1995 წელი. ინტერვიუ ჩეჩნეთის პირველ პრეზიდენტ ჯოხარ დუდაევთან. ინტერვიუ გავიდა დამოუკიდებელი რუსული ტელეკომპანია „ვიდ“-ის გადაცემა „ვზგლიადში“ [Взгляд]. ჩეჩნეთის პირველი პრეზიდენტი 1996 წელს მოკლეს რუსეთის სპეცსამსახურებმა.
„რუსეთის ხალხი ავადაა რუსიზმით. ეს არის ადამიანის მოძულე, ყველა იდეოლოგიაზე ძალიან სახიფათო და ქრონიკული დაავადება, უფრო საშიში, ვიდრე ფაშიზმი, ნაციზმი, რასიზმი“, – ამბობს ინტერვიუში ჯოხარ დუდაევი, რომელიც იქვე დასძენს. -„მეც და სხვა ჩეჩნებიც ამ ბოროტებას, რუსებს, ტატუირებულ დამნაშავეებს, მაროდიორებს, ძუნწებს, მკვლელებს, ვუყურებთ ზიზღით, სხვა არაფერი“.
დუდაევს ჰქონდა ერთგვარი წინასწარმეტყველებაც – რა ელის რუსეთს: „…ხელისუფლების გადანაწილება, ხელისუფლების არალეგიტიმურობა, სახელმწიფო ქონების პრივატიზაცია. ასეთ პერიოდში ეს იდეა იმდენად სახიფათოა, რომ ყველა აიღებს ქვებს, ვისაც აქვს – ავტომატს და რაკეტას და სამოქალაქო ომით გადაწყვეტენ ამ კამათს“.
გთავაზობთ ინტერვიუს შემოკლებულ ვერსიას:
- მალე 9 მაისია. რას უსურვებდით ყოფილ სსრკ-ს ხალხებს?
ყოფილ სსრკ-ს ხალხებს არაფერს ვუსურვებ. რასაც იმსახურებენ, თავადვე მიდიან იქამდე. ყოფილი, აწმყოს ან მომავლის [საბჭოთა] კავშირის, კერძოდ, რუსეთის ხალხი, ავად არის რუსიზმით. ეს არის ადამიანის მოძულე ყველა იდეოლოგიაზე ძალიან სახიფათო და ქრონიკული დაავადება, უფრო საშიში, ვიდრე ფაშიზმი, ნაციზმი, რასიზმი – სურთ მათ ეს თუ არა. ეს საშიში ავადმყოფობა შეიძლება განიკურნოს ურთულესი გამოცდებით.
ალბათ, ერთადერთი ხალხი დედამიწაზე, რომელსაც არაფრის სწამს, უსულოა, უზნეოა და უიმედოდ ჩამორჩენილია კაცობრიობის განვითარების დონეს, უიმედოდ და დიდხანს – რუსები არიან. არ აქვთ არანაირი რწმენა. არ აქვთ სულიერება, ზნეობა და, შესაბამისად, მორალი. ამას, რუსი ხალხის საუბედუროდვე, მასობრივი მასშტაბი აქვს.
ჩეჩნეთი მხოლოდ მიზეზია, ისე კი, ეს რუსი ხალხის არსია – რუსიზმით, ადამიანის მოძულე იდეოლოგიით დაავადებულის. ამისთვის ფასია გადასახდელი: რუს ხალხს ელის ძალიან რთული გამოცდა და პროგნოზი დამაიმედებელი არ არის. ამის მიზეზი ისაა, რომ არ არის იდეები – კომუნიზმის, სოციალიზმის, თანასწორი შესაძლებლობების საზოგადოების იდეა, საპნის ბუშტივით იმიტომ გასკდა, რომ შენდებოდა რუსიზმის იდეაზე. რაკი არ არის იდეა, თანაც არ არის სამართლებრივი რუსული სახელმწიფო, არ არის მისი ან ხელისუფლების რომელიმე შტოს ლეგიტიმურობა, არ არის პოლიტიკაც, შიდაც და საგარეოც.
