„ქართველები და უკრაინელები ერთ ნავში ვსხედვართ“ – ინტერვიუ კიევში მყოფ ჟურნალისტთან

ფედირ სიდორუკი უკრაინაში რადიო თავისუფლების ჟურნალისტია. ამბობს, რომ ახლა ყველაზე მთავარი მათთვის ინფორმაციის გავრცელებაა, ერთი მხრივ მოსკოვის პროპაგანდა რომ გადაიფაროს, ხოლო მეორე მხრივ „თუ უკრაინის ამბები გადაინაცვლებს მეორე, მესამე, მეოთხე და სხვა გვერდებზე“, მაშინ უკრაინის ომს დაივიწყებენ ძალიან სწრაფად, ის „როგორც თქვენ გაქვთ ამის გამოცდილება საქართველოსთან დაკავშირებით 2008 წელსო“.

ფედირი ასევე ამბობს, რომ უკრაინაში ხედავენ „ქართველი ხალხის მხარდაჭერას“, ხოლო სიურპრიზია ის, რასაც „ქვეყნის ლიდერები აკეთებენ“ ფედირი ასევე ამბობს, რომ უკრაინაში ხედავენ „ქართველი ხალხის მხარდაჭერას“, ხოლო სიურპრიზია ის, რასაც „ქვეყნის ლიდერები აკეთებენ“. გთავაზობთ ინტერვიუს  კიევში მყოფ ფიოდორ სადოროკოსთან – ის „რადიო თავისუფლების“ საგამოძიებო პროგრამა „სქემის“ რედაქტორი.

• რატომ გადაწყვიტეთ კიევში დარჩენა, კონფლიქტების გაშუქების რაიმე გამოცდილება გაქვთ?

არა, ნამდვილად არ მაქვს მსგავსი გამოცდილება. ჩვენ გვქონდა არჩევანი, დავრჩენილიყავით ან წავსულიყავით. გადავწყვიტე დარჩენა, რადგან ჩემი სახლი აქ არის. სანამ ჩემი სახლი დგას და ინტერნეტზე წვდომა მაქვს, შემიძლია აქ ვიყო და ვიმუშაო აქედან.

• ომის გაშუქება სათანადო ცოდნისა და მომზადების გარეშე სიცოცხლის რისკებს შეიცავს. უკრაინაში მყოფი ჟურნალისტები კი სწორედ ბრძოლის ველზე მოხვდით. როგორ უმკლავდებით ამას?

როგორც იცით, ყველას აქვს თავისი სპეციალიზაცია. მე ამ მომენტისთვის არ ვარ ველზე მომუშავე ჟურნალისტი, ამიტომ ბრძოლის წინა ხაზზე არ გავდივარ – ვწერ სახლიდან. გარკვეულწილად შეიძლება ითქვას, რომ კონფლიქტის ზონაში არ ვარ. რამდენიმე დღის წინ, დავეხმარე ავსტრალიელი ჟურნალისტების გუნდს ავსტრალიის საზოგადოებრივი ტელევიზიიდან ABC-დან. მათთან ერთად ვიყავი ირპინში. ასე ვთქვათ ცხელ ზონაში ყოფნასაც გავუსინჯე გემო, ვნახე, როგორია ბრძოლის წინა ხაზზე მუშაობა. თუმცა, კიევში თუ ხარ, აქა გამუდმებით გესმის ომის – აფეთქებებისა და გამაფრთხილებელი სიგნალის ხმა. მაგალითად, დღეს ეს უბრალოდ არ შეწყვეტილი – მთელი დღისა და ღამის განმავლობაში გესმის აფეთქებების ხმა.

