„ყოვლისმომცველი“ – გადამდგარი გენერალი, გიორგი სურმავა ამ ტერმინზე ამახვილებს ყურადღებას უსაფრთხოების ე.წ. ფინეთის მოდელზე საუბრის დროს. ეს ტერმინი წერია ყველაზე ხშირად ამ დოკუმენტებშიო, გვიხსნის და დაკვირვებასაც გვიზიარებს: „მთავარია, სახელმწიფოს რესურსის მაქსიმალური ჩართულობა და მოცემულობის შექმნა, როცა სახელმწიფოს უსაფრთხოების მზადყოფნის სამსახური პრესტიჟის საქმეა.“
რამდენად მნიშვნელოვანია აქტიური სამხედრო მომზადება იმ დროს, როცა იცი, რომ რუსეთი შეიძლება თავს დაგესხას? – „პუტინს რომ სცოდნოდა უკრაინაში ასეთი დანაკარგები ექნებოდა, არ დაიწყებდა ამ ომს. თავდამსხმელმა უნდა დაინახოს, რომ შესაძლოა მისი რესურსი არის უპირატესი, მაგრამ თუ თავს დაგესხმება, ისე ვერ იქნება საქმე, როგორც მას სურს. მან უნდა იცოდეს, რომ ეს ძალიან ძვირი დაუჯდება,“ – თავდაჯერებულობა ეტყობა გადამდგარ გენერალს და იქვე ფინეთის ისტორიას იხსენებს, კონკრეტულად კი, 1939 წელს, როცა ასევე მცირერიცხოვანმა ფინეთმა მრავალრიცხოვანი რუსეთის შეჩერება შეძლო.
„ბათუმელები“ გადამდგარ გენერალთან, გიორგი სურმავასთან ინტერვიუ ჩაწერა. ის საქართველოს გენერალური შტაბის უფროსის მოადგილედ მუშაობდა.
- ბატონო გიორგი, როგორ შეიქმნა უსაფრთხოების ე.წ. ფინური მოდელი და რა არის ამ კონცეფციის მთავარი პრინციპი?
ფინეთში და ასევე სკანდინავიის სხვა ქვეყნების უსაფრთხოების მოდელები ძირითადად შეიქმნა ცივი ომის პერიოდში. ისინი დაფუძნებული იყო ტოტალური თავდაცვის პრინციპზე, რაც გულისხმობდა სახელმწიფოს ყველანაირი რესურსის აქტიურ გამოყენებას თავდაცვისათვის, რისთვისაც მომზადება იწყება მშვიდობიან პერიოდში.
ამჟამად, ამ ქვეყნების უსაფრთხოების დოქტრინალურ დოკუმენტებში „ტოტალური თავდაცვის“ ნაცვლად უფრო გამოიყენება ტერმინი„ყოვლისმომცველი მიდგომა“ [comprehensive approach]. აქ ძირითადი პრინციპია სახელმწიფო, კერძო, არასამთავრობო და პერსონალური რესურსის, მასობრივად ბევრი ადამიანის ჩართვა ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საქმეში, იმის გააზრება, რომ სახელმწიფოს დაცვა თითოეული მოქალაქის ვალია და ჩვენ შეგვიძლია ჩვენი წილი პასუხისმგებლობა ავიღოთ.
ასევე, ის რომ, ეს რესურსი ჩართულია უსაფრთხოებაში არა მხოლოდ საომარი მოქმედებების და საგანგებო მდგომარეობების, არამედ მუდმივად, მშვიდობის დროსაც.
ფინეთს აქვს ასიმეტრიული ომის გამოცდილება: მართალია, ფინეთის მოდელი შეიქმნა ცივი ომის დაწყების შემდეგ, თუმცა მანამდე, 1939 წელს, ფინეთმა საკუთარი ძალებით მოახერხა საბჭოთა აგრესიის შეჩერება. ფინეთმა გარკვეული ტერიტორიები დაკარგა, მაგრამ ძალიან დიდი წინააღმდეგობა გაუწია წითელ არმიას, მიაყენა მას დიდი ზიანი.
