კვირის ამბები

ლაზური ქორწინების ისტორიები

24.03.2015 • 3333
ლაზური ქორწინების ისტორიები

როცა ვაჟი 16 წლის ასაკს მიაღწევდა, მას უფლება აღარ ჰქონდა გოგოებთან ელაპარაკა, ხოლო გოგოებს ბიჭთან ლაპარაკი 13 წლიდან ჰქონდათ აკრძალული. 13 წლიდან გოგოები უკვე ჩადრს ატარებდნენ და არათუ ბიჭთან ლაპარაკის, მათთვის საკუთარი სახის ჩვენებაც კი არ შეეძლოთ. ქალს ინიშნავდნენ შუამავლების მეშვეობით. დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ქალის ოჯახსა და წარმომავლობას. ყველა მშობელი ცდილობდა თავისი შვილი კარგი გვარის ბიჭზე ან ქალიშვილზე დაექორწინებინა. მას შემდეგ რა ოჯახის ავ-კარგს გაიკითხავდნენ, მშობლები ქალის ოჯახში შუამავალს გააგზავნიდნენ.

„ასეთ საქმეებზე შუამავალი ყოველთვის მზის ჩასვლის შემდეგ მიდის. ქალიშვილის ოჯახში „ბისმილლაჰის“ თქმით პირველად მარჯვენა ფეხს შედგამს და დამხვდურთ მიესალმება. მასპინძელიც თავს დაუკრავს და შეიპატიჟებს. ჯერ სხვა რამეზე ისაუბრებენ. ასე,  2-3 საათის შემდეგ შუამავალი იტყვის: ჩვენ კარგ საქმეზე მოვედით, შენი ქალიშვილი გვინდაო. თუ მასპინძელი სასიძოს ოჯახს კარგად იცნობს და ბიჭიც მოსაწონია, მაინც იტყვის: პირდაპირ პასუხს ვერ მოგცემთ, ჯერ ჩემს ნათესავებს შევეკითხებიო. თუ არ სურს მიათხოვოს, მაშინ მიზეზად ან სახლის აშენებას, ან სხვა რამეს დაასახელებს, ან პირდაპირ უარს იტყვის“, – წერს მ. ვანილიში წიგნში „ლაზეთი“.

თუ ორივე ოჯახი თანახმა იქნებოდა, მაშინ ნიშნობის დღედ ხუთშაბათს აირჩევდნენ. აუცილებლად საღამოს. ნიშნობამდე შუამავალი ქალიშვილის მამას ორ თავსაბურავს – იაზმას, პუდრს და ძვირფას ქინძისთავს „ფეის“ მიუტანდა. ხუთშაბათ დღეს ოჯახები ქალის ოჯახში მიიყვანდნე ხოჯას, მასთან ერთად ოჯახს ესტუმრებოდნენ უხუცესებიც, 20-30 კაცი. ამ უხუცესებიდან აირჩევდნენ ორ პიროვნებას, ერთს ქალის ოჯახიდან, ერთსაც – ბიჭის. ისინი იყვნენ დასაქორწინებელი წყვილის წარმომადგენლები ე.წ. ბაბალუღები (მამობილები).

ამის შემდეგ ხოჯა წერდა „ახთს“. ეს იყო ერთგვარი საქორწინო კონტრაქტი. ქალის წარმომადგენლები ასახელებდნენ თანხას, თუ რა თანხა უნდა გადაეხადა ბიჭს იმ შემთხვევაში, თუკი ქორწინების შემდგომ ცოლს გაეყრებოდა.

ქალიშვილის ბაბალუღი თანხის დასახელებას 1000 ოქროდან იწყებდა, ვაჟის ბაბალუღი – 100 ოქროდან. უხუცესები, რომლებიც „ახთის“ შედგენას ესწრებოდნენ, ამ თანხას საბოლოოდ გაასაშუალებდნენ. საქორწინო კონტრაქტში ასევე იწერებოდა იმ ნივთების ღირებულება, რომლებიც სიძეს მიჰქონდა ქალიშვილისათვის. იმ აუცილებელ ნივთებს შორის, რაც სიძეს უნდა მიეტანა საცოლისთვის, იყო ვერცხლის ქამარი და ილანჯუღი – ყელზე ჩამოსაკიდი ძეწკვი.

კონტრაქტის შედგენის შემდეგ დამსწრეები დალევდნენ შარბათს და ქალი დანიშნულად ითვლებოდა.

ნიშნობას, რა თქმა უნდა, მოსდევდა ქორწილი, რომელსაც ლაზურად ჭანდა ეწოდება. ქორწილისთვის ორივე ოჯახი დიდი გულმოდგინებით ემზადებოდა.

ერთი აბრეშუმის და ორი ჩითის კაბა, საგარეო და საშინაო ფეხსაცმელები და აბრეშუმის ჩადრი – ეს ნივთები ვაჟის მხარეს პატარძლისთვის აუცილებლად უნდა მიეტანა. გოგოს ოჯახი ამზადებდა მზითევს. მზითვში შედიოდა – ორი ლეიბი, ორი საბანი, საწოლი, კამოდი, სარკე, ათი სპილენძისა და ხუთი უბრალო თეფში, სამი ქვაბი და დიდი და პატარა ტაშტი. ქორწილის დღეს პატარძალს ასევე ატანდნენ ტკბილეულს – შაქარლამას, ჩურჩხელას და თხილს.

ქორწილის დღეს სიძე მიდიოდა დედოფლის ოჯახში თანმხლებლებთან ერთად. პატარძლის ოჯახი სტუმრებს ბაქლავით უმასპინძლდებოდა. დედოფლის გამოყვანის დრო რომ მოვიდოდა, სახლიდან გამოსვლის წინ, დედოფლის რომელიმე ნათესავი კარებს დანას მიაჭედებდა. ამას კარის დაჭერა ერქვა. ამ დროს სიძის ბიძა ან ვინმე ახლობელი მივიდოდა და ჰკითხავდა, თუ რატომ არ ატანდნენ ქალს. კარის დამჭერი ეტყოდა, რომ „კაფიხარჯი~, ანუ კარის ხარჯი მინდაო. მაშინ სიძის წარმომადგენელი ამოიღებდა ფულს და მისცემდა კარის დამჭერს. ამის შემდეგ პატარძალს უკვე შეეძლო სახლიდან გასვლა.

თუ ქალი ახლო სოფელში მიჰყავდათ, მაშინ მას ცხენზე სვამდნენ, თუ შორ სოფელში თხოვდებოდა, ამ შემთხვევაში ნავებით მიდიოდნენ სიძის ოჯახში. დედოფალს სიძის სახლში აუცილებლად მარჯვენა კარით შეიყვანდნენ, კარს კი დანებს მიაკრავდნენ.

მას შემდეგ, რაც მაყრები სიძის ოჯახში მივიდოდნე, გაიშლებოდა ხალიჩა.

დედოფალი ხალიჩაზე დადგებოდა მის თანმხლებ ქალებთან ერთად. გამოვიდოდა დედამთილი და რძალს ღომის მარცვლებში გარეულ ხურდა ფულს მიაყრიდა. ამის შემდეგ მამამთილი და სიძე მორიგეობით გამოვიდოდნენ და ისინიც ღომის მარცვლებიან ხურდა ფულს დააყრიდნენ პატარძალს. ამ ფულს ქორწილის სტუმრები დაიტაცებდნენ. ღომის მარცვალსა და ფულს გამრავლების ნიშნად აყრიდნენ პატარძალს. ამ რიტუალის დასრულების შემდეგ პატარძალი სახლში მამამთილს შეჰყავდა და ცეცხლის პირას სვამდა.

შემდეგ იწყებოდა ქორწილი. მაყრები სუფრას მიუსხდებოდნენ და ლაზურ კერძებს აგემოვნებდნენ. ქორწილის დროს მნიშვნელოვანი რიტუალი იყო სტუმართა გამასპინძლების წესი. სანამ მაყრები სიძის ოჯახში მივიდოდნენ, ოჯახი მანამდე მეზობლებს უმასპინძლდებოდა, მაყრების მისვლის შემდეგ – მათ. მაყრების დაპურების შემდეგ, სუფრას ის კაცები მიუსხდებოდნენ, ვინც სუფრას ემსახურებოდნენ. ამის შემდეგ მოდიოდა მაყარი ქალების რიგი. მას შემდეგ, რაც მაყრად მისული ქალები დანაყრდებოდნენ, სუფრასთან მაყრის მომსახურე მასპინძელი ქალები სხდებოდნენ. შემდეგ იმართებოდა ცეკვა და სიმღერა.

