სხვების ფანჯრებში ყურება მიყვარს, სხვა ადამიანების ცხოვრების თვალთვალი. ცხოვრობენ ისინი ჩემსავით, ჩემნაირები, დადიან იმ ქუჩებზე, სადაც მე დავდივარ, ხედავენ იმ ცას, რომელსაც მე ვუყურებ, მაგრამ მაინც არის რაღაც, რაც ძალიან განგვასხვავებს.
ალბათ ის, რაც ოდესღაც, შორს დარჩენილ ბავშვობაში ვნახეთ. ან – წარმოვიდგინეთ და დავიჯერეთ.
დღეს ერთი ფიჭვი მოჭრეს აქვე, ხუთსართულიანი სახლის კედელთან. სადენებს ეხებოდა ტოტებით, როცა ქარი წამოუბერავდა. რამდენჯერმე იჩივლეს სახლის ბინადრებმა. ბოლოს ადგნენ და მოჭრეს. ფიჭვის ტანი სადღაც წაიღეს, წვრილი ტოტები კი დაწვეს _ იქვე დაანთეს პატარა კოცონი. აივანზე ვიჯექი და ვუყურებდი. ტკაცუნით იწვოდა წიწვები და მთელ ქუჩაზე ფიჭვის ფისის სუნი იდგა.
ამ ქალაქში არ უნდა ცხოვრობდნენ-მეთქი ფიჭვები, გავიფიქრე.
აი, იქით თუ წახვალთ, ჩრდილოეთისკენ, შორს, მთებში, გზა რომ თანდათან დავიწროვდება, სულ რომ დავიწროვდება და ბოლოს გაწყდება, ფიჭვის ხეების ქვეყანაში მოხვდებით. ჩემი ბავშვობაა იქ. ჩემი სოფელი ისეა ფიჭვებში შეყუჟული, რომ არ იცოდე, ვერ მიაგნებ.
ზამთრისპირები ყველაზე ძნელია მთებში. თოვლი ადრე მოდის. პირველად მრგვალ, მკვრივ ფიფქებს წამოყრის, თოვლის გულებს ეძახიან. მიწა უკვე მოყინულია ამ დროს და თოვას აქვს უცნაური ხმა, თოვლის ბურთულები წკრიალით ეცემიან მიწაზე.
მაღალი, ასწლიანი კაკლის ხეები გვიდგას ეზოში. დიდხანს მეგონა, რომ ეს კაკლის ხეები ღამღამობით სადღაც მიდიოდნენ და უკან ყვავებით დახუნძლულები ბრუნდებოდნენ დილისთვის. პირველი თოვლი რომ მოვიდოდა, მაშინ იწყებდნენ ჩხავილს ყვავები. თითქოს ვიღაცას ეძახდნენ, ისე გასჩხაოდნენ მთებს.
ვიდექი ერთ დილას თოვაში და ვუსმენდი. ბებიაჩემს ეზო მოევლო, კალთა ვაშლით ჰქონდა სავსე. ხეებს შერჩენილი უკანასკნელი ვაშლები ჩამოეყარა და მოჰქონდა. რა უნდათ-მეთქი ამ ყვავებს, ვთქვი. ამომხედა ბებიაჩემმა. ისე იყო უკვე წელში მოხრილი, სიარულისას ხელს მიწას აბჯენდა. ამომხედა და – დევებს ეძახიანო, მითხრა.
მიყვარდა ამბები დევებზე. ზოგჯერ ძილის წინ გვიყვებოდნენ ბავშვებს. გვეუბნებოდნენ, რომ დიდი ხნის წინ ცხოვრობდნენ, დიდები და ბანჯგვლიანები იყვნენ, ავსულები და უწმინდურები, ქვესკნელის ჯარისკაცები, და იმათთან შეხვედრას კაცი ცოცხალი ვერ გადაურჩებოდა. თანაც ზოგჯერ ტერფებს შეიბრუნებდნენ ხოლმე უკუღმა და დევის კვალი თუ შეგხვდებოდა, მიდიოდა თუ მოდიოდა, ვერ გაიგებდი.
კიდევ ის ვიცოდი, რომ, როცა ვინმე მოკვდებოდა, ერთ დიდ პურს აცხობდნენ და „დევის პურს“ ეძახდნენ. პური უსაფუვროდ ცხვებოდა, ბრტყელი იყო და მაგიდისხელა. ზედაპირზე რაღაც ნიშნებს გამოსახავდნენ, მერე აიტანდნენ სოფლის ყველაზე მაღალ ადგილას და იქიდან დააგორებდნენ. ეს პური ერთგვარი ქრთამი იყო დევებისთვის, მიცვალებულის სული ქვესკნელში რომ არ გაეტყუებინათ.