1939 წლის ომში, ფინეთის არმიასთან ერთად, პარამილიტარულმა ძალებმა ითამაშეს დიდი როლი, მაგალითად, მეტყევეებმა, რომლემაც კარგად იცოდნენ ადგილმდებარეობა და უფრო კარგად იყვნენ მომზადებული ასეთ პირობებში საბრძოლველად. მაშინ რუსეთისთვის დიდი პრობლემა შექმნა ყინვებმა, რისთვისაც ფინელები უფრო აღმოჩნდნენ მზად.
იმის მიუხედავად, რომ ცივი ომის პერიოდში ფინეთი იყო ნეიტრალური ქვეყანა და საბჭოთა კავშირთანაც ნორმალური ურთიერთობა ჰქონდა, ის მაინც ემზადებოდა თავდაცვისათვის. ფინეთმა აირჩია ეს მოდელი და იმ წლებიდანვე დაიწყო მთელი სახელმწიფო რესურსების ჩართვა უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საქმეში.
ვფიქრობ, ასეთი მიდგომა, ჩვენთვის მითუმეტეს, გასათვალისწინებელია.
- ეს საყოველთაობა, რასაც თქვენ გაუსვით ხაზი, რატომ არის მნიშვნელოვანი? მოსახლეობის სიმცირეა მიზეზი, რის გამოც 18-დან 60 წლამდე კაცებს ვალდებულება აქვთ სამხედრო მომზადების გარდა, ყოველწლიურად ორ-ორი კვირით გადამზადდნენ?
ეს მიდგომა სხვა ქვეყნებსაც აქვთ, რომ ყოველწლირად გადამზადნენ რეზერვისტები, მაგალითად, აშშ-ს ეროვნულ გვარდიაშიც აქვთ ყოველთვიური შეკრებები და დიდი, საერთო შეკრებებიც კეთდება. ეს ემსახურება მომზადებას და შესაძლებლობების გადამოწმებას.
კიდევ ერთი გარემოება: ჯარში არ იბრძვიან ცალ-ცალკე, ის გუნდურობის პრინციპზეა დაფუძნებული და პერიოდულად საჭიროა, ადამიანები ერთად მოამზადონ. ამას შერწყმულობა ჰქვია ჯარის ენაზე.
ჩვენთანაც, რეზერვისტებს განსაზღვრულ დღეებში ერთად ამზადებენ, ამ დროს იკრიბებიან დანაყოფების შემადგენლობით, ხალხმა გვერდიგვერდ უნდა იბრძოლოს, ისინი მზად უნდა იყვნენ გუნდური მოქმედებებისთვის.
- ფინეთის მოდელში ფუნდამენტური ღირებულებაა სოციალური თანასწორობა. როგორ მიაღწიეს ამას? საქართველოში, როგორც ვიცით, ლეგალურად, ფულის გადახდით თავს არიდებენ სავალდებულო სამხედრო სამსახურს.
სკანდინავიის ქვეყნებში ძალიან პრესტიჟულია ჯარში სამსახური. ჯარგამოვლილები უპირატესობით სარგებლობენ სამოქალაქო სამსახურში მოწყობისას. ასევე პრესტიჟულია რეზერვში სამსახურიც. ბალტიისპირეთის ქვეყნებშიც, სადაც მსგავსი მოდელები შექმნეს, ესტონეთში, მაგალითად, შექმნილია „თავდაცვის ლიგა“ და ხალხი ამაში სიამოვნებით მონაწილეობს.
- რა ქმნის სავალდებულო სამსახურის პრესტიჟს იგივე ფინეთში?
ამისთვის მუშაობს სახელმწიფო, არის პროპაგანდა. ჩვენ იმედგაცრუება გვაქვს ბევრი, ამდენი წაგება ომებში ქმნის გარკვეულ კომპლექსებს. იმათ ეს კომპლექსები არა აქვთ. ამ ქვეყნებში სავალდებულო სამხედრო სამსახური ასევე არის ერთგვარი პრივილეგია შემდეგი დასაქმების კუთხით. ჩვენთან რომ მიხვიდე და თქვა სადმე, რომ ჯარში ხარ ნამსახურები, ამას არავინ გაითვალისწინებს.
