მე-9 კლასის ბიოლოგიის გრიფირებულ სახელმძღვანელოში, რომლის ავტორები ნ. ზაალიშვილი და ნ. იოსებაშვილი არიან, გენური მუტაციის თემაზე მოცემულ ტექსტში ე.წ. მორისის სინდრომს ასე განმარტავენ: „ამ სინდრომით დაავადებული „გოგონები“ ფლობენ მამაკაცურ ძალას, ამტანობას. სტატისტიკის მიხედვით, ბევრი გამოჩენილი სპორტსმენი გოგონა, რომელიც რეკორდებს ამყარებს, გენეტიკურად სულაც არ არის ქალი. ისტორიამ იცის ერთი ასეთი ცნობილი ქალი – ჟანა დ’არკი, რომელიც თავისი გაბედულებით, შეუპოვრობით, სხარტი გონებითა და ამტანობით ტოლს არ უდებდა მამაკაცებს. მიუხედავად მამაკაცური თვისებებისა, ის ქალურად მომხიბვლელი იყო“.
მე-9 კლასის სახელმძღვანელოს ტექსტში მაგალითები მოყვანილია როგორც მტკიცებულება და არა როგორც ვარაუდი. გაკვეთილში არ არის მითითებული არც ერთი სანდო წყარო, რაზე დაყრდნობითაც შეძლებს მოსწავლე წყაროების შეჯერებას და თემის გაანალიზებას. რა რისკებს შეიცავს ბიოლოგიის წიგნში მოცემული „მორისის სინდრომის“ განმარტებები? – ამ ფაქტზე საქართველოს განათლების სამინისტროში კომენტარს არ აკეთებენ. „ბათუმელები“ გენდერის საკითხების მკვლევარს, ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფის დირექტორს, ნათია გვიანიშვილის ესაუბრა.
ქალბატონო ნათია, რა არის მორისის სინდრომი და რამდენად სწორად არის ეს სინდრომი მე-9 კლასელი მოსწავლეებისთვის ახსნილი ამ სახელმძღვანელოში?
მორისის სინდრომს რასაც უწოდებენ, ეს საკითხი საერთაშორისო წყაროებში ამ სახელით არ შეგვხვედრია. ძირითადად რუსულ წყაროებშია გამოყენებული ეს ტერმინი. სხვანაირად ამ სინდრომს ანდროგენული უკმარისობა ჰქვია. ეს არის ინტერსექსუალობის ერთ-ერთი გამოვლინება.
როგორ განიმარტება ინტერსექსუალობა?
ინტერსექსუალობას სამედიცინო პრაქტიკაში ადრე ეძახდნენ ჰერმაფროდიტიზმს, თუმცა დასავლეთში ამ ტერმინს ნაკლებად იყენებენ, რადგან უარყოფითი კონვერტაცია შეიძინა. ძირითადად გამოიყენება ტერმინი ინტერსექსუალობა, რაც ნიშნავს „სქესებს შორის“. ადამიანი, რომელიც იბადება ინტერსექსუალობის გამოვლინებით (ამის რამდენიმე კომბინაცია არსებობს), ბილოგიურად მას ვერც მამრობით და ვერც მდედრობით სქესს ვერ მივაკუთვნებთ. ჩვენ რასაც ვგულისხმობთ მამრობითსა და მდედრობითში ის არ არის, ანუ ქრომოსომული, ჰორმონული ნაკრები, შინაგანი და გარეგანი სასქესო ორგანოები. უხეშად რომ ვთქვათ, ინტერსექსუალობის შემთხვევაში ეს არის ქალისა და მამაკაცის ნაკრები სხვადასხვა პროპორციითა და სხვადასხვა ფორმით. ამიტომ მასზე ვერ ვიტყვით, რომ ეს ადამიანი ქალია ან კაცი.
სახელმძღვანელოს ავტორები ჟანა დ’არკსა და სპორტსმენ ქალებზე წერენ, რომ ისინი მორისის სინდრომით „დაავადებული გოგონები“ არიან. ეს რას ნიშნავს?
აბსურდულია განმარტება – „ისინი კაცები არიან ან ქალები არიან“. საქართველოში ამ თემაზე საერთოდ არ საუბრობენ, გარდა ერთეული შემთხვევებისა, რომელიც მედიაში შუქდება. წლების წინ დიდი ბჭობა იყო ერთ ბავშვზე, რომელიც ინტერსექსუალური გამოვლინებით დაიბადა და მსჯელობდნენ იმაზე, უნდა გაეკეთებინათ ოპერაცია თუ არა. ეს იმის ბრალიცაა, რომ ჩვენ კანონმდებლობა გვაიძულებს, ბავშვს დაბადებისთანავე მივანიჭოთ სქესი. ინტერსექსუალური გამოვლინებით დაბადების შემთხვევაში, ეს არ არის მარტივი გადასაწყვეტი. გარდა ამისა, საზოგადოებრივი სტიგმაც გვაიძულებს, რომ ბავშვს, რომელიც იბადება იმ კონდიციით, რომელიც არ შეესაბამება „ნორმას“, მივუსადაგოთ რაიმე სქესი. ამიტომ ბავშვს უკეთდება გენიტალიური ოპერაციები. ხშირია შემთხვევა, როცა შემდეგ ამ ადამიანებს უწევთ ჰორმონული თერაპიის მიღება, ეს მინიჭებული სქესი მეტ-ნაკლებად რომ ვითარდებოდეს.
ბავშვის სქესის ხელოვნურად განსაზღვრა მის ბიოლოგიურ ჩამოყალიბებამდე არ არღვევს ბავშვის უფლებებს?
