ოთახში მიყოლებით შემოდიან, მერხებთან სხდებიან და შესცქერიან თავიანთ მასწავლებელს, რომელიც დიდი ხანი არ არის, რაც მათ აფხაზურ ენას ასწავლის. მწვანე დაფაზე ერთმანეთის მიყოლებით ჩნდებიან ასოები და ისმის ბგერები, რომელიც აფხაზმა გოგონებმა დაბადებიდან 16-17 და კიდევ უფრო დიდი ხნის შემდეგ, პირველად წარმოთქვეს.
თანამედროვე, ბათუმელი აფხაზებისთვის აფხაზური „ბაბუების ენაა“, რადგან ამ ენაზე საუბარი მხოლოდ მათგან ესმით ან ესმოდათ. აფხაზურად ვეღარ საუბრობენ დედები და მამები, ვეღარც შვილები. თუმცა არიან ოჯახები, სადაც ჯერ კიდევ შემორჩენილია მშობლიური ენის კვალი.
ნათია ხოხბა ბათუმში დაიბადა. აქ დაიბადნენ მისი მშობლებიც. მამამ აფხაზური არ იცის. „იშვიათად საუბრობდა ბაბუაც, თუმცა ის ადრე გარდაიცვალა და ვერ შეძლო, რომ ჩვენთვის მაინც ესწავლებინა რაღაც“, – გვეუბნება ნათია.
ნათია სწავლის გაგრძელებასაც საქართველოში აპირებს. მიაჩნია, რომ დღეს ქართულ კულტურაში უფრო ადვილია მისთვის ცხოვრება და ადგილის დამკვიდრება, ვიდრე სხვაგან, რადგან აქ დაიბადა და გაიზარდა.
ნინო ხოხბა
ფოტო: ლელა დუმბაძე
ნათიას და ნინო უკვე სტუდენტია. ისიც ბათუმში დაიბადა. სოხუმში პირველად 16 წლის ასაკში ჩავიდა და კიდევ აპირებს. ნინო იმ ემოციას გვიზიარებს, რომელიც სოხუმში პირველად ყოფნისას განიცადა.
„როცა სახლის კარი შევაღე, ასე მეგონა მე-19 საუკუნეში ვიყავი. ძველი სახლი, ძველი ნივთები, ვეხებოდი და ცრემლებს მგვრიდა ეს ყველაფერი იმის გამო, რომ არ შემეძლო დიდხანს დარჩენა იქ, რასაც ჩემი სახლი ჰქვია“.
ნინო გვიყვება სევდაზე, რომელიც სოხუმის ნახვის დროს გაუჩნდა. „დანგრეული სახლები, დაბომბილი ეზოები, ძველი გადამწვარი მანქანები… სოხუმში თითქოს დრო გაჩერდა. არანაირი განვითარება, არანაირი იმედი. როცა ბათუმიდან ჩადიხარ, კიდევ უფრო მძიმე აღსაქმელია იქ ყველაფერი“.
ნინო ამბობს, რომ აფხაზი ახალგაზრდები ცდილობენ სასწავლებლად ან სამუშაოდ სხვა ქვეყანაში წავიდნენ და ეს ფაქტი კიდევ უფრო მეტ კითხვის ნიშანს აჩენს აფხაზეთის მომავალზე.
„მამა მეუბნება, რომ სწავლის დასრულების შემდეგ იქნებ სოხუმში წავიდე და იქ ავიწყო კარიერა, მაგრამ ეს თითქმის შეუძლებელია. სოხუმში ქართულად ვერ ვისაუბრებ, ან რუსულად უნდა ვიკონტაქტო ან აფხაზურად. სწავლაც რუსულ ენაზე მომიწევს, რაც არ მინდა.
მე ჩემს მომავალს აქ, ბათუმში, საქართველოში უფრო ვხედავ. ახლა სამედიცინო ფაკულტეტზე ვსწავლობ და ვფიქრობ, რომ ჩემი პროფესიით დასაქმებასაც შევძლებ“.
სოფო ჩინბაც ბათუმში დაიბადა. ახლა 23 წლისაა, უნივერსიტეტი დაასრულა და მუშაობს.
სოფო მიიჩნევს, რომ საკუთარი იდენტობის შესანარჩუნებლად ენა მნიშვნელოვანია, თუმცა გლობალიზაციას თავისი გამოწვევები აქვს. „ნათესავები და მეგობრები ვინც აფხაზეთში მყავს, რუსულად საუბრობენ და მეც ამ ენაზე ვესაუბრები მათ. შიგადაშიგ აფხაზურ სიტყვებსაც მასწავლიან, მაგრამ როცა განსხვავებულ კულტურულ გარემოში იზრდები და ცხოვრობ, იდენტობის შენარჩუნება რთულია“.