რაკი არ არის მესამე კომპონენტი, არ არის იდეოლოგიის ადგილი. მაშინ არც მოტივი არის და არც სტიმული. ამაზე სრულდება პერსპექტივა.
ეს ერთი გზაა.
მეორე გზა ცივილიზაციის განვითარებისთვის არის სულიერება. რუსებს არ სწამთ არც ქრისტესი, არც მუჰამედის, არც ბუდასი, არავისი. ხალხი სულიერი რომ გახდეს, მინიმუმ სამი თაობის განმავლობაშია მუშაობა საჭირო.
ეს გზა გადაკეტილია.
სად უნდა აიღო იდეები ამდენი ადამიანისთვის? შეიძლება დასავლეთის მაგალითზე, დოლარი აქციო იდეად, ღმერთად. ამ შემთხვევაშიც ჩიხია – უმოკლეს დროში რუსეთში იქნება სამოქალაქო ომი, ხელისუფლების გადანაწილება, ხელისუფლების არალეგიტიმურობა, სახელმწიფო ქონების პრივატიზაცია. ასეთ პერიოდში ეს იდეა იმდენად სახიფათოა, რომ ყველა აიღებს ქვებს, ვისაც აქვს – ავტომატს და რაკეტას და სამოქალაქო ომით გადაწყვეტენ ამ კამათს.
ეს გზაც ჩაკეტილია.
ორივე გზა, სულიერების და იდეურობის, დაკეტილია.
ახლა [რუსი] პოლიტიკოსები და იდეოლოგები ცდილობენ აირჩიონ მესამე გზა, სლავიზაცია, ანუ სლავობის ნიადაგზე გაერთიანება. არც აქედან გამოვა რამე, ვინაიდან სლავიზაციის მთავარი კომპონენტი, უკრაინელები, არასდროს მიიღებენ რუსიფიკაციას და რუსიზმს.
უბრალოდ, ხალხს უნდა მოეპყრო ადამიანურად და არა როგორც ცხოველს. არა რუსიზმის, არამედ ჰუმანურობისა და კანონის გადმოსახედიდან და ყველაფერი კარგად იქნება. არ არსებობს ცუდი ხალხი, არც ერთი, დედამიწაზე. ის, რომელიც საფრთხობელად აქციეს, ალბათ, ყველაზე უბედურია.
იქ, სადაც არის ადამიანის მოძულე იდეოლოგია, ყოველთვის უნდა მოიფიქრო რამე ბლეფი. მოიგონო რამე მაფია, ისპეკულირო გერმანული ფაშიზმით, რომელიც მთელმა მსოფლიომ გადატეხა. საკმაო ხანი სსრკ და რუსიზმი სპეკულირებდა ამაზე. როცა იგი მომაბეზრებელი გახდა, მოიფიქრეს სიონიზმი, მთელ მსოფლიოში რომ ეწყევლათ ისინი.
შემდეგ არც ამან იმუშავა. საჭირო გახდა ახალი მითი – ჩეჩნური მაფია. ამანაც არ იმუშავა. მთელმა მსოფლიომ იხილა, რომ მაფია, რომლის ხილვაც სურთ ჩეჩნებში, არ არსებობს. მთელი მაფია მოსკოვში ზის. შემდეგ მოიგონეს რაღაც ფუნდამენტალიზმი, ამანაც არ იმუშავა. როცა ყველა ამ იარლიყმა არ იმუშავა და არ იყო კარტი ადამიანის მოძულე იდეოლოგიის გასათამაშებლად, ვინც გაუწია წინააღმდეგობა, არ მისცა ამ იარლიყებს მიწებების საშუალება, ის არის გასანადგურებელი. ამიტომ წამოვიდნენ ჩეჩნებზე. არ არიან ჩეჩნები – არ არის პრობლემა, ასეთი იყო ჩანაფიქრი.