გასულ ღამეს სარაკეტო თავდასხმა იყო კიევზე, თუ არ ვცდები სავაჭრო ცენტრი აფეთქდა და ექვსივე აფეთქება მესმოდა. როდესაც პირველად დაარტყეს საცხოვრებელ კორპუსს კიევში, რაკეტამ ჩემს სახლს გადაუფრინა, მისი (გადაფრენის) ხმა მესმოდა. ერთ დღეს, სუპერმარკეტში ვიყავი და დავინახე, როგორ ჩამოაგდეს ვერტმფრენი, 4 კილომეტრის დაშორებით ხდებოდა, მაგრამ სროლა, ჩამოგდება, ცეცხლი და შემდგომ ამოვარდნილი შავი კვამლი – ყველაფერს ვხედავდი. შეიძლება ითქვას, რომ ომის ზონაში ვარ. ჩემი სახლის ფანჯრიდანაც ჩანს ეს შავი კვამლი, როდესაც შეტაკებებია.

სხვადასხვა მიმართულების ჟურნალისტები სხვადასხვანაირად მუშაობენ. მრავალი მათგანი წავიდა დასავლეთ უკრაინაში ან სხვა რეგიონებში, ზოგი აქ დავრჩით, ზოგი კი აღმოსავლეთით წავიდა, სადაც ყველაზე ცხელი წერტილებია.

• რაიმე სპეციალური მითითებები ან სწავლება თუ გაქვთ, როგორ უნდა მოიქცეთ…

რა თქმა უნდა. რამდენადაც „რადიო თავისუფლებაში“ ვმუშაობ, ჩვენ გვაქვს გარკვეული ჟურნალისტური სტანდარტები, რასაც უნდა მივყვეთ. მიუხედავად ყველაფრისა, კვლავ ვალდებულები ვართ შევინარჩუნოთ ობიექტურობა – ჩვენ არ შეგვიძლია ვისაუბროთ როგორც უკრაინელებმა, არამედ უნდა ვისაუბროთ, როგორც ჟურნალისტებმა. ეს ახლა ძალიან რთულია, მაგრამ ჩვენ უნდა ვეცადოთ ვიყოთ ობიექტურები, გავაშუქოთ ყველაფერი და ვიყოთ მიუკერძოებლები. ამ მდგომარეობაში ეს ნამდვილად არ არის მარტივი.

ასევე გვაქვს გარკვეული მითითებები და გაიდლაინები მთავრობისგან. ყოველთვის არის მსგავსი რამ ომის ზონაში. მთავარი მოთხოვნაა, ყოველთვის გქონდეს მიმანიშნებლები, რომ პრესიდან ხარ, ეს იქნება ბეიჯი, ტანსაცმელზე წარწერა თუ სხვა რამ. უნდა ატარო ჯავშანჟილეტი და ჩაფხუტი. ამის გარეშე გარეთ, საომარ ზონაში გასვლას არ გირჩევდით. ბრძოლა რეალურია, ძალიან მარტივად შეიძლება მოგკლან. როგორც იცით, რამდენიმე ჟურნალისტი უკვე დაიღუპა, მათ შორის უცხოელი ჟურნალისტები, რომლებსაც ჯავშანჟილეტიც ჰქონდათ, მაგრამ ცუდ დროს, ცუდ ადგილას აღმოჩნდნენ.

საკუთარი უსაფრთხოებაზე პირადად უნდა იფიქრო. ჩვენ ჩაგვიტარდა ტრენინგები, როგორ მოვიქცეთ, როცა მიმდინარეობს ნაღმტყორცნებით თავდასხმა, როცა ვიღაც გესვრის ან ხედავ ხალხს ავტომატებით ან სხვა იარაღებით და ა.შ.

• თქვენ ახსენეთ ჯავშანჟილეტები და თავდაცვის აღჭურვილობა. ამას მთავრობა აწვდის ჟურნალისტებს, თუ როგორ ახერხებთ მათ შოვნას?

მედიაორგანიზაციას ან ჟურნალისტს აქვს თავისი აღჭურვილობა. მთავრობა არ გვაწვდის. გარდა ამისა, როგორც იცით, 2014 წელს ომში ვიყავით, იქიდან მოყოლებული ბევრ ჟურნალისტს აქვს საკუთარი აღჭურვილობა. სწორედ ამას ვიყენებთ ახლა.