ბებიაჩემს დიდად არ უყვარდა დევებზე ლაპარაკი. ათას რამეს მოგიყვებოდა ქაჯებსა და კუდიანებზე, ოღონდ დევებზე არ გეკითხა. ქალებს დასდევდნენ და იტაცებდნენო, მითხრა ერთხელ. ჭამდნენ-მეთქი? არაო. შვილებს აჩენინებდნენო. ზოგჯერ ბრუნდებოდნენ ეს ქალები, თავისი გაჩენილი დევებით, მაგრამ ხალხი აღარ უშვებდა. სოფელთან ახლოს დასახლების უფლებას აძლევდნენ, ოღონდ სოფელსა და მათ საცხოვრებელს შორის პატარა მდინარე მაინც უნდა ყოფილიყო. წყალში ვერ გამოდიოდნენ პატარა დევები, დადგებოდნენ მდინარის პირას, გადმოსვლა და ბავშვებთან თამაში უნდოდათ თურმე. მაგრამ არ ეთამაშებოდნენ ბავშვები, ქვებსაც ესროდნენ. დასცინოდნენ, ხუჭუჭა თმიდან ციცქნა რქები რომ მოუჩანდათ პატარა დევებს, ბოროტ სიმღერებს თხზავდნენ ამაზე და უმღეროდნენ მდინარის მეორე ნაპირიდან.
ბევრი ვიდარდე მაშინ ამაზე. მე ვეთამაშებოდი-მეთქი, მუჭით ამოვიწმინდე ცრემლები თვალებიდან. ჩავდიოდი ხოლმე მდინარესთან, ჩამოვჯდებოდი და საათობით გავყურებდი ტყეს მეორე ნაპირზე.
არავინ გამოჩენილა.
მერე წამოვიზარდე. დევებზე აღარავინ მიყვებოდა. ბებია უკვე აღარ მყავდა, აჩხავლებული ყვავები რომ მაინც დაეწყევლა ხანდახან. ცხოვრება ჩვეულებრივი გახდა, მარტო კაბა მიმოკლდებოდა მუხლისთავებზე, მეტი არაფერი.
იმ ზამთარს, განსაკუთრებით ხმამაღლა რომ ჩხაოდნენ ყვავები, გვიან დაიძინეს დათვებმა. თოვლი მოვიდა და ჯერაც არ შესულიყვნენ ბუნაგებში. შეგროვდებოდნენ უთენია კაცები, თოფებაკიდებულები, და მძიმედ გააბოტებდნენ ტყისკენ დათვებზე სანადიროდ.
ერთხელ მამაჩემიც წავიდა.
დედაჩემმა წინა ღამეს ცუდი სიზმარი ნახა. შეშინებული იყო და დიდხანს ეხვეწა მამაჩემს, არ წახვიდე, იყვნენ დათვები, მაინც მალე დაიძინებენ, ხორციც გვაქვს, ძროხებს მინდორში აღარ ვუშვებთ, რას გვიშლიან დათვებიო.
მაინც წავიდა.
ორი დღე ველოდეთ. ვისხედით და გზას გავყურებდით, თვალები ამოგვიღამდა.
შუაღამე იყო, კარი რომ შემოაღო. ფერი არ ედო. მაშინვე შევამჩნიე, თოფი აღარ ჰქონდა. ისე მიუჯდა ღუმელს, ხმა არ ამოუღია. ბეჭებიდან თოვლი ჩამობერტყა დედაჩემმა, მოყინული ხელები დაუსრისა, თან თვალებში შეჰყურებდა.
გზა დამებნაო, ხევში ჩავვარდი და თოფი დავკარგეო, თქვა ბოლოს და დასაძინებლად წავიდა.
შუაღამისას გამაღვიძა ორი დღის შემდეგ. ჩურჩულებდა. დედაშენს არ გაეღვიძოსო. იცოდე, არავის არაფერი უთხრა. ბებიაშენი რომ ცოცხალი იყოს, იმას მოვუყვებოდიო.
დათვის კვალზე დამდგარს დიდი ნაფეხურები უნახავს, ფეხშიშველი კაცის ნაფეხურები. ასეთი დიდი ფეხი ვის უნდა ჰქონდეს, ან თოვლში ფეხშიშველს როგორ უნდა ევლოო, უფიქრია და გაჰყოლია კვალს.
დიდხანს უვლია, ძალიან დიდხანს. კვალი ფიჭვების კორომს რომ მიადგა, მაშინ დაუნახავს: იჯდა თურმე თოვლში, ფეხშიშველი. ცხვრის ტყავისგან შეკერილი ტანსაცმელი ეცვა, უზარმაზარი, ბანჯგვლიანი მკლავები თავზე შემოეხვია და თვალებიდან ცეცხლის ალი გადმოსდიოდა.
ასე ტირიან თურმე დევები, ცეცხლი გადმოსდით თვალებიდან ცრემლის ნაცვლად.
ვიდექი ასე, ხესავით, ვერც წინ მივდიოდი, ვერც უკან, და როცა შემამჩნია, ისე დავეშვი მიწაზე, თითქოს ცულით მუხლებში გადამჭრესო, მითხრა მამაჩემმა.
გამოხედა თურმე მამაჩემს, თვალები მუჭით ამოიწმინდა და დედა მომიკვდაო, უთხრა.
დედა მომიკვდა, მარტომ დავმარხე, მარტო ვტირი და მარტომ უნდა ვიცხოვრო ეხლაო.