ჩვენ ხანგრძლივი, 300-წლიანი გამოცდილება გვაქვს [ვიცით], როგორია რუსების დამოკიდებულება ხალხების – ჩეჩნების, კავკასიელების, სხვა ხალხების მიმართ. რუსეთი ვერ მოგვატყუებს, თუმცაღა მიმნდობები ვართ. ამიტომაც ვაგებთ რუსეთთან, მიმნდობლობის, კეთილშობილობის გამო. ამ თვისებების გამო რუსები ჩვენ წინააღმდეგ ჩადიან მორიგ ბოროტებას.
ერთი სული მაქვს, როდის უპასუხებენ ჩეჩნები ამ ნეგატივს იმავეთი. სიმართლე გითხრათ, მინდა, ჩეჩნებმა და სხვებმაც ბოლოს და ბოლოს რუსებს იმით უპასუხონ, რასაც ისინი იმსახურებენ. სხვაგვარად ვერ გაიგებენ. სისასტიკეს მხოლოდ სისასტიკე აჩერებს, ომს – მხოლოდ ომი.
ნახეთ, რას სჩადიან სოფლებში, დასახლებულ პუნქტებში, გროზნოში. მარტო [მათი] მიდრეკილებებია საკმარისი მთელი მსოფლიოსთვის კიდევ 100 წელი. ალბათ, ჩეჩნები უკვე იწყებენ ამ სინდრომის დაძლევას. ახლა ყურადღებით გავაანალიზე რუსეთთან ურთიერთობის სრული ისტორია. წავიკითხე ლევ ტოლსტოი, მისი ჰაჯი-მურატი. ბულგაკოვიც წავიკითხე, მას აქვს მოთხრობა „ხანკალის ხეობა“, იგი თავად იყო მოვლენათა – 1919-1920 წლების რუსეთ-ჩეჩნეთის ომის მონაწილე.
ტოლსტოის ჰაჯი-მურატში არის მესკერ-იურტი, რომელიც ახლაც ისეთივე მდგომარეობაშია, როგორშიც მაშინ იყო, იმ 150-წლიან ომამდე. იქაც რუსებმა გამოავლინეს უსასტიკესი, არაადამიანურამდე მისული მოპყრობა. ტოლსტოი წერს, რომ ჩეჩნები უყურებდნენ რუსებს ზიზღით. ზუსტად ასე უყურებენ ჩეჩნები [რუსებს] ახლაც, ზიზღით. მეც ზიზღის გარდა არანაირი საპასუხო ბოროტება არ მაქვს. საქონელს შეუძლია ასეთის გაკეთება და როგორი დამოკიდებულება უნდა გქონდეს მის მიმართ? გაუბრაზდე, რაც არ უნდა გააკეთოს? მეც და სხვა ჩეჩნებიც ამ ბოროტებას, რუსებს, ტატუირებულ დამნაშავეებს, მაროდიორებს, ძუნწებს, მკვლელებს, ვუყურებთ ზიზღით, სხვა არაფერი.
- იმის შემდეგ ბევრი დრო გავიდა, არაფერი შეცვლილა?
არაფერი, მხოლოდ რუსების სისასტიკე, რუსიზმი. რუსიზმის მთელი პოტენციალი ჩეჩნებს დაატეხეს თავს და ახლა გაშიშვლდნენ მთელი მსოფლიოს წინაშე. არა მხოლოდ გარედან, არამედ შიგნიდან, ნაწლავებამდე. მთელმა მსოფლიომ იხილა, რა არის რუსიზმი და რაოდენ სახიფათოა კაცობრიობისთვის. რომ თავის დროზე არა იმდენად ფაშიზმთან, არამედ რუსიზმთან იყო ბრძოლა საჭირო.
ახლა ეს ავადმყოფობა მიშვებულია. მას აქვს შავი ჩემოდნები, შავი ღილაკები, ბირთვული ღილაკისკენ მიდის ხელი. კვლავაც აღლუმები ტარდება და ვიხსენებ დიდ მეცნიერს, რომელიც დაინახავდა რა ჯარისკაცებს, რომლებიც თავიანთი ჩექმებით ბრახუნობდნენ, გრძნობდა ზიზღს, თითქოს ეს ცარიელი თავები იყო.
___
სხვა ინტერვიუ ჯოხარ დუდაევთან:
