„როცა ვიზრდებოდი, მყავდა საყვარელი პოლიტიკოსი, წარმომადგენელთა პალატის ყოფილი სპიკერი, ტიპ ო’ნილი, რომელიც ამბობდა: ნუ მაწუხებთ ფედერალურ დონეზე, ყველანაირი პოლიტიკა არის ადგილობრივი,“ – გვითხრა ინტერვიუს დროს ადამ შმიდტმა. ის დემოკრატიის, ადამიანის უფლებების და მმართველობის განყოფილების უფროსია USAID საქართველოში. ბატონ შმიდტს ბათუმის ბულვარში 16-სართულიანი კორპუსის აშენებაზეც ვკითხეთ: რა უნდა გააკეთოს ადგილზე სამოქალაქო საზოგადოებამ, რომ ბულვარის გადარჩენა შეძლოს?
„ბათუმელებთან“ შეხვედრამდე ადამ შმიდტს ბულვარში მშენებლობის საკითხზე ჰქონდა შეხვედრა სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლებთან.
- ბატონო ადამ, დასავლეთის აქტიურმა მცდელობამ, ერთპარტიული პარლამენტი არ დარჩენილიყო საქართველოში, გააჩინა ბევრი კითხვის ნიშანი – რომ რეალურად დემოკრატიული ინსტიტუტები არ მუშაობენ. თქვენ რა შთაბეჭდილება შეგიქმნათ პოსტსაარჩევნო პროცესებმა საქართველოში?
ძალიან მოხარული ვარ აქ ყოფნით. ვფიქრობ, USAID-ის გადმოსახედიდან: ჩვენ ვმუშაობთ პარტნიორებთან, ვეხმარებით ეროვნულ და ადგილობრივ მთავრობებს.
რა თქმა უნდა, პოლიტიკური კრიზისი გამოწვევა იყო საქართველოს დემოკრატიული პროცესისთვის. ჩვენი პროგრამის პარტნიორები და ჩვენც ვიყავით შეწუხებულები და მოგვიწია მიდგომის შეცვლა. თუმცა, იმედი მაქვს, ეს შეიძლება გახდეს კომპრომისზე, კოალიციების შენებაზე, საერთო ინტერესის და არა დაყოფის გაგებაზე საუბრის დასაწყისი, რათა საქართველო წინ წავიდეს.
როგორც ვიცით, ყველაფერს 6 თვე დასჭირდა. მოქალაქეებს ამ პროცესმა ალბათ, ძალიან გაუცრუა იმედები. მაგრამ ჩვენ, USAID, მზად ვართ დავეხმაროთ პარტნიორებს, რომ მათ იმუშაონ პარლამენტარებთან ყველა პარტიიდან – იმუშაონ მოქალაქეთა ინტერესებისთვის, იმუშაონ დამოუკიდებელ მედიასთან, რათა გაიმართოს უკეთესი, უფრო ძლიერი დებატი და დიალოგი. რა თქმა უნდა, დემოკრატიული პროცესისთვის ეს გამოწვევა იყო, მაგრამ ძალიან იმედისმომცემად მიმაჩნია ის, რომ შეთანხმება მიღწეულია.
- რა გამოდის – მკაფიოდ გამოჩნდა, ჯერ როგორ შევქმენით კრიზისი და შემდეგ ის დამოუკიდებლად ვერ დავასრულეთ?
დემოკრატული პროცესი ხასიათდება იმით, რომ ის არასდროს არაა დასრულებული. შემიძლია მოკრძალებით ვთქვა, რომ ჩემს ქვეყანაშიც ხშირად გვიწევს გადავხედოთ იმას, თუ როგორ მუშაობს დემოკრატიული ჩართულობის პროცესი. ჩვენც ისევე უნდა ვიმუშაოთ, როგორც საქართველომ.
ჩვენ ვართ მომართული იქეთკენ, რომ მხარი დავუჭიროთ ინსტიტუციების