„მაგალითად, უპირატესობაა შვილად აიყვანო მეუღლის შვილი, რომელიც მას სხვა ქორწინებიდან ჰყავს, ან მამა არ არის დადგენილი…“ – იურისტი გიორგი ხიმშიაშვილი გვიყვება, კიდევ რა შემთხვევები ქმნის უპირატესობას, რომ წყვილმა რიგს აღარ დაელოდოს იმისთვის, რომ ბავშვი იშვილოს.
რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდე, ბავშვის შვილება რომ შეძლო და რას აქცევს ამ დროს ყურადღებას სასამართლო? – „ბათუმელებმა“ შვილად აყვანის პროცედურაზე იურისტ გიორგი ხიმშიაშვილთან ინტერვიუ ჩაწერა.
- ბატონო გიორგი, როგორ და რა პირობით შეიძლება დარეგისტრირდე, როგორც შვილის აყვანის მსურველი?
შვილება არის კანონით მკაცრად რეგულირებადი სფერო, რომლის მიღმაც მოქმედება არის დასჯადი ქმედება. შვილად აყვანის პროცედურას სრულად ზედამხედველობს სახელმწიფო ზრუნვისა და ტრეფიკინგის მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დახმარების სააგენტო. შვილების პროცესში ჩართულია მშვილებელი, სააგენტო და სასამართლო.
შვილად აყვანა დასაშვებია 18 წლამდე ბავშვის, რაც, პირველ რიგში, უნდა გამომდინარეობდეს ბავშვის კეთილდღეობიდან და მისი საუკეთესო ინტერესებიდან. დასაშვებია ასევე სრულწლოვანი პირის შვილებაც, თუ მშვილებელსა და შვილად ასაყვანს შორის უკვე არსებობდა მშობლისა და შვილის ფაქტობრივი ურთიერთობა.
ზოგადად შვილად აყვანა ბევრ ასპექტს მოიცავს და არ არის მხოლოდ სამართლებრივი მხარე გადამწყვეტი. უპირველეს ყოვლისა, სასამართლო აფასებს, რამდენად არის შესაძლებელი მშვილებელსა და ნაშვილებ ბავშვს შორის ჩამოყალიბდეს ისეთივე ურთიერთობა, როგორიცაა მშობელსა და შვილს შორის.
- როგორ ფასდება, რა არის ბავშვის „საუკეთესო ინტერესი“, რა არის კრიტერიუმი?
პირველ რიგში, აღვნიშნავ, რომ ბავშვის საუკეთესო ინტერესი ფასდება ყველა ინდივუდულურ შემთხვევაში დამოუკიდებლად. სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტოს აქვს სპეციალური ინსტრუქცია, რომლითაც იგი ხელმძღვანელობს. აღნიშნული ინსტრუქცია ადგენს ზოგად წესს, რომლის შეფასებას ახდენს სააგენტოს სპეციალური უნარ-ჩვევებით აღჭურვილი პირი, ხოლო საბოლოო დასკვნას იღებს სასამართლო, რომელსაც აქვს ყველა ის რესურსი და მექანიზმი, რომ ყველა ფაქტორი და გარემოება გამოიყენოს გადაწყვეტილების მისაღებად, მათ შორის ისიც, რაც შეიძლება სააგენტოს არ ჰქონდეს გამოკვლეული, მაგრამ სასამართლო საქმის განხილვის ეტაპზე დაადგინოს.
მშვილებელთა რეესტრში რომ დარეგისტრირდე, საჭიროა აკმაყოფილებდე კონკრეტულ კრიტერიუმებს: მშვილებელი პირი არ უნდა იყოს ნასამართლევი – განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულისთვის არ უნდა იყოს მსჯავრდებული, უნდა ჰქონდეს გავლილი ნარკოლოგიური და ფსიქიატრიული შემოწმება, არ უნდა იყოს მძიმე სენით დაავადებული, ასევე, მისი სოციალური და ეკონომიკური შესაძლებლობები უნდა იძლეოდეს საშუალებას, რომ ბავშვი გაიზარდოს ნამდვილ ოჯახურ გარემოში.
ამის შემდეგ სააგენტო წერილობით აწვდის თავის მოსაზრებას სასამართლოს: შეესაბამება თუ არა შვილება კონკრეტულ შემთხვევაში ბავშვის საუკეთესო ინტერესს.
რაც შეეხება დოკუმენტაციას: შვილად აყვანის მსურველმა პირმა განცხადებით უნდა მიმართოს სააგენტოს, წარუდგინოს პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტი, თუ ქორწინებაშია, იგი წარადგენს ასევე ქორწინების დამადასტურებელ მოწმობას.