მაყრები ქორწილის მეორე დღეს სახლში ბრუნდებოდნენ. მაყრების წასვლის შემდეგ იწყებოდა მზადება სიძე-დედოფლის პირველი ღამისთვის. ოთახს ჯერ ქალის მიერ მოტანილი მზითვით რთავდნენ. მას შემდეგ, რაც სამზადისს მორჩებოდნენ, ოთახში პირველს სიძეს უშვებდნენ, შემდეგ – დედოფალს. ოთახს აუცილებლად უნდა ჰქონოდა მცირე ჭუჭრუტანა, საიდანაც მეზობლის ქალები წყვილის ურთიერთობას ადევნებდნენ თვალს. ვინაიდან ეს წესი სიძე-დედოფლისთვისაც იყო ცნობილი, ისინი ოთახში სინათლეს აქრობდნენ.

ახალმოყვანილ რძალს, ძირითადად, საოჯახო საქმეებით ტვირთავდნენ. მისთვის სავალდებულო იყო დილით ადრე ადგომა, მჭადის გამოცხობა და სამზარეულოს დალაგება. ამასთან, ახალმოყვანილი რძალი საღამოს ყველაზე გვიან უნდა დაწოლილიყო, მაშინ როცა ოჯახის ყველა წევრი დაწვებოდა დასაძინებლად.

რძალს უფლება არ ჰქონდა ერთი წლის მანძილზე ხმა გაეცა მამამთილისთვის. ზოგჯერ ეს დრო ხუთ წელსაც გრძელდებოდა. ქალს უფლება არ ჰქონდა 40 წლამდე ქმრისთვის საჯაროდ სახელით მიემართა. სანამ ცოლ-ქმარი 40 წლის გახდებოდა, ცოლი ქმარს ებჩის – ბიჭო – ეძახდა, ხოლო ქმარი ცოლს „ეი“-ს. 40 წლის შემდეგ ცოლს ქმრისთვის ბადის ანუ მოხუცს ეძახდა, ხოლო ქმარი ხჩინის – ბებერ დედაკაცს. რძალს ოჯახში სახელით არავინ მიმართავდა, მას გელინს ეძახდნენ, რაც ქართულად რძალს ნიშნავს.

სანიე ჯევაიში

ქალის დანიშვნის წესი მეოცე საუკუნეშიც ისევე აქტუალური იყო, როგორც წინა საუკუნეებში. სარფში მცხოვრები 79 წლის სანიე ჯევაიში თავისი ქორწინების ისტორიას იხსენებს.

„კოლმეურნეობაში ვმუშაობდი. ჩაის ვკრეფდი. ჩემი მომავალი ქმარიც ჩაიში მუშაობდა, ჩემი ძმა კი – ჩაის მიმღებ პუნქტში. საქმრო ძმამ შემირჩია. მითხრა კარგი, ჭკვიანი, პატიოსანი ბიჭიაო. 18 წლის იყო მაშინ. დავინიშნეთ. სამი წელი ვიყავით დანიშნულები. მერე დავქორწინდით. სანამ დავქორწინდებოდით, ხელი არ დაუკარებია ჩემთვის ჩემს საქმროს. ახლა რომ ყველაფერი დასაშვებია, მასე კი არ იყო მაშინ. არც მიკოცნია, თვალებშიც ვერ ვუყურებდი“, – იხსენებს სანიე.

სანიე ამბობს, რომ ადრე ქალები სოფელში ჩადრით დადიოდნენ და უცხო მამაკაცებს სახეს არ აჩვენებდნენ. ჩადრით მუშაობდნენ ჩაიშიც.

„ლამაზი წითელი კაბა მქონდა. ერთხელ ჩავიცვი ეს ჩემი წითელი კაბა, წავისვი პომადა და გავყევი ჩემს ქმარს ბათუმში. ვერავინ მიცნო. სარფში ეხუმრებოდნენ მერე თურმე ჩემს ქმარს, სანიეს ვეტყვით უცხო, ლამაზ-ლამაზ ქალთან ერთად რომ დადიხარო. ჩემს ქმარს უთქვამს, ჩემი სანიე იყო ეგ, მე მაგის ღალატს გულშიც არ გავივლებო. არავის არ ჰქონდა ჩემი სახე ნანახი და ანკი როგორ მიცნობდნენ“, – იხსენებს სანიე ჯევაიში.

სანიეს ქმარი ლაზი იყო, ისევე როგორც თავად. დღეისათვის ლაზებში ხშირია შერეული ქორწინება, თუმცა ლაზები მაინც ცდილობენ თავიანთი ქალიშვილები ლაზებს მიათხოვონ, ხოლო ვაჟს ლაზი ქალი შერთონ ცოლად.

სარფი

გადაბეჭდვის წესი