აჭარის მთავრობას მომავალი წლის ბიუჯეტის პროექტთან დაკავშირებით უმაღლესი საბჭოდან მიღებულ 85 შენიშვნასა თუ წინადადებაზე მოუწია პასუხის გაცემა. შენიშვნების 1/3-ზე მეტი ფრაქცია „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას“ ეკუთვნის. „ბათუმელები“ აგრძელებს ფრაქცია „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ შენიშვნებსა და მათზე აჭარის მთავრობის პასუხების [სტილის დაცვით] გამოქვეყნებას:
ფრაქცია „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“ [ენმ]: განსაკუთრებულ ყურადრებას იმსახურებს ეკომიგრანტი ოჯახების საცხოვრებლით უზრუნველყოფის პროგრამა, რომლის ბიუჯეტი 3 000.0 ათასი ლარია. პროგრამაში ნათქვამია, რომ დღეის მდგომრეობით, რეგიონში 600-მდე ეკომიგრანტთა ოჯახია აღრიცხული. 4 წლიანი პერსპექტივით, ამავე პროგრამით მხოლოდ 460 ოჯახის დაკმაყოფილებაა შესაძლებელი, რაც უკვე მეტყველებს იმაზე, რომ მათი პრობლემების სრულად გადაჭრა ამ ღონისძიებით შესაძლებელი არ არის. ვფიქრობთ, რომ ერთი ოჯახისთვის გამოყოფილი თანხა – მაქსიმუმ 25 000 ლარი არ არის საკმარისი მათი სოციალური მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. ამავე დროს, ყურადსაღებია ის გარემოებაც, რომ საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში გათვალისწინებულია პროგრამა სახელწოდებით: იძულებით გადაადგილებულ პირთა და მიგრანტთა ხელშეწყობის მიზნით სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავება და პროგრამების მართვა, რომლის ერთ-ერთი მიზანია: ეკომიგრანტთა განსახლების ორგანიზება და ახალ საცხოვრებელ ადგილებზე მათი ინტეგრაცია-ადაპტაციის ხელშეწყობა. საინტერესო იქნება აჭარის არ-ის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს განმარტებების მოსმენა ამ პროგრამების თავსებადობის და გადაფარვის ალბათობის შესახებ. პროგრამა საჭიროებს ღრმა ანალიზს და კვლევებს, არა მარტო ეკომიგრანტთა ოჯახების და მათი სოციალური პრობლემების, არამედი უძრავი ქონების ბაზრის მიმართულებითაც. ასევე პროგრამიდან არ ჩანს და გაურკვეველია, თუ პროგრამის ბენეფიციარად დარეგისტრირების შემთხვევაში რა ბედი ეწევა ამ ეკომიგრანტის საკუთრებაში, ან კანონზომიერ მფლობელობაში არსებულ მიწის ნაკვეთსა და მასზე დამაგრებულ შენობა-ნაგებობებს.
აჭარის მთავრობა: აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ადგილობრივ თვითმმართველ ორგანოებში უკანასკნელი 3 წლის განმავლოვაში არსებული მონაცემებით საშუალოდ 600-მდე სტიქიის შედეგად დაზარალებულ და გადაადგილებას დაქვემდებარებულ (ეკომიგრანტ) ოჯახს ესაჭიროება უსაფრთხო საცხოვრისით უზრუნველყოფა. ამ პრობლების ეტაპობრივად მოგვარების მიზნით, სამინისტროს მიერ მომზადდა ,,ეკომიგრანტი ოჯახების საცხოვრებლით უზრუნველყოფის“ პროგრამა, რომლის ამოქმედების შემთხვევაში, წელიწადში 115-მდე ეკომიგრანტი ოჯახის ადგილმონაცვლეობა იქნება შესაძლებელი (4 წლის განმავლობაში 460-მდე). მაგრამ აუცილებლად გასათვალისწინებელია აჭარის მთავრობის მიერ განხორციელებული და სამომავლოდ დაგეგმილი ღონისძიებები, რომლებიც არანაკლებ ეფექტურობით წყვეტს ეკომიგრანტთა უსაფრთხო გარემოში ინტეგრირებას, კერძოდ:
ა) 2013-2015 წლებში აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში სტიქიური მოვლენების შედეგად მიყენებული ზარალის სალიკვიდაციო შერეული სამთავრობო კომისიის სარეკომენდაციო გადაწყვეტილების საფუძველზე, საცხოვრებელი ფართებით დაკმაყოფილდა ბუნებრივი და ტექნოგენური კატასტროფების შედეგად დაზარალებული 202 ოჯახი, ეს პროცესი მომავალშიც გაგრძელდება, კერძოდ აჭარაში 2016 წელს, დასრულდება 180 ბინიანი 3 სოციალური კორპუსის მშენებლობა, რომელიც ეკომიგრანტთათვის არის გათვალისწინებული (72 ბინიანი – ხულოს მუნიციპალიტეტში; 50 ბინიანი – ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტში; 58 ბინიანი – ქ. ბათუმში).
