ფევზი ჩელები [ჩელებაძე] ქალაქ დუზჯეში მცხოვრები ქართველია. მისი წინაპრები ქედის სოფელ წონიარისიდან არიან გადასახლებულები თურქეთში. ფევზი ჩელები გვიყვება, რომ წონიარისიდან გადასახლებულთა უმეტესობის მსგავსად, მისმა წინაპრებმაც ალბათ 1879 წელს დატოვეს ქედა და გირესუნ ქეშაფში დააარსეს სოფელი ანბარალანი. შემდეგ 1905 წელს ჩავიდნენ დუზჯეში და აქაც დააარსეს სოფელი ჰაჯიმემედელი ეფენდი, ანუ დღევანდელი ამაუსთუ.
ფევზი ჩელები გადმოცემით შემონახულ წინაპრების ამბავს გვიყვება:
„ბაბუაჩემის მამის ბიძა, მემედ ეფენდი სტამბოლის აია სოფიას მედრესე პროფესორი იყო. დაბრუნდა საქართველოში, თავის სოფელში, შემდეგ კი წონიარისსა და მიმდებარე სოფლებში ქვეყნის დატოვების პროპაგანდაში ჩაერთო. ავრცელებდა ინფორმაციას, რომ რეგიონი დატოვა ხალიფატმა, აჭარა ახლა იყო რუსების ხელში და საჭირო იყო გადასახლება ხალიფატის იმდროინდელ მიწებზე.
მემედ ეფენდის უფროსი ძმა, ბაბუაჩემის ბაბუა მემედ ალი ეფენდი და სხვა უფროსი ძმები თავიდან გადასახლების მომხრეები არ იყვნენ, მაგრამ რაღაც მკვლელობის გამო ქართული მიწების დატოვება მოუხდათ და ოსმალეთში გადაწყვიტეს გადასახლება“, – იხსენებს დუზჯეში მცხოვრები ქართველი.
ფევზი ჩელები იმასაც გვეუბნება, რომ გადმოცემით თურმე ქალები იყვნენ ხოლმე განსაკუთრებით წინააღმდეგნი ოსმალეთის მიწებზე გადასახლების – რუსეთ-თურქეთის ომის დასრულების შემდეგ.
გვიამბობს ასევე, რომ აჭარაში დაბადებულ-გაზრდილი მუჰაჯირები ყოველთვის იხსენებდნენ თავიანთ სოფლებს, საქართველოში დარჩენილ ნათესავებს – მთელი ცხოვრების განმავლობაში.
ფევზი ჩელები
ფევზი ჩელები დუზჯეს რაიონის სოფელ ჰაჯიაქუფიდანაა. განათლებით ხელოვნების ისტორიკოსია. ბაკალავრიატისა და მაგისტრატურის საფეხური თურქეთში გაიარა. ფილოსოფიურ მიმართულებაზეც სწავლობდა მცირე ხნით.
საქართველოში ხანგრძლივად პირველად მაშინ ჩამოვიდა, როცა აქ დოქტორანტურის საფეხურის გავლა მოინდომა ქართულ ენაზე.
ასპირანტურაში მუშაობდა ყარს-ანისის X, XIII საუკუნეების ქართული ხელოვნების, არქიტექტურის, ბარელიეფების საკითხებზე, კედლის მონუმენტურ მხატვრობაზე.
ფევზი ჩელების ორი წიგნი აქვს გამოცემული ქართული ხელოვნების ძირითად მიმართულებებზე დასაბამიდან დღემდე და საქართველოს ისტორიის ძირითად საკითხებზე მეთვრამეტე საუკუნიდან დღემდე.
ფევზი ჩელების ნაშრომები
ფევზი ჩელები დუზჯეს ლიცეუმსა და უნივერსიტეტში ასწავლის საქართველოს ისტორიას, ქართული ხელოვნების ისტორიას, ქართველოლოგიას და ქართული ენის დიალექტებს. ატარებს ქართულ-თურქული თარგმანის ლექციებსაც:
„ქართული თურქულზე ადრე ვისწავლე. ქართულად ლაპარაკობდნენ ჩვენს ოჯახში და გარშემოც. თუმცა ჩვენმა ენამ ჩემს თაობასთან ერთად დაიწყო გაქრობა, უფრო სწორად კი რეალურად ჩემს წინა თაობასთან ერთად.
რა თქმა უნდა, ქედიდან წამოსულები აჭარულ დიალექტზე ვსაუბრობდით სოფელში. ჩვენს მახლობლად ცხოვრობდნენ ლაზებიც და ლაზურიც გვესმოდა.
დღეისათვის დუზჯეში აჭარიდან წამოსული 20 ათასამდე ქართველი და ლაზი ცხოვრობს, ისინი სხვადასხვა დიალექტზე საუბრობენ“, – ამბობს ფევზი ჩელები და ასევე გვიამბობს, თუ რამ გაუღვივა ინტერესი ბოლო წლებში, დუზჯეში მცხოვრებ ქართველებს, ქართული ენისა და ისტორიის მიმართ.
პირველი ორი ასეთი პუბლიკაცია იყო „გურჯისტანი“ და კრებული „ჩვენებური“, ფევზი ჩელების მონათხრობის მიხედვით:
„გარდა ამისა, დუზჯეს ქართველების რადიო კარგ ამინდში ზოგჯერ ამერიკის ხმის და რადიო თავისუფლების გადაცემებს იჭერდა. შემდეგ, როცა საქართველო-თურქეთის საზღვარი გაიხსნა, დავიწყეთ წიგნების, ჟურნალების, ხმოვანი ჩანაწერებისა და სხვა ქართული მასალების შეძენა.
როცა თურქეთ-საქართველოს შორის მიმოსვლა დაიწყო ქართული ტელევიზიაც თურქეთში. ასე შევისწავლეთ სალიტერატურო ქართული ენა, რადგან თუ ენა არ გამოიყენება, ის გაქრობას იწყებს.
მეცნიერმა ტარიელ ფუტკარაძემ მომანდომებინა მემუშავა დოქტორანტურაში ქართული ენის საკითხებზე. ის ამბობდა, ზოგადად, თურქეთში და დუზჯეში ქართული დაიკარგება და უნდა შევისწავლოთ დღემდე იქ რა ტიპის ქართული დაგვირჩაო. მე ვიყავი იმ მცირერიცხოვან ადამიანებს შორის, ვისაც ამის შესწავლა და აღწერა შეეძლო.
სამწუხაროდ, თურქეთში მცხოვრებ 4 მილიონ ქართველს შორის არ არის ბევრი ადამიანი, ვინც თავისუფლად ფლობს ქართულს ან დაინტერესებულია ენის შესწავლით“, – ამბობს ქართული ენისა და ლიტერატურის პროფესორი დუზჯედან.