ფინეთში ქალების გაწვევა ნებაყოფლობითია, მაგრამ ძალიან ბევრი ქალი მიდის რეზერვისტად. ნორვეგიაში კი ქალები ვადიან სამხედრო სამსახურსაც გადიან. სხვათა შორის, იქ ყაზარმები, საშხაპეები და ტუალეტები ერთი აქვთ ქალებს და კაცებს.
ნორვეგია ნატოს წევრი ქვეყანაა და მისი უსაფრთხოების საკითხი ძირითადად მიბმულია ნატოზე, ეს ნატოს პასუხისმგებლობაა. ფინეთში უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებლობა გადანაწილებულია ქვეყნის შიგნით.
- ანუ ნატოს წევრობის შემდეგ ფინეთსაც აღარ დასჭირდება ამ მასშტაბის ძალისხმევის გაღება?
გააჩნია, ამ კუთხით ქვეყნის ტრადიციას და გამოცდილებას. მაგალითად, დანიაც ნატოს წევრი ქვეყანაა და იქ ფინეთის მსგავსად სამხედრო უსაფრთხოება ტოტალური თავდაცვის პრინციპებზე იყო აგებული. დანიაში 60 იანი წლებიდან აქვთ ძლიერი სამოქალაქო თავდაცვის ტრადიცია.
- ასიმეტრიულობა ახსენეთ თქვენ რესურსებს და საფრთხეს შორის. ვიცით, რომ ფინეთის მსგავსად ჩვენც საფრთხე გვაქვს რუსეთიდან. რუსეთის მასშტაბის გათვალისწინებით, რამდენად ეფექტური შეიძლება იყოს მასობრივი სამხედრო მზადყოფნა?
აქ ორი მნიშვნელოვანი მომენტია. პირველი არის ის, რომ საფრთხე არ არის მხოლოდ რუსეთი. ჰიპოთეტურად წარმოვიდგინოთ, რომ რუსეთი დაიშალა, ამას მოყვება თანმდევი საფრთხეები და შესაძლებელია, ლოკალურ საფრთხეების წინაშე აღმოვჩნდეთ. მეორე მომენტია ის, რაც ფინეთმა გვაჩვენა 1939 წელს – დიდი საფრთხის მიუხედავად, შეიძლება მას გაუმკლავდე, თუ მას დიდ ზიანს მიაყენებ. 2008 წლის ომის დროს რუსეთი შეაჩერა გარე ფაქტორებმა, ეს იყო ძირითადად დასავლეთის ზეწოლის შედეგი. 1939 წელს კი, რუსეთი ფინეთში
გაჩერდა იმიტომ, რომ რუსეთს ზარალი მიაყენა ფინეთმა.
ჩემი აზრით, პუტინს რომ სცოდნოდა უკრაინაში ასეთი დანაკარგები ექნებოდა, როგორც მატერიალური, ისე მორალური, პრესტიჟული, არ დაიწყებდა ამ ომს. აგრესორმა უნდა დაინახოს, რომ შესაძლოა მისი რესურსი არის აღმატებული, მაგრამ თუ თავს დაგესხმება, ისე ვერ იქნება საქმე, როგორც მას სურს, მან უნდა იცოდეს, რომ ეს ძალიან ძვირი დაუჯდება. როცა ის ამას ხედავს, დაფიქრდება, უღირს თუ არა ეს თავდასხმა.
ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი მიდგომა: თუ გინდა მშვიდობა, ემზადე ომისთვის.
- რა შემთხვევაში შეიძლება ფინეთის მოდელმა იმუშაოს წარმატებით საქართველოში? თქვენ ყურადღება გაამახვილეთ საქართველოს წაგებულ ომებზე და ფსიქოლოგიურ ფაქტორზე
მუშაობა უნდა ამ ყველაფერს. აქ არ არის მხოლოდ მატერიალური მხარე, მაგრამ როცა რეზერვისტს იწვევ, მას მინიმუმ უნდა ჩააცვა, დაახურო, იარაღი მისცე, საჭმელი აჭამო. გაწვრთნა. ადამიანებს უნდათ დაიცვან საკუთარი სამშობლო, ამის საშუალება უნდა მისცეს მათ სახელმწიფომ. ზოგადად, სულ ვიმეორებ – სამხედრო ინსტრუმენტი არის ერთ-ერთი ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საკითხში და ყველა ინსტრუმენტმა უნდა იმუშაოს შერწყმულად, რათა მივიღოთ სინერგიული ეფექტი.