სოფო ამბობს, რომ დრო და სურვილი ერთმანეთის წინააღმდეგ მუშაობს. „ბავშვობაში რომ მქონოდა შანსი, უკეთესი იქნებოდა. ახლაც მინდა, მაგრამ ვერ მივატოვებ სამუშაოს ან ბევრ სხვა რამეს, მხოლოდ იმიტომ, რომ აფხაზური ვისწავლო“.
სოფოს ოჯახში აფხაზურად მხოლოდ ბაბუა საუბრობდა, „ისიც იშვიათად, ამიტომ ენა ვერ შევინარჩუნეთ“.
მაგდა ქუთელია
ფოტო: ლელა დუმბაძე
ბათუმში დაიბადა მაგდა ქუთელიაც. ის ამბობს, რომ „აფხაზობას ვერ გრძნობს, რადგან ვერ საუბრობს და წერს აფხაზურად. ის, რომ აფხაზია, მხოლოდ გადმოცემით, ბაბუასგან, მამისგან ესმის: „მხოლოდ წარმოსახვაში ვიცი, რომ აფხაზი ვარო“.
კიდევ იცის, რომ სოხუმში აქვს ლამაზი და დიდი სახლი და ერთ დღესაც უნდა, რომ იქ დაბრუნდეს. თუმცა, თავისი შესაძლებლობების რეალიზებას და განვითარებას დღეს თბილისში ან ბათუმში უფრო ხედავს, ვიდრე აფხაზეთში.
აფხაზი გოგონების მოტივაცია ისწავლონ მშობლიური ენა, უფრო ეროვნული იდენტობის შენარჩუნების სურვილს ემყარება, ვიდრე მათ გეგმებს აფხაზეთში.
„სოხუმში ჩვენი ბიძა ცხოვრობს. გვინდა, რომ როცა მასთან ჩავალთ, ჩვენც შეგვეძლოს მშობლიურ ენაზე საუბარი. აფხაზეთში ქართული თითქმის არ იციან. ყველაზე ცუდი ის არის, რომ აფხაზური ენა იქაც მეორადი ენაა და რუსული ხდება დომინანტი.
ჩვენ გვინდა, რომ აფხაზურად ვესაუბროთ ნათესავებს“, – ამბობს ნათია. ოჯახში რაც მათ ფესვებს აგონებს ბებიის მიერ მომზადებული აფხაზური ჰალვა და კერძებია. „მხოლოდ ეს შემოგვრჩა მშობლიური“.
დიანა ზოიძე ნახევრად აფხაზია და ენის სწავლაც დედის, ნონა მუსხაჯბას გამო დაიწყო. აფხაზეთში დეიდა, ბებია და დეიდაშვილი ჰყავს. „ბებია მეუბნება ისწავლე აფხაზურიო და მეც ვსწავლობ. დეიდაშვილმა ქართული არ იცის, ამიტომ რუსულად ველაპარაკები, მინდა მათთან ურთიერთობა შევძლო, ამიტომ ვსწავლობ აფხაზურს.“
დიანა იმედოვნებს, რომ „ერთ დღესაც, ჩვენ და აფხაზები ისევ თავისუფლად ვივლით ერთმანეთთან“, სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი ამ კავშირების არსებობა. „როცა ჩავალთ იქ, ხომ უნდა შევძლოთ მათთან საუბარი, მათი უკეთ გაცნობა,“ – გვეუბნება ის.
ბათუმელი აფხაზი ლიანა აიკუცბა აფხაზურ ენას, როგორც არასრულწლოვნებს, ასევე სრულწლოვან აფხაზებსაც ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტის სოფელ ფერიის საჯარო სკოლაში ასწავლის.
სოფელ ფერიაში მცხოვრები გოგონები აფხაზური ენის გაკვეთილზე
ფოტო: ლელა დუმბაძე
ენის შემსწავლელი კლასის გახსნის პირველ პერიოდში, სრულწლოვანი აფხაზები გაკვეთილებზე აქტიურად დადიოდნენ, თუმცა დროის უკმარისობის გამო, კლასებში მხოლოდ ახალგაზრდა აფხაზები შემორჩნენ.
ლიანას ოჯახში აფხაზურად თითქმის ყველა წევრი საუბრობს, ის განათლებით ლინგვისტია, უმაღლესი განათლება სოხუმში მიიღო, ამიტომ ენას მაღალ დონეზე ფლობს.
აფხაზური, როგორც ლიანა აიკუცბა გვიხსნის, საკმაოდ რთული ენაა. ანბანი 64 ასობგერისგან შედგება, მარტო „კ“ შვიდ პოზიციაში გვხვდება.
ლიანა აიკუცბა ამბობს, რომ აფხაზური კლასების გახსნა ხელისუფლებას ბევრჯერ სთხოვეს, თუმცა ეს წლების შემდეგ, მხოლოდ 2017 წელს მოხერხდა. ბათუმთან ახლოს სოფელ ფერიაში აფხაზები კომპაქტურად ცხოვრობენ, ამიტომ ენის შემსწავლელი გაკვეთილებიც ამ სოფლის სკოლაში გახსნეს.
