ნახევარი სოფელი გადასახლებაში

„1944 წლის ზამთარი იყო, დეკემბერი. თითქმის ნახევარი სოფელი აყარეს და გზას გაგვიყენეს. მთელი გვარი გაგვასახლეს, სოფელში თურქეთიდან ჩამოსული ლაზები ცხოვრობდნენ, ისინიც გაასახლეს. მაშინ მიზეზს არავინ კითხულობდა და არც არავინ გეტყოდა. განცხადებას დაწერდნენ, ერთი-ორი კომკავშირელი ხელს მოუწერდა და საკმარისი იყო. ბიძაჩვენი, ილია ზანდარაძე, მთავარი აგრონომი და იმ დროსთვის ძალიან განათლებული კაცი იყო, სამ ენაზე საუბრობდა. სოფლის საბჭოს თავმჯდომარესთან უსიამოვნებები ჰქონდა. ვფიქრობ, ჩვენ გასახლებაში მისი ხელიც ერია“, – იხსენებს გადასახლების ისტორიას ენვერ ზანდარაძე.

ზანდარაძეებმა შუა აზიაში, გადასახლებაში თორმეტი წელი გაატარეს. შვიდი წლის შემდეგ სტალინის სახელზე წერილი გაგზავნეს და სამშობლოში დაბრუნება ითხოვეს, თუმცა როგორც ენვერ ზანდარაძე გვიყვება, მათ სამშობლოში დაბრუნებაზე უარი მიიღეს: „პასუხი მოგვივიდა, თქვენი წერილი განხილვას არ დაექვემდებარაო“. ბერია აწერდა ხელს. სტალინის გარდაცვალების შემდეგ, 1954 წელს, კიდევ გავგზავნეთ წერილი. მაშინ დადებითი პასუხი მოგვივიდა და სამშობლოში დავბრუნდით“.

გადასახლების ისტორიის მოყოლას ნოდარ ზანდარაძე აგრძელებს: „როცა გადაგვასახლეს, მე ექვსი წლის ვიყავი. კიდევ ორი და მყავდა. ყველაზე პატარა ჩვილი იყო და გზაში გარდაიცვალა. გადასახლებაში დაიბადა ერთი ძმა და ორი და. არ ვიცი სად მიჰყავდათ გარდაცვლილები; ვერც იმას ვიტყვი, ყრიდნენ თუ ასაფლავებდნენ. ჩემი მშობლები ახალგაზრდები იყვნენ და გაუძლეს გადასახლების წლებს… ენვერის დედა კი იქ გარდაიცვალა.

ომი იყო და ცხოვრება ყველგან ჭირდა. ვცხოვრობდით მიწურის სახლებში, ჯანმრთელობას ვნებდა, მაგრამ სხვა რა გზა იყო. მედიცინა არ იყო და ექიმი. ბინძური წყლის გამო ტიფი და სხვადასხვა დაავადება ვრცელდებოდა. ის ბინძური წყალიც ათეულობით კილომეტრიდან უნდა გეზიდა.

პირველად ძალიან ცუდ ადგილზე მოვხვდით, განუვითარებელი დასახლება იყო, მაგრამ მოგვიანებით ქალაქთან ახლოს გადავედით, სადაც ქვანახშირის ორი შახტა და თამბაქოს ქარხნები მუშაობდა. ბიძაჩემმა ამ ქარხანაში დაიწყო მუშაობა და ყველას გვიპატრონა. თავდაუზოგავად ვმუშაობდით და ამით შევძელით გადარჩენა. ქარხნის მუშებს დღიური საკვები გვეძლეოდა, ეს ჩვენთვის დიდი შეღავათი იყო“.

ზანდარაძეებს გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ საკუთარი სახლები გაყიდული დახვდათ: „ჩვენ სამსართულიანი, ახალი ხის სახლი გვქონდა, ამ მასალისგან საბჭოს შენობა იყო აშენებული. ბიძაჩემის სახლში კი სკოლა გაეხსნათ. დაბრუნების შემდეგ ბიძაჩემმა სკოლის ასაშენებელი მასალა თვითონ დაამზადა და საკუთარი სახლი ისე დაიბრუნა. რაც გაყიდული იყო, ახალი მეპატრონეებისგან მათი გამოსყიდვა მოგვიხდა. დაშლილი იყო ლაზების საცხოვრებელი სახლებიც“, – გვიყვება ნოდარ ზანდარაძე.

ზანდარაძეები ამბობენ, რომ გადასახლების წლები მძიმე იყო. თუმცა მათი შეფასებით, რეპრესიების ყველაზე მძიმე წელი 1937 იყო: „მაშინ უფრო სასტიკად ექცეოდნენ ხალხს. დევნიდნენ განათლებულ ადამიანებს, სასულიერო პირებს. სისასტიკის წლები ხშირად დგას საქართველოში. ყველას უნდა მე ვიყო, მე მქონდეს. რეჟიმსაც ბევრი იყენებდა პირადი ანგარიშსწორების მიზნით. მართალია, ყველა ერთნაირად ვერ იცხოვრებს, მაგრამ დღესაც არის სოფლებში ისეთი გაჭირვება, გადასახლების წლებში რომ ჰქონდათ ოჯახებს. გაზაფხულის მოსვლას იმიტომ ველოდებით, რომ ავდგეთ და უცხო ქვეყანაში სამუშაოდ წავიდეთ“.