ვიცი, რომ ძალიან რთულია ჯავშანჟილეტის შოვნა. როდესაც უცხოელი ჟურნალისტები ჩამოდიან და თან არ აქვთ თავიანთი თავდაცვის აღჭურვილობა, ან დაკარგეს და ახალი სჭირდებათ, ვერ პოულობენ. თავდაცვის აღჭურვილობის უმრავლესობა მოხალისეებმა იყიდეს, შეაგროვეს და ჯარისკაცებს გადასცეს ბრძოლის წინა ხაზზე.

• კოლეგებთან წინა ხაზზე, სადაც ბრძოლები ყველაზე მწვავეა, კონტაქტს თუ ახერხებთ?

დიახ. ჩემი ერთი კოლეგა მუშაობს ნიკოლაევში. კიდევ ერთია კიევში – შედარებით უფრო ცხელ წერტილში, როგორც იცით, კიევის შემოგარენში მიმდინარეობს ბრძოლები. კიდევ ერთი ჩემი კოლეგა იყო ხარკოვში და ცოტა ხნის წინ წამოვიდა. ასევე ხერსონში მყავს კონტაქტი – ჟურნალისტი, რომელიც ჯერ კიდევ იქაა და მუშაობს.

• რას გეუბნებიან, ყველაზე რთული რა არის ამ პირობებში?

როგორც იცით, რუსებს აქვთ ეს ჩვევა, მოდიან და თავზე გადგებიან სახლში – მიჰყავხარ და შემდეგ არავინ იცის სად ხარ. თუ არ ჩავთვლით ყველაზე პირველად უსაფრთხოების საკითხს და ა.შ. მაგალითად ჩემი კოლეგა, რომელიც ხერსონშია და პრაქტიკულად ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მუშაობს, გამუდმებით იცვლის ადგილს. ერთ ადგილას ორი ღამით არასდროს რჩება. იყენებს სხვადასხვა ბინას, სახლს თუ თავშესაფარს. ასევე პრობლემური საკითხია ციფრული უსაფრთხოება, რადგან რუსები ეძებენ ხალხს, ვინც ავრცელებს ინფორმაციას. როგორც იცით, მათი ძირითადი საზრუნავი დეზინფორმაციაა და არ სურთ ამაში ხელი შეეშალოთ, არ სურთ სწორმა ინფორმაციამ გააღწიოს გარეთ. ამიტომ ეძებენ ხალხს, ვინც ამუშავებს და ავრცელებს ინფორმაციას. ეს ართულებს მის მდგომარეობას, რადგან გამუდმებით უწევს მოძრაობა. ამას დამატებული ის, რომ ინფორმაციას სჭირდება გადამოწმება. ხალხი ძალიან ბევრ რამეს ამბობს, მაგრამ შენ გჭირდება მინიმუმ ორი-სამი წყარო, რომ დაგიდასტუროს, რაც ძალიან რთულია, როცა ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ხარ. ადამიანთან უბრალოდ ვერ მიხვალ და ჰკითხავ რა დაინახა, რადგან შენს შემდეგ მასთან რუსები მივლენ და შენ ამით საფრთხეში აგდებ. ჩემი კოლეგა ძირითადად იყენებს ტელეგრამს, არ ენდობა ღია აპლიკაციებსა და წყაროებს.

• თქვენ ახსენეთ, რომ თქვენი კოლეგები ფრთხილობენ, რათა რუსმა ჯარისკაცებმა არ დაიჭირონ. ეს მხოლოდ უკრაინელ ჟურნალისტებს ეხება, თუ უცხოელი ჟურნალისტებიც მსგავსი საფრთხის წინაშე არიან?

როგორც წესი, საერთაშორისო ჟურნალისტები ოკუპირებულ ტერიტორიებზე არ მუშაობენ, ამიტომ ეს მათთვის ნაკლებადაა პრობლემა. ვიცი, რომ ერთი ფრანგი ჟურნალისტი იყო დონეცკის რეგიონში, ასევე ვიცი, რომ არიან ჩინელი ჟურნალისტები, რუსებზე მიმაგრებული, მაგრამ მათ არ დაიჭერენ, რადგან, როგორც ვთქვი, რუსებზე არიან მიმაგრებული. საერთაშორისო ჟურნალისტები არიან სამიზნეები, მაგალითად, როდესაც ჟურნალისტებს ესროლეს – დაჭრეს ან მოკლეს, გადარჩენილმა მოწმეებმა თქვეს, რომ რუსი ჯარისკაცები უმიზნებდნენ ჟურნალისტებს, მათ ესროლეს რადგან ჟურნალისტები იყვნენ. მათ მანქანას ჰქონდა წარწერები – პრესა.

• თქვენი ოჯახის წევრებიც კიევში არიან?

ჩემი ცოლი დასავლეთ უკრაინაშია, შვილი საზღვარგარეთ სწავლობს.

24 თებერვალს, ღამით აფეთქებების ხმამ გამაღვიძა. რუსებმა რაკეტები ესროლეს სამხედრო ინსტალაციებს, კიევთან ახლოს მდებარე სამხედრო ასაფრენ ბილიკს. ტელეფონი ჩავრთე და პუტინის სიტყვით გამოსვლა ვნახე – სადაც ის საუბრობდა დენაციფიკაციაზე და მსგავს რამეებზე. ასე რომ, ჩემ ცოლს ვუთხარი ჩამჯდარიყო მანქანაში და წასულიყო დასავლეთ უკრაინაში, სადაც დედაჩემი ცხოვრობს. მგონი 4 საათი იყო, როცა თავდასხმა დაიწყო. მან აიღო მცირე ბარგი, ჩაჯდა მანქანაში და 6 საათზე წავიდა – 16 საათი მიდიოდა მანქანით, გზაზე, რომელიც ჩვეულებრივ 10 საათის სავალია. მეორე დღეს იგივე გზის გავლისთვის უკვე ორი დღე დაგჭირდებოდათ. როდესაც ჩემი ცოლი ჩავიდა, მითხრა, რომ უსაფრთხოდ იყო. მე რაღაცნაირად დავმშვიდდი, მიუხედავად იმისა, ვრცელდებოდა ინფორმაცია, რომ რუსები მთელ ქვეყანაში მოდიოდნენ.

ჩემი სიდედრი და სიმამრი ჩრდილოეთ კიევში ცხოვრობენ. ის ტერიტორია რუსებმა დაიჭირეს და მათ 11 დღე მოუხდათ სარდაფში ყოფნა საჭმლის, წყლისა და აუცილებელი პროდუქტების გარეშე. როგორმე უნდა გამომეყვანა ისინი. როგორც იქნა ჰუმანიტარული დერეფნის ორგანიზება მოხერხდა – ჩემი სიდედრ-სიმამრის და სამი სხვა ნათესავის გამოყვანა შევძელი. მეორე დღეს მატარებლით გავამგზავრე დასავლეთ უკრაინაში, სადაც ჩემი ცოლი დახვდა. ახლა დედაჩემის სახლში ცხოვრობს 8 ადამიანი. როდესაც ყველა გავიდა და მეტ-ნაკლებად უსაფრთხოდ არიან, მე უფრო დავმშვიდდი და სამუშაოზე ვკონცენტრირდი. მანამდე ძალიან ვნერვიულობდი, გამუდმებით მათ უსაფრთხოებაზე ვღელავდი.

• ვიცით, რომ მიმდინარეობს ფანდრაიზერი უკრაინაში მყოფი ჟურნალისტების დასახმარებლად. რა გჭირდებათ ყველაზე მეტად, რით შეუძლია მსოფლიოს დაგეხმაროთ?

მინდა ვთქვა ის, რაც მსოფლიოს სჭირდება რომ იცოდეს!  – რაც შეიძლება მეტად გავავრცელოთ ინფორმაცია და თავი დავიცვათ რუსული დეზინფორმაციისგან, პროპაგანდისგან. მსოფლიომ უნდა იცოდეს სიმართლე, ეს ყველაზე მნიშვნელოვანია. უკრაინული წყაროებიდან თარგმნა იქნებოდა კარგი, რადგან უკრაინელი ჟურნალისტები ვცდილობთ ვიმუშაოთ ჟურნალისტიკის სტანდარტების მიხედვით, როგორც „რადიო თავისუფლება“ და სხვა მედია ორგანიზაციები აკეთებენ ამას.