თოვლში შავად ამობურცულიყო ახალნაყარი მიწის ბორცვი – დევის დედის საფლავი.
მივიდა თურმე მამაჩემი და მიუჯდა გვერდით. ყვავები ასხდებოდნენ მხრებზე და წკიპურტით იგერიებდა კოღოებივითო. ისროდა ამ ყვავებს აქეთ-იქით და მიყვებოდაო:
ჩემები დიდი ხანია გადაიხვეწნენ, ხალხი გამრავლდა ძალიან, ეს ქვეყანა კაცთა ქვეყანა გახდა, და ისე წავიდნენ, საფლავებიც არ დატოვეს, ამოთხარეს თავიანთი მკვდრები, აკრიფეს მთელი სარჩო-საბადებელი და წავიდნენო.
დედაჩემს ვერ დავტოვებდი მეო. ქალი იყო დედაჩემი, ადამიანი. არ შეიძლებოდა იმის იმ ქვეყანაში წაყვანა, და სანამ ცოცხალი იყო, აბა როგორ დავტოვებდიო.
ცოტა ცხვარი მყავს, ცოტა ძროხები, იმით ვცხოვრობ. ოღონდ ნადირი მომრავლდა ძალიან და ხან მგელი დაერევა, ხან დათვი, მიჭამენ საქონელსო. იარაღიც გამიფუჭდა, ჩვენი სამჭედლოები ზურგზე მოიკიდეს წასულმა დევებმა და ისე წაიღეს, რკინა აღარ დამიტოვესო.
აიღო თოფი მამაჩემმა და მისცა. მთელი ტყვიები დავუტოვე და შევპირდი, ამოვალ და ამოგიტან ხოლმეო.
ის ღამე იქ გაათენეს თურმე, ფიჭვებს ტოტები დაამტვირეს და ცეცხლი დაანთეს. დილას გამოუცილებია მამაჩემი. მხარზე ხელი დამადო დამშვიდობებისასო, მითხრა და პერანგი გადა¬იწია – მთელ ბეჭზე შავად ჰქონდა გაფენილი დევის ნათითურები.
…
სამი წელია, ჩემს სოფელში აღარ ვყოფილვარ.
სამი წლის წინ გამოვაცხვე დევის პური მამაჩემისთვის.
ყველაზე დიდ ვარცლში მოვზილე ცომი.
ყველაზე დიდ ფიცარზე გავაბრტყელე და ღუმელზე დავდე.
პურის სუნი რომ დატრიალდა, მივედი და ვუთხარი, გამოვაცხვე-მეთქი.
მშვიდად იწვა ფერმკრთალი მამაჩემი. არასოდეს უყვარდა ბევრი ლაპარაკი, მაგრამ არასოდეს ყოფილა ასე ჩუმად.
სასაფლაოსკენ გზა ფერდობზე გადის. აუყვები ბილიკს, გორაზეა შეფენილი საფლავები. მამაჩემი დედაჩემისა და ბებიაჩემის გვერდით დავმარხეთ, თავთან სამკუთხა ქვა ჩავაყუდეთ. არაფერი წაგვიწერია.
პური ხელით მიმქონდა. გორის წვერზე ავედი და გადავიხედე. ღრმა ხრამი იყო, იმის იქით ტყე იწყებოდა.
დავაგორე პური და დავჯექი. დიდხანს ვიჯექი. ზურგსუკან ჩემების საფლავები იყო, იმის უკან – ჩვენი ცარიელი სახლი, სადაც უკვე დიდი ხანია აღარ ვცხოვრობდი.
კაკლის ხეებზე გულისწამღებად ჩხაოდნენ ყვავები.
მერე გამოვიდა ტყიდან.
ცხვრის ტყავებში იყო გახვეული. მხარზე თოფი ეკიდა.
ვიცანი ის თოფი.
პური აიღო და ამომხედა.
ცეცხლი ედგა თვალებში.
აბურძგნული, ხვეული თმა ჰქონდა და ოდნავ მოუჩანდა რქები.
…
ვზივარ აივანზე და შუა ქალაქში ფიჭვის ტოტების კოცონს ვუყურებ. ჩაინავლა უკვე. შეღამდა. ვიჯდები კიდევ ერთხანს. ისე ვუსმენ ხოლმე ქალაქს, როგორც ბებიაჩემის ამბებს ვისმენდი ძილის წინ.
ბევრი ამბავია ამ ქვეყანაში. ქალაქებში თუ მთებში, მიკარგულ სოფლებში. გზებზე, რომლებიც ვერ გაიგებ, საით მიდიან, დევის ტერფებივით: აქეთ თუ იქით, სააქაოში თუ საიქიოში. ისე გადაკვეთ სინამდვილის საზღვარს, ვერც გაიგებ. თუ დაბრუნდები, ისეთი ვეღარ დაბრუნდები: ზიხარ მერე საღამოობით და გეჩვენება, რომ დიდი ხნის წინ გადახვეწილ დევებს ეძახიან ელექტროსადენებზე ჩამწკრივებული ყვავები.