აფხაზურ ენას ბათუმის მე-14 საჯარო სკოლაშიც სურვილის მიხედვით სწავლობენ.
საგანმანათლებლო რესურსის მოძიება აფხაზურ ენაზე ძალიან რთულია. როცა კლასი გაიხსნა აფხაზური სახელმძღვანელოს ერთადერთი ეგზემპლარი ეროვნულ ბიბლიოთეკაში მოიძიეს, რომელიც 1991 წელსაა გამოშვებული და სწორედ აქედან გადაიბეჭდა ასი ეგზემპლარი სკოლებისთვის.
სოფო ჩინბა: გავიგე, რომ ორ სკოლაში უკვე ასწავლიან აფხაზურ ენას და ძალიან მიხარია, თუმცა იმის დრო აღარ მაქვს, რომ სკოლაში ვიარო და ვისწავლო“.
„მამას ძალიან უნდოდა, რომ აფხაზური გვესწავლა. რადგან სახლში არავინ საუბრობს, რთულია ცოდნის შენარჩუნება, ამიტომ მინდა, რაც მე ვისწავლე, ის ოჯახის წევრებსაც ვასწავლო, რომ ჩვენი ენა დავიწყებას არ მიეცეს“, – ამბობს ნინო ხოხბა.
სკოლაში აფხაზური ენის გაკვეთილები მესამე წელია რაც ისწავლება, თუმცა სასწავლო რესურსები, ჯერ კიდევ მწირია. ბავშვებს არ აქვთ საკმარისი წიგნები, ლიტერატურა, სახლში გაკვეთილის ასლები მიაქვთ და ახალი სიტყვები, რომელიც მომდევნო გაკვეთილის უნდა ისწავლონ.
„კარგია ის, რომ მასწავლებელმა კარგად იცის აფხაზური და ის ძალიან გვეხმარება“, – ამბობს ნათია.
17 წლის შემდეგ, ნინოს პირველად მიეცა შესაძლებლობა თავის მშობლიურ ენაზე ილაპარაკოს. ორი თვეა, რაც ფერიის საჯარო სკოლაში აფხაზური ენის შემსწავლელ გაკვეთილებზე დადის. რომ არა ეს გაკვეთილები, აფხაზურს ალბათ ვერასდროს ვისწავლიდიო, გვეუბნება ის.
„რთული ენაა, მაგრამ ვცდილობ ვისწავლო. მინდა სკოლის დასრულებამდე შევძლო სწავლა, რადგან შემდეგ ვშიშობ, რომ ეროვნული გამოცდები დაიწყება და ამისთვის ბევრი დრო არ მექნება“,- გვეუბნება ნათია, რომელსაც ეროვნული გამოცდების დაწყებამდე შევხვდით.
ფერიის საჯაროს კოლაში აფხაზური ენის პირველი კურსდამთავრებულებიც ჰყავთ. ლიანა აიკუცბას თქმით, წელს აფხაზური ენის შესწავლის სერტიფიკატი ცხრა მოსწავლემ აიღო. „40 ქულაზე ნაკლები არ დაწერილა“.
ლიანა აიკუცბა აფხაზურის ენის გაკვეთილზე, სოფელ ფერიის საჯარო სკოლაში
საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო სტუდენტთა სოციალური დახმარების ფარგლებში ბაკალავრებს უფინანსებს სწავლის საფასურს. პროგრამაში აფხაზი სტუდენტებისთვის 90 ადგილია გათვალისწინებული.
როგორც სამინისტროში გვეუბნებიან, გასულ წელს ამ პროგრამით აფხაზეთში მცხოვრები 127 აბიტურიენტი ჩაირიცხა ქართულ უნივერსიტეტებში.
აფხაზები აჭარაში საუკუნეზე მეტია ცხოვრობენ. ნაწილი იმ დროს შემოვიდა აჭარაში, როცა რუსეთის იმპერიამ კავკასიის დაპყრობის შემდეგ, აფხაზების მასობრივი გადასახლება დაიწყო თურქეთში. ნაწილი კი უფრო ადრე დასახლდა.
სტატისტიკის ეროვნული სააგენტოს მონაცემებით, აჭარაში 297 აფხაზი ცხოვრობს, აქედან ყველაზე მეტი, 229 ბათუმშია.
„ჩემო სამშობლო შენ გენაცვალოს ჩემი თავი, შენ გადაწყვიტე ჩემი ბედი“… ისმის ფრაზები აფხაზური ენის გაკვეთილიდან. აფხაზი გოგონების გარდა, ამ ფრაზებს აფხაზურ ენაზე ქართველი გოგონებიც იმეორებენ.
ისინი აფხაზურს თავიანთი მეგობრების სიყვარულით სწავლობენ. ნახევრად ღია კარებიდან აფხაზურად გაისმის რუსთაველის ფრაზებიც.