მეორე საკითხი უკრაინელი ჟურნალისტების საჭიროებები. ვიცით, რომ სხვადასხვა ფონდი აფინანსებდა უკრაინულ მედიას, მათ შორის ტექნიკის შეძენის ნაწილში. ახლა, როცა ჟურნალისტების დიდმა ნაწილმა დატოვა კიევი, მათი ტექნიკა დარჩა კიევში. მაგრამ ისინი კვლავაც მუშაობენ და მათ სჭირდებათ მიკროფონები, კამერები და სხვა. ტექნიკის ნაწილი დაიკარგა, ნაწილი დაზიანდა.

პროგრამა, სადაც მე ვმუშაობ პრობლემურია ვიდეომონტაჟი – ჩვენ ამისთვის გვჭირდება კომპიუტერები. ტექნიკა კიევში დავტოვეთ, გუნდის წევრების უმრავლესობა კი ლვოვშია. აქამდე თუ მასალის დამონტაჟება შემეძლო ერთ დღეში, ახლა მჭირდება ხუთი დღე. ესეც პრობლემაა. გვჭირდება აღჭურვილობა, ტექნიკა, მხარდაჭერა და დაფინანსება. მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც გვჭირდება არის მსოფლიომ იცოდეს და ილაპარაკოს მეტი აქ მიმდინარე ამბებზე – მდგომარეობა არ უმჯობესდება, არ წყნარდება. უამრავი ადამიანი კვდება ყოველდღიურად და ეს უნდა იყოს ახალი ამბების პირველ გვერდზე.

თუ უკრაინის ამბები გადაინაცვლებს მეორე, მესამე, მეოთხე და სხვა გვერდებზე – მაშინ დაივიწყებენ ძალიან სწრაფად, როგორც თქვენ გაქვთ ამის გამოცდილება საქართველოსთან დაკავშირებით 2008 წელს. ეს იქნება ყველაზე დიდი პრობლემა. მსოფლიომ თვალი უნდა ადევნოს მოვლენებს, ფოკუსირებული იყოს ამ კონფლიქტზე, რადგან ამ კონფლიქტს ძალიან მრავალმხრივი შედეგები და საფრთხეები მოჰყვება არამარტო ევროპის, არამედ მსოფლიოსთვის.

• არის რამე, რის დამატებაც გსურთ?

საქართველოს ლიდერების ქცევა უკრაინელებს ძალიან აოცებს. ვიმედოვნებთ, რომ მეტი ინფორმაციის გავრცელება ამას შეცვლის. ვიცი, რომ ძალიან ბევრი ქართველი იბრძვის ახლა უკრაინაში, ბრძოლის წინა ხაზზე. ვიცი, რომ ბევრი ქართველი წირავს სიცოცხლეს და კვდება უკრაინისთვის. ჩვენ ასევე ვხედავთ ქართველი ხალხის მხარდაჭერას, მასიურ მხარდაჭერას – გამოსვლებს, დემონსტრაციებს, დახმარებას, ფულს – ყველაფერს, რასაც ქართველები უკრაინაში გზავნიან. ამისთვის ძალიან მადლიერები ვართ.

ის, რასაც პოლიტიკოსები, ქვეყნის ლიდერები აკეთებენ, ერთგვარი სიურპრიზია ყველა უკრაინელისთვის. როგორც იცით, 2008 წლიდან მოყოლებული, ქართველები და უკრაინელები ერთ ნავში ვსხედვართ და ჩვენ გვჯერა, რომ როცა ერთ ნავში ვართ, უნდა ავიღოთ ნიჩბები და ერთი მიმართულების მოვუსვათ. თუ სხვადასხვა მიმართულებით მოვუსვამთ ნიჩბებს, ნავი არსად წავა. ვფიქრობ, ეს პრობლემაა და ვიმედოვნებ, რომ დროებითი პრობლემაა, რომელიც მალე მოგვარდება.