- რასაც ასწავლიან ჩვენთან რეზერვისტებს, ეს რამდენად განსხვავდება ფინეთის მოდელით გათვალისწინებული პროგრამისგან?
არის საბაზისო სწავლება, რაც ყველგან დაახლოებით ერთნაირია: ელემენტარული საცეცხლე მომზადება, ტოპოგრაფია, სამედიცინო მომზადება, ფიზიკური მომზადება. შესაძლოა, ზოგჯერ შეიძლება უფრო იყოს აღსრულების პრობლემა, ზოგი კარგად ასწავლის, ზოგი – ცუდად. ფინეთის და ზოგადად ყველა ქვეყნის სამხედრო სწავლების პროგრამა მეტნაკლებად განსხვავდება ერთმანეთისგან. ძირითადად ამას ადგილობრივი
პირობები განსაზღვრავს.
მაგალითად, სკანდინავიის ქვეყნებში დაახლოებით ნახევარი წელი პოლარული ღამეებია, სიბნელე, თოვლი. ამ ქვეყანაში ამ მოცემულობისთვის ემზადებიან, რომ სიბნელესა და თოვლში იბრძოლონ. ტაქტიკაც ამ გეოგრაფიულ მოცემულობაზეა დამოკიდებული. ისრაელში მთავარი აქცენტი სხვა რამეზეა გადატანილი. უდაბნო, ტერორისტული საფრთხე და ამ ვითარებაში როგორ უნდა გადარჩე, იქ მუდმივად უწევთ საბრძოლო
მოქმედებებში ყოფნა და მათი წლიური დატვირთვაც რეზერვისტებზეც უფრო მეტია, ვიდრე ფინეთში.
- რა როლი აქვს ამ პროცესში აღჭურვილობას?
ფინეთში და ზოგადად ყველგან, მაქსიმალურად ცდილობენ წვრთნების დროს შექმნან საომარი მოქმედებებთან მაქსიმალურად მიახლოებული გარემო, ერთია მაღალტექნოლოგიური სამხედრო აღჭურვილობა, რასაც სპეციალური ცოდნა სჭირდება და ამაზე სპეციალისტები და პროფესიონალები მუშაობენ.
რეზერვისტების და ტოტალური თავდაცვის დონეზე კი, სუბარია ძირითადად მსუბუქ ცეცხლსასროლ იარაღის გამოყენების ცოდნაზე: ავტომატი, ტყვიამფრქვევი, ყუმბარმტყორცნი მაქსიმუმ. ასევე, სხვა, არასაბრძოლო, მაგრამ აუცილებელ აღჭურვილობაზე.
- საქართველოში რატომ ვერ ხერხდება ამ დრომდე წარმატებული მოდელების გაზიარება ქვეყნის უსაფრთხოების კუთხით?
ჩვენთანაც, ერთადერთ და განუმეორებელ ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციაში გვიწერია, რომ ტოტალურ თავდაცვას ეფუძნება ჩვენი სამხედრო უსაფრთხოება, მაგრამ რა არის თვითონ ეს ტოტალური თავდაცვა, რას ნიშნავს ჩვენს მოცემულობაში, რა ტაქტიკით ვმოქმედებთ? – მე არ მინახავს მსგავსი დოკუმენტები. ეს ვერ იქნება გასაიდუმლოებული, რადგან ყველამ უნდა ვიცოდეთ, ამის მიხედვით უნდა ვემზადებოდეთ. 2019 წლიდან ამ სფეროში აღარ ვარ და შეიძლება ახლა მიმდინარეობს ამაზე მუშაობა, არ ვიცი.
