ავტორი: ანა ძნელაძე
დღეს ინფორმაცია და დეზინფორმაცია სოციალური ქსელის მეშვეობით ყველა ასაკის ადამიანამდე მიდის, მათ შორის მოსწავლეებთანაც. სკოლებში ამ თემას ყველაზე ხშირად სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებზე განიხილავენ. რა დრო ეთმობა დეზინფორმაციისა და სანდო ინფორმაციის გარჩევას სკოლებში? – ამ თემაზე სამოქალაქო განათლების მასწავლებელს, თამარ ბაუჟაძეს ვესაუბრეთ.
- რა არის დეზინფორმაცია? როგორ განმარტავთ მას?
მარტივად – ეს არის ცრუ ინფორმაცია, რომელსაც გამიზნულად ავრცელებენ და რომელიც ვიღაცის ინტერესის სფეროს წარმოადგენს, თუმცა ძალიან მავნებელია ბევრი ჩვენგანისთვის.
- თქვენი დაკვირვებით, რამდენად ხშირად ექცევიან მოსწავლეები დეზინფორმაციის გავლენის ქვეშ?
ძალიან ხშირად, ყოველდღიურად. ავიღოთ სოციალური ქსელი – იმდენად ბევრ ინფორმაციას ვეჩეხებით, რომ ბუნებრივია, ყველას არ ვკითხულობთ, მაგრამ საკმარისია სათაურიც კი. ინფორმაციის გავლენა იმდენად დიდია, რომ შეიძლება სრულიად დამანგრევლად იმოქმედოს ადამიანის ფსიქიკაზე.
ინფორმაცია მიდის აბსოლუტურად ყველასთან, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც თანხას იხდიან და რეკლამით უშვებენ. ვიღაცები დეზინფორმაციას გამიზნულადაც კი ავრცელებენ: ძალაუფლების გასამყარებლად ან პოპულარობის მოსაპოვებლად…
სამწუხაროდ, ბავშვები კი არა, უფროსებიც ვართ დეზინფორმაციის გავლენის ქვეშ, მიუხედავად იმისა, რომ ვიცით, როგორ უნდა გადავამოწმოთ. ამისგან დაცული არავინ არაა.
- თუ შეგიძლიათ, თქვენი მოსწავლეების მაგალითზე გვითხრათ, რა სახის დეზინფორმაციას აწყდებიან ყველაზე ხშირად ისინი?
მიმდინარე აქტუალურ საკითხებზე, იმაზე, რა მითებიც ტრიალებს უკვე საზოგადოებაში.
მახსოვს, ერთი მოსწავლე მოვიდა აჟიტირებული, გაოგნებული და გაბრაზებული იყო. დავინტერესდი რა მოხდა და აღმოჩნდა, რომ მის საყვარელ მსახიობს ფეიკნიუსები დაუწერეს და ამაზე იყო გაბრაზებული. მე ამ მსახიობის სახელი და გვარიც არ ვიცოდი, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ მთელმა კლასმა იცოდა და სერიოზული განხილვა მიდიოდა.
მოსწავლეებისთვის სერიოზული საკითხები რაც არის, რაც მათ აინტერესებთ, აბსოლუტურად ყველაფერი არის ხელმისაწვდომი, თან ერთ საკითხზე იმდენად განსხვავებული და ბევრი ინფორმაციის და დეზინფორმაციის მოსმენა უწევთ, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ვასწავლით კრიტიკულად აზროვნებას და ინფორმაციის გადამოწმებას, მაინც უჭირთ.
- როგორ ფიქრობთ, რა სახის საფრთხე შეიძლება შეუქმნას მოზარდს დეზინფორმაციამ?
მაგალითად, თუ ბავშვს აინტერესებს ძალადობა ან სექსუალური შევიწროება და დაიწყებს ამ საკითხების ძიებას, შეიძლება ისეთ დეზინფორმაციას წააწყდეს, ყვითელი პრესის დონეზე განხილულ ფეიკნიუსს, რომ შესაძლოა დიდი ზიანი მიადგეს მის ფსიქიკას და მერე საკმაოდ დიდი დრო დასჭირდეს რეაბილიტაციისათვის. ესეც – თუ გავიგეთ და საკუთარ თავში არ ჩაიკეტა.
ასევე, არის შემთხვევა, როცა ვიღაც იტყუება, რომ მატერიალურად უჭირს და შეიძლება თანხა სულ სხვა რამისთვის, მაგალითად ალკოჰოლის საყიდლად უნდა. ამ დროს მოსწავლე ფიქრობს, რომ შეიძლება სხვამაც მოატყუოს და სხვა დროს უკვე შეიძლება დაეჭვდეს – იქცევა თუ არა სწორად ამ ტიპის დახმარების გაწევით. სოციალურ ქსელში ჭირს გარჩევა, ვის ნამდვილად სჭირდება დახმარება და ვის არა.
- როგორ ფიქრობთ, სამოქალაქო განათლება სკოლაში რამდენად განიხილავს ამ თემას, რამდენად მოიცავს?
