ვსაუბრობ არა კლასიკური გაგებით NGO-ების გააქტიურებაზე, არამედ ნებისმიერი სათემო ორგანიზაციის აქტიურობაზე, რომ მნიშვნელოვან საკითხებზე არ მოვადუნოთ ყურადღება. ახლა ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტია.