ბუნებრივია, ირღვევა ბავშვის უფლება, რადგან მას არ ეძლევა შესაძლებლობა თვითგამორკვევის, ჰარმონიულად განვითარების და იმის, რომ საკუთარი გენდერული კუთვნილება თვითონ აირჩიოს. ევროპაში თანდათან ძლიერდება ინტერსექსუალური მოძრაობა, რომელიც სწორედ იმისთვის იბრძვის, რომ ბავშვებს არ უკეთდებოდეთ ეს ოპერაციები.
ისტორიულ წყაროებში ჟანა დ’არკის ინტერსექსუალობის შესახებ მე არაფერი წამიკითხავს. თქვენ რა ინფორმაცია გაქვთ?
ჟანა დ’არკის ინტერსექსუალობის შესახებ არც მე წამიკითხავს, გარდა რუსული წყაროებისა. ეჭვი მეპარება, რომ იმ პერიოდში, როცა ჟანა დ’არკი იყო ცოცხალი, ინტერსექსუალობა ან თუნდაც ჰერმოფროდიტიზმი, როგორც ფენომენი, ყოფილიყო ცნობილი. მით უმეტეს, როცა სექსოლოგია არ იყო განვითარებული და მით უმეტეს გენეტიკა. ამიტომ, იმის თქმა, თუ როგორ გამოიყურებოდა ჟანად’არკის გენიტალიები, არა მგონია სამეცნიერო დონეზე სადმე დასაბუთებული იყოს.
ჟანა დ’არკის გენდერულ იდენტობასთან უფრო ჰქონდათ პრობლემა, ვიდრე მის ბიოლოგიურ სქესთან, რადგან მან იტვირთა მასკულინური როლი. წინადადება, რომ ჟანა დ’არკი და რეკორდსმენი ქალები „სინამდვილეში კაცები არიან“, – თავიდან ბოლომდე დანაშაულია. მით უმეტეს, როცა ეს არის სასკოლო სახელმძღვანელოში. ტექსტში ჩამოთვლილი თვისებები – სხარტი გონება, შეუპოვრობა, სიმამაცე და ა.შ. პატრიარქალურ საზოგადოებაში მიიჩნევა კაცის დადებით თვისებებად. შესაბამისად, სახელმძღვანელოში მიანიშნებენ, რომ აქ სხვა რაღაცაშია საქმე და ბიოლოგიურ საფუძველსაც უძებნიან.
რეკორსმენი ქალები რატომ არიან ნახსენები. პრაქტიკაში ყოფილა მსგავსი შემთხვევა?
ვფიქრობ, განაზოგადეს სამხრეთ აფრიკელი ათლეტის – კასტერ სემენიასი შემთხვევა, რომელიც ინტერსექსუალობის სპექტრზე აღმოჩნდა. ეს მაგალითი ჰქონდა მოყვანილი წიგნში ერთ ფილოსოფოსს, რომელიც გენეტიკას ასწავლის „ილიაუნში“. ის სტერეოტიპებით დახუნძლულ აღწერილობებს იყენებდა და ამ ფაქტს მაშინაც კრიტიკა მოჰყვა. მეტი შემთხვევა მე არ მსმენია. ეს არ არის იმდენად ხშირი მოვლენა, რომ თქვა – „ყველა რეკორდსმენი ქალი სინამდვილეში კაცია“. ადამიანისთვის ქალის ან კაცის დაძახება, მაშინ, როცა თვითონ არ იცის რას ეძახის საკუთარ თავს, პრობლემაა.
ეს ტესქტი ძალიან დისკრიმინაციულია ინტერსექსი ადამიანებისა და ქალების მიმართ – ბიოლოგიურ საფუძველზე ცდილობენ გაამყარონ ის გენდერული სტერეოტიპები, რაც ისედაც მყარად გვაქვს საზოგადოებაში. ამას ნამდვილად არ უნდა ვაწვდიდეთ ბავშვებს მაშინ, როცა მეცნიერებასა და ბიოლოგიაზეა საუბარი.
მიუთითებს ეს ფაქტი იმაზე, რომ გრიფირებულ სახელმძღვანელოების კონტენტს ნაკლებად აკონტროლებს სამინისტრო?
შეიძლება ვიღაც კითხულობს კიდეც ამ ტექსტებს, მაგრამ მე კითხვის ნიშნები მიჩნდება იმ ადამიანების მიმართ, ვინც ამოწმებს კონტენტს. ეს იმის ბრალია, რომ ექიმი იქნება თუ მეცნიერი, ცოდნის განახლებას არ ახდენენ და ძირითადად საბჭოთა ეპოქაში მიღებულ ცოდნა-გამოცდილებას ეყრდნობიან.
რუსული წყაროების სიმრავლეც ამაზე მიუთითებს?
სამწუხარო რეალობაა ის, რომ ჩვენ ხშირად არ ვაჯერებთ წყაროებს. რუსული წყაროები თავისთავად დიდი ბოროტება არ არის, რადგან ბევრი რუსული წყაროა, რომელიც იძლევა ადეკვატურ და სწორ ინფორმაციას, მაგრამ არის ტენდენცია, რომ საბჭოთა რეალობიდან წამოსულ ადამიანებს უფრო მეტი ნდობა აქვთ რუსული წყაროების მიმართ შენარჩუნებული და არ ამბობს რევოლუციურად განსხვავებულს იმისგან, რაც ჩვენ გვჯერა. ამიტომ კითხვის ნიშანი მაქვს იმ ადამიანების ცოდნასთან და კომპეტენციასთან, რომლებიც ამგვარ ტექტებს ამოწმებენ და შემდეგ გრიფი ედება.