ბ) ბუნებრივი კატასტროფების რისკის საწინააღმდეგო, ეფექტური პრევენციული ზომების გატარების მიზნით, აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში სტიქიური მოვლენების შედეგად მიყენებული ზარალის სალიკვიდაციო შერეული სამთავრობო კომისიის რეკომენდაციის გათვალისწინებით, მუნიციპალიტეტებმა 2015 წ. განახორციელა ფერდსამაგრი კედლების პროგრამა, რომლითაც ათობით ოჯახს მიმდინარე ეტაპზე მოუხსნა ეკოლოგიური პროცესების გამო მოსალოდნელი მიგრაციის საჭიროება (ქობულეთის მუნიციპალიტეტში-36 ოჯახს; ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტში – 121; ქედის მუნიციპალიტეტში- 24; ), ამ მიზნით პროგრამების განხორციელებას 2016 წლისათვის გეგმავს ხუთივე მუნიციპალიტეტი;
გ) სტიქიით დაზარალებული ოჯახებისათვის ქმედითი დახმარების გაწევის მიზნით, აჭარის მთავრობამ 2013 წლიდან შეიმუშავა ნორმატიული აქტები (აჭარის არ მთავრობის 2013 წლის 12 სექტემბრის N-20 დადგენილება ,,აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე სტიქიის შედეგად დაზარალებული მოსახლეობის სოციალურ-სამართლებრივი მდგომარეობის შესწავლის, შეფასებისა და მათთვის დახმარების აღმოჩენის მიზნით ზოგადი კრიტერიუმების განსაზღვრის წესის“ თაობაზე; აჭარის არ მთავრობის 2014 წლის 13 თებერვლის N-5 დადგენილება ,,აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე მცხოვრები სტიქიის შედეგად დაზარალებული ოჯახების დახმარების ზოგადი წესის“ თაობაზე), რომლითაც შესაძლებელი გახდა დაზარალებული ოჯახების მიზნობრივი დახმარების უზრუნველყოფა. კერძოდ ეკომიგრანტ ოჯახებს, რომელთაც გააჩნდათ გეოლოგიურად მდგრადი მიწის ნაკვეთები ,,აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში სტიქიური მოვლენების შედეგად მიყენებული ზარალის სალიკვიდაციო შერეული სამთავრობო კომისიის“ სარეკომენდაციო გადაწყვეტილებით აჭარის არ მთავრობის სარეზერვო ფონდიდან ეძლევათ ფინანსური დახმარება საცხოვრებელი სახლების მშენებლობა/აღდგენის მიზნით. 2013-2015 წლეებში, აღნიშნული ფორმით დაახლოებით 58 ეკომიგრანტი ოჯახის ადგილმონაცვლეობა განხორციელდა. აღნიშნული მიდგომა განხორციელდება მომავალშიც.