რეგისტრაციის შემდგომ ხდება პირის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის შესწავლა, არსებული ფაქტობრივი საცხოვრებელი პირობების გადამოწმება და მასთან დაკავშირებული ინფორმაციის დამუშავება ყველა იმ ასპექტში, რომელიც შესაძლებლობას მისცემს სახელმწიფოს შეაფასოს პირადი მახასიათებლები.
- ქორწინების გარეშეც შესაძლებელია შვილის აყვანა?
იურიდიული თვალსაზრისით ჩვენ ეს კონკრეტული მომენტი შეზღუდული არ გვაქვს. კანონი არ ითხოვს წყვილთა ფორმას, ანუ ოჯახის არსებობას შვილებისთვის. შვილება შესაძლოა მოხდეს ინდივიდუალურად, თუმცა რეგისტრირებული ქორწინების შემთხვევაში, მეორე მეუღლის თანხმობაც საჭიროა.
შესაბამისად, ქორწინება არ არის სავალდებულოდ განსაზღვრული კრიტერიუმი შვილებასთან დაკავშირებით, თუმცა თუ ადამიანი განქორწინებულია, მან უნდა წარადგინოს შესაბამისი მოწმობა, ასევე მეუღლე თუ გარდაცვლილია, გარდაცვალების მოწმობის ასლი.
- რა შემთხვევაში იღებს ადამიანი ამ შესაძლებლობას, რომ შვილი აიყვანოს? ვიცით, რომ წყვილები წლობით ელოდებიან რიგს.
რეგისტრაციას აქვს მოწესრიგების ფორმა და მიზანი, რომ შვილებას მიეცეს სისტემატიზებული ხასიათი და შინაარსი. არსებობს რამდენიმე ფაქტობრივი გარემოება, როდესაც შესაძლებელია რეესტრით განსაზღვრულ რიგითობას არ მიენიჭოს უპირატესობა და გარკვეული გამონაკლისი დაიშვას, მაგალითად, უპირატესობაა შვილად აიყვანო მეუღლის შვილი, როცა მას სხვა ქორწინებიდან ჰყავს შვილი, ან მამა არ არის დადგენილი.
უპირატესობაა ასევე, როცა გასაშვილებელი ბავშვის კანონით განსაზღვრული ახლო ნათესავის წრეში ხარ. კონკრეტული პირის უპირატესობაა ასევე ის, როცა მას გასაშვილებელი ბავშვის დედმამიშვილი უკვე ნაშვილები ჰყავს, მაგალითად, იშვილა წყვილმა გოგო და შემდეგ იშვილა ამ გოგოს ძმა.
კანონი ითვალისწინებს უპირატესობას, თუ 6 თვე მინდობით აღზრდაში ჰყავს ბავშვი. თუ ამ დროს ვარ რეესტრში დარეგისტრირებული და სურვილს გამოვთქვამ, ეს არის უპირატესობა.
კანონი ასევე ითვალისწინებს შემთხვევას, როდესაც გასაშვილებელი ბავშვის მშობლები ან ერთი მშობელი, არის მძიმედ დაავადებული, აქვს მესამე-მეოთხე სტადიის სიმსივნე, იმყოფება პალიატიურ მზრუნველობაში და სურს, რომ ბავშვი გააშვილოს. ამ შემთხვევაში ბავშვის მშობელი უფლებამოსილია, აირჩიოს მშვილებელი პირი ან წყვილი.
- როგორ ხვდება თავად ბავშვი ამ რეესტრში?
კანონით განსაზღვრულია ეს შემთხვევები, მაგალითად, ეს არის ბავშვი, რომელიც სასამართლომ აღიარა მიტოვებულად, ან როცა ბავშვის მშობლები სასამართლომ უგზო-უკვლოდ დაკარგულად აღიარა, ობოლი ბავშვი, ასევე ბავშვი, რომლის მშობელსაც ჩამოერთვა მშობლის უფლება-მოვალეობა და როცა მშობლები თანახმა არიან ბავშვის გაშვილებაზე.
გასათვალისწინებელია, რომ მშვილებელსა და გასაშვილებელს შორის ასაკი არ უნდა იყოს 16 წელზე ნაკლები, თუმცა საპატიო მიზეზის არსებობის შემთხვევაში, შეიძლება გამონაკლისი დაადგინოს სასამართლომ.
- რა არის ამ დროს სასამართლოს როლი, რას განიხილავს მოსამართლე?
პირველ რიგში, სასამართლო ფორმალურ შესაბამისობას ამოწმებს: რამდენად აკმაყოფილებს შეთანხმება კანონის პრინციპებსა და მოთხოვნებს.
სასამართლომ უნდა დაადგინოს, შვილება რამდენად შესაბამება ბავშვის საუკეთესო ინტერესებს და რაც მთავარია: შვილებას არ უნდა ჰქონდეს გამოხატული ფინანსური ინტერესი, ის არ უნდა ატარებდეს ანგარებით ხასიათს, რაც არის სახელმწიფოს მხრიდან მკაცრად რეგულირებადი ნაწილი. უნდა დადგინდეს, ხომ არ არის წინაპირობა ფინანსური ინტერესი და რამდენად არსებობს შესაძლებლობა, ჩამოყალიბდეს და განვითარდეს მშვილებელსა და ნაშვილებს შორის ურთიერთობა.
- ვინ მონაწილეობს ამ დროს სასამართლო პროცესში?
სასამართლოს აქვს ძალიან ფართო შესაძლებლობა, ბავშვის ინტერესებიდან გამომდინარე, შეამოწმოს, რამდენად იქნება ბავშვის ინტერესები დაცული მისი შვილების შემთხვევაში. შვილება უტოლდება ბიოლოგიური მშობლის და შვილის უფლებრივ მდგომარეობას, მემკვიდრეობას და ასე შემდეგ, სასამართლო არის მაქსიმალურად აღჭურვილი ინსტრუმენტალურად, დაადგინოს ინტერესი – შვილება რამდენად არის ლეგიტიმური.
- რა ფორმით ხდება ამ დროს ბავშვის სურვილის გათვალისწინება?
10 წლამდე ბავშვის გაშვილების დროს, მისი სიმწიფის გათვალისწინებით, ხდება მისი სურვილის გათვალისწინება. თუ ბავშვი არის 8 – 9 წლის, მოსამართლე ვალდებულია, მისი სურვილი გაითვალისწინოს. 10 წლის ასაკის ზევით კი, ბავშვის თანხმობის გარეშე მისი გაშვილება ცალსახად დაუშვებელია. 10 წლის ზევით ბავშვი შემოდის როგორც სუბიექტი, სამართალურთიერთობის მონაწილე. 10 წლის ასაკის შემდეგ ბავშვი ხდება გადაწყვეტილების მიმღები პირი.
- როგორ ხდება გამორკვევა: ხომ არ მოახდინეს ბავშვზე ზეწოლა?
სააგენტო ამ მიმართულებით ფართო დისკრეციით სარგებლობს. გადაწყვეტილების მიღებამდე მზადდება დასკვნა, რომელიც ბევრ ფაქტობრივ მომენტს ეფუძნება.
როცა ადამიანი მშვილებელთა რეესტრში რეგისტრირდება, როგორც მშვილებელი, ის იმავდროულად თანხმობას აცხადებს მის შესახებ ინფორმაციის მოძიებაზე. სააგენტოს აქვს უფლება, მისი სოციალური და ეკონომიკურ მდგომარეობა გამოიკვლიოს, შეამოწმოს და შეაფასოს.
ფორმალური კრიტერიუმების გარდა, სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა, შეამოწმოს ზოგადი ინტერესები და შესაძლებლობები ბავშვის გადმოსახედიდან, ბავშვის სურვილის გათვალისწინებით.
- რა არის დარღვევების გავრცელებული პრაქტიკა და რა სახის პასუხისმგებლობას ითვალისწინებს კანონი, როცა ადამიანები კანონით განსაზღვრულ პროცედურას თავს არიდებენ?
სამწუხაროდ, კანონს აქვს გვერდის ავლის შესაძლებლობები, მაგალითად, როდესაც გაშვილება ატარებს ანგარებით ხასიათს, ანუ ვიღაც ყიდის შვილს. ხშირია ასევე ფიქტიურ ქორწინებასი შესვლა, როცა წყვილიდან ერთ-ერთს უკვე ჰყავს შვილი და როგორც უკვე აღვნიშნე, ამ დროს უპირატესობით სარგებლობ.
შვილებასთან დაკავშირებული გარიგება, არასრულწლოვნის ყიდვა და გაყიდვა სისხლის სამართლის წესით დასჯადი ქმედებაა.
არასრულწლოვნის ყიდვა, ან მის მიმართ სხვა უკანონო გარიგების განხორციელება შვილად აყვანის მიზნით, ისჯება ჯარიმით ან 1 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით. უფრო მკაცრია კანონი არასრულწლოვნის გაყიდვის შემთხვევაში – ამ შემთხვევაში დამნაშავე დაისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით 2-დან 5 წლამდე.
კანონი ითვალისწინებს შვილად აყვანის მიზნით ფეხმძიმე ქალების წინასწარ შერჩევას და მშობიარობისთვის საქართველოს ფარგლებს გარეთ გაყვანის შესაძლებლობას, ან გაშვილებაში ხელის შეწყობას. სისხლის სამართლის წესით ისჯება ასევე შვილად აყვანის წესის ან მინდობით აღზრდის წესის დარღვევაც.