გულწრფელად რომ გიპასუხოთ, ეს იმდენად მნიშვნელოვანი საკითხია, რომ ამაზე საუბარი ყველა საგნის პედაგოგს უნდა შეეძლოს, რადგან ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილია.
რაც შეეხება სამოქალაქო განათლებას, მე-7 კლასის პროგრამის ფარგლებში შედის მცირე დოზით, როდესაც განვიხილავთ მედიას და ხელისუფლებას, ჩვენ ვსაუბრობთ რა არის დეზინფორმაცია, რა არის მედიაჩეკერი, როგორ შეგვიძლია გადავამოწმოთ წყარო და რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს სოცმედიაში ჭარბმა ინფორმაციამ.
- როგორც მივხვდი, მეშვიდე კლასის შემდგომ არ ხდება ამ თემების განხილვა…
მერვე კლასშიც განიხილება, თუმცა მცირე დოზით, მხოლოდ ერთი კარია დათმობილი. მეცხრე და მეათე კლასში თემატურად არ არის, თუმცა, ბუნებრივია არავინ არ გვზღუდავს და ამაზე საუბარს არ კრძალავს, თუ ჩვენ ვხედავთ, რომ საჭიროება მოითხოვს.
- როგორ ფიქრობთ, მეშვიდე და მერვე კლასში სრულყოფილად ხდება ამ თემის განხილვა ?
სრულყოფილება ამ თემაში არ არსებობს, მაგრამ ეს არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავს „გადარბენილ“ თემას. შეიძლება ეს ერთი თვე გრძელდებოდეს, შეიძლება – ერთი სემესტრიც, სხვადასხვა საკითხთან კომბინაციაში, საჭიროებიდან გამომდინარე.
მაგრამ ერთია როცა ვასწავლით და მეორე მომენტია, როცა პრაქტიკაში ხდება ცოდნის გამოყენება.
ძალიან ვცდილობ მოსწავლეებამდე მივიტანო ყველა საჭირო ინფორმაცია, რაც მათ დაეხმარებათ გადამოწმებაში, თუ ეტყვი მოსწავლეებს – „მოდი, აბა, ყალბი ინფორმაცია მოიძიე“ – ეგრევე იპოვიან, მაგრამ თავისით, დამოუკიდებლად თუ გაახსენდებათ და გამოიყენებენ, ძალიან საინტერესოა. მეეჭვება, რადგან არასდროს არ უთქვამთ, აი, გადავამოწმე და მცდარი აღმოჩნდაო.
ბევრი მუშაობა გვჭირდება ჯერ კიდევ.
- როგორ ფიქრობთ, განათლება არის თუ არა ერთადერთი პრევენცია დეზინფორმაციის დასაძლევად?
ერთადერთი და არაფერი სხვა. ყალბ ინფორმაციას ჩვენ მხოლოდ განათლებით შეგვიძლია გავუმკლავდეთ.
- 21 საუკუნეში ინფორმაციის და დეზინფორმაციის გავრცელება ძალიან სწრაფად ხდება, როგორ უნდა დაიცვას ამისგან მოზარდმა, სკოლის მოსწავლემ თავი?
პირველი და ძალიან ძალიან მნიშვნელოვანი – სათაურებს ნუ კითხულობთ მხოლოდ, წაიკითხეთ შიგთავსი, სტატია, ახალი ამბავი. სათაური მარკეტინგული ხრიკების ნაწილია.
მეორე – დააკვირდით ვინ ავრცელებს ამ ინფორმაციას, ვისწავლოთ გარჩევა, რომელია პროფესიონალი მედია.
მესამე – ჩვენ გვჭირდება სწორი მართვა იმის, რასაც ვკითხულობთ. ჩემი სოციალური ქსელი რომ გაგიხსნათ, შეიძლება 1000-მდე ინფორმაცია გვაჩვენოს, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ თითოეულს მათგანს წავიკითხავ.
დღეს დეზინფორმაციის გავრცელების წყარო არა მარტო სოციალურ მედიაში არსებული გვერდებია, დეზინფორმაცია ნებისმიერმა ადამიანმა შეიძლება გაავრცელოს, თუნდაც უნებლიეთ.
მითების სამყაროში ვცხოვრობთ, მაგრამ განა ადამიანებს ამ მითების გავრცელების მხოლოდ ცუდი მოტივი აქვთ, უბრალოდ ხანდახან მათაც არ იციან როგორ გადაამოწმონ ინფორმაცია, ვის ენდონ. ადამიანები ენდობიან მათთვის ავტორიტეტულ პირებს და ნებისმიერი შეიძლება შეცდეს. უნდა ვისწავლოთ მოსმენა და კითხვა.
_______________________
მასალა მომზადებულია „მედიაწიგნიერების საკვირაო სკოლის“ ფარგლებში, რომელსაც „ბათუმელები“ ახორციელებს „ამერიკულ კუთხესთან“ ერთად. მასალაში გამოთქმული მოსაზრებები შესაძლოა არ გამოხატავდეს დონორი ორგანიზაციის შეხედულებებს.