დ) ,,აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში სტიქიური მოვლენების შედეგად მიყენებული ზარალის სალიკვიდაციო შერეული სამთავრობო კომისია“ რეკომენდაციას უწევს მუნიციპალიტეტებს მათ ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე მდებარე თავისუფალი მიწის ფართების ეკომიგრანტთა ოჯახების საკუთრებაში გადაცემის მიზნით. მაგრამ იმის გამო, რომ აჭარას ძალიან მწირი მიწის ფონდი გააჩნია ამ ტიპის გადაწყვეტილებები ძალიან ცოტაა.
ე) 2013-2015 წწ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრომ აჭარის რეგიონიდან წასულ 570 -მდე ეკომიგრანტ ოჯახს დაუკანონა საცხოვრებელი სახლები. ხოლო 18 ეკომიგრანტ ოჯახს შეუსყიდა საცხოვრებელი ფართი საქართველოს სხ/სხ რეგიონში ( 2013 წ – 12 ოჯახი; 2014 წ – 4 ოჯახი; 2015 წ- 2 ოჯახი). აღნიშნული პროგრამით აჭარის ეკომიგრანტები მომდევნო წლებშიც ისარგებლებენ.
ზემოჩამოთვლილი კომპლექსური ღონისძიებების საბოლოო მიზანია, ეტაპობრივად განხორციელდეს ეკომიგრანტი ოჯახების უსაფრთხო გარემოში ადგილმონაცვლეობის პროცესი, პრობლემის სრული და ერთიანი გადაწყვეტა შეუძლებელია, ვინაიდან ბუნებრივი პროცესები მუდმივ დინამიკაშია და ნაკლებად პროგნოზირებადია. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველოს სისტემაში შემავალი სამსახურების დაკვირვებით, აღნიშნული მონაცემები მზარდია და სტატისტიკა ყოველდღიურად იცვლება მიმდინარე ანთროპოგენური/ტექნიკური სამუშაოების გამო. ბუნებრივი კატაკლიზმების შეჩერება შეუძლებელია, თუმცა შესაძლებელია მოსალოდნელი რისკების პრევენცია ან შემსუბუქება, აღნიშნულზე სამინისტროს გააჩნია თავისი ხედვა, რომელიც განხილვისათვის წარმოდგენილი იქნა აჭარის არ უმაღლეს საბჭოში.
,,ეკომიგრანტი ოჯახების საცხოვრებლით უზრუნველყოფის“ პროგრამის პროექტში აღნიშნულია, რომ – ,,აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის რესპუბლიკური ბიუჯეტიდან ამ მიზნით გამოყოფილი ასიგნებების ფარგლებში, საცხოვრებელი ფართის გამყიდველს, ბენეფიციარის სასარგებლოდ გადაუხდის უძრავი ქონების ღირებულებას არაუმეტეს 25 000 (ოცდახუთი ათასი) ლარისა. თუ საცხოვრებელი ფართის გასაყიდი ღირებულება აღემატება პროგრამით განსაზღვრულ თანხას, ბენეფიციარი ფართის შეძენის მიზნით ფარავს დარჩენილი სხვაობას“.
საცხოვრებელი სახლების საბაზრო ღირებულების გამოვლენის მიზნით, სამინისტროს შეეძლო დაეკვეთა კვლევა ,,სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, მსგავსი ტიპის მომსახურეობა დაახლოებით 30 000 ლარამდე ღირს. თუმცა აღნიშნული ხარჯის გაწევის აუცილებლობა არ არსებობს შემდეგ გარემოებათა გამო:
ა) სამინისტროს მოსაზრება საცხოვრებელი ფართის შესყიდვის დროს სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობის განსაზღვრისას დაფუძვნებული იყო საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროში წლების განმავლობაში დაგროვილი პრაქტიკის ანალიზზე. კერძოდ, აღნიშნული სამინისტრო გასულ წლებში თავად ახორციელებდა საცხოვრებელი სახლების შესყიდვას და 1 სახლის საშუალო ღირებულება საქართველოს სხ/სხ რეგონში დაახლოებით 7 000 – 11 000 აშშ დოლარის ფარგლებში ჯდებოდა. აქედან გამომდინარე, მითითებულმა სამინისტრომ, 2013 წელს ეკომიგრანტთათვის საცხოვრებელი სახლების შესყიდვის პროგრამის განხორციელებისას 1 საცხოვრებელი სახლის შესყიდვის ზედა ზღვრად დაადგინა 20 000 ლარი (2013 წელს, ლიმიტის მითითების დროს გაცვლითი კურსი ეროვნულ ვალუტასა და აშშ დოლარს შორის იყო 1,76 ლარი, შესაბამისად 20 000 ლარი იყო 11364 აშშ დოლარი) მაგრამ, ვინაიდან საქართველოს ეროვნული ვალუტის კურსი მნიშვნელოვნად შეიცვალა, აღნიშნულის გათვალისწინებით საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრო გეგმავს, საცხოვრებელი სახლების შესყიდვისათვის გამოსაყოფი თანხის ზედა ზღვარის მომატებას 25 000 ლარამდე.
ბ) საცხოვრებელი ფართის შესყიდვის დროს სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობის განსაზღვრისას, მეორე არანაკლებ მნიშვნელოვანი ფაქტორი ნაკარნახებია იმ მოსაზრებითაც, რომ განსხვავებული თანხებით დახმარების შემთხვევაში, ბენეფიციარნი დაინტერესებულნი იქნებიან მხოლოდ იმ სამინისტროს პროგრამით ისარგებლონ, რომლითაც მეტი ანაზღაურება იქნებოდა განსაზღვრული.
საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრო ახორციელებს ეკომიგრანტთა განსახლების პროგრამას, რომლის ფარგლებში ბენეფიციარი ოჯახებისათვის სახლის შესყიდვისათვის სამინისტრო გამოყოფს განსაზღვრულ თანხას. აღნიშნული პროგრამით სარგებლობენ აჭარის რეგიონში მცხოვრები ეკომიგრანტებიც, მაგრამ შესასყიდი სახლების რაოდენობა განსაზღვრულია (2015 წელს – 90 სახლი; 2016 წელსაც დაგეგმილია 90 სახლი), ისე როგორც ჩვენი პროგრამის ამოქმედების შემთხვევაში. საქართველოს მაშტაბით დარეგისტრირებულია სულ 2 779 საცხოვრებელი სახლის მაძიებელი ეკომიგრანტი. 2013-2015 წლეებში, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრომ აღნიშნული პროგრამით აჭარის რეგიონიდან მხოლოდ 18 ეკომიგრანტი ოჯახისათვის შეძლო საცხოვრებელი ფართის შესყიდვა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში. დამდგარი შედეგი განპირობებულია ბენეფიციართა სიმრავლით, რომელთა დაკმაყოფილება ხდება პრიორიტეტულობის ქულით (ოჯახის სოციალური მდგომარეობის სიმძიმე) დადგენილი რიგითობის შესაბამისად. ამდენად, აჭარაში იდენტური პროგრამის განხორციელების მიზანი იქნება არა იდენტური პროგრამის გადაფარვა, არამედ, საფრთხილ ქვეშ მყოფი მოქალაქეების სიცოცხლის/ჯანმრთელობის დაცვა და უსაფრთხო გარემოში მათი ინტეგრირების პროცესის დაჩქარება. საბოლოო შედეგი კი აღნიშნულ გამოწვევასთან გამკლავება ერთიანი ძალებით.
ორი იდენტური/მსგავსი პროგრამის თავსებადობის საკითხი გადაწყვეტადია იმდენად, რამდენადაც 2016 წლიდან ამოქმედდება ეკომიგრანტთა მონაცემთა მუდმივად განახლებადი ერთიანი ელექტრონული ბაზა (ბაზაზე მუშაობისა და წვდომის დელეგირება ექნება ჩვენი სამინისტროს შესაბამის დეპარტამენტსაც), პროგრამაში ჩაერთვება აღნიშნულ ბაზაში დარეგისტრირებული ბენეფიციარები, დადგენილი ნორმატიული აქტის ფარგლებში.
აჭარის არ ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს განსაკუთრებული ინტერესის სფეროს ყოველთვის წარმოადგენდა უსაფრთხო საცხოვრისით დაკმაყოფილებული ეკომიგრანტის საკუთრებაში დარჩენილი ყოფილი საცხოვრებელი სახლისა და ბუნებრივი/ ტექნოგენური ხასიათის კატასტროფების საფრთხის შემცველი ტერიტორიების უფლებრივი მდგომარეობა. ფაქტი ნათელია, ეკომიგრანტები ყოფილი საცხოვრებლების მესაკუთრეები არიან, მაგრამ ამ საკითხის საკანონმდებლო დონეზე გადაუწყვეტლობა დიდი რისკების წინაშე დააყენებს არა მარტო ეკომიგრანტებს არამედ სახელმწიფოსაც. კერძოდ: აჭარის რეგიონში არსებული მდგომარეობის ანალიზით იკვეთება, რომ მიგრირებული ოჯახების საკუთრებაში/მფლობალობაში რჩება დამეწყრილი მიწის ფართობები, რომელთა გაჯანსაღებაზე ვერ ზრუნავს მესაკუთრე/მფლობელი და ვერც სახელმწიფო უწყებები ატარებენ შესაბამისს სამუშაობებს ტერიტორიების გაჯანსაღების მიზნით. ფიქსირდება შემთხვევები, როცა სახელმწიფოსგან უსაფრხთო საცხოვრისით დაკმაყოფილებული ოჯახი, სხვადასხვა მიზეზის გამო ან უკუმიგრირდება ადრინდელ საფრთხის შემცველ საცხოვრებელ სახლში, რითაც საფრხთეს უქმნის როგორც საკუთარ, ასევე ოჯახის წევრების სიცოცხლეს/ჯანმრთელობას ან ყიდის გეოლოგიური პროცესების აქტივობის ზონაში მდებარე მიწის ნაკვეთს და ახლა უკვე ახალ მესაკუთრეს უქმნის საფრთხეს (არაფერი რომ ვთქვათ იმაზე, რომ მისი სახით სახელმწიფოს დამატებითი ბენეფიციარი უჩნდება). უკეთეს შემთხვევაში ის კმაყოფილია სახელმწიფოსგან მიღებული ახალი საცხოვრებელი პირობებით, ამავე დროს რჩება მიტოვებულ ქონების მესაკუთრე და სახელმწიფო ვერ ახერხებს ტერიტორიების რეაბილიტაციის გზით ჯანსაღი მიწის ფონდის შექმნას, რითაც ასე ღარიბია ქვეყანა.
მიუხედავად ამ რისკებისა, აღნიშნული პრობლემა იმდენად მასშტაბურია, რომ მისი გადაწყვეტა ცენტრალიზებულად და კანონმდებლობის დონეზე უნდა გადაწყდეს. მხოლოდ აჭარაში მიღებული კანონი, უსაფრთხო საცხოვრისით დაკმაყოფილებული ეკომიგრანტის საკუთრებაში დარჩენილი ნივთობრივად ნაკლის შემცველ ქონებაზე (სტიქიური კატასტროფების ზონაში მოქცეული ტერიტორია) რაიმე შეზღუდვების ან ღონისძიებების გავრცელების მიზნით, განსხვავებულ პირობებში ჩააყენებდა აჭარაში მცხოვრებ ეკომიგრანტებს, ქვეყნის სხვა რეგიონებში მცხოვრებ ეკომიგრანტებთან მიმართებაში. თუმცა სამინისტროს რეკომენდაციით, ,,აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის საკუთრებაში არსებული ქონების ეკომიგრანტთათვის პირდაპირი მიყიდვის ფორმით პრივატიზების შესახებ“ აჭარის ა.რ. მთავრობის თავმჯდომარის ბრძანების საფუძველზე გაფორმებული ხელშეკრულებებით, რეგულარულად ხდება მოქალაქეთა გაფრთხილება ავტონომიური რესპუბლიკის გამოიყენონ მის საკუთრებაში/მფლობელობაში არსებული ნივთობრივად ნაკლის მქონე (ბუნებრივი ან/და ტექნოგენური საფრთხის შემცვლელი) უძრავი ქონება საცხოვრებლად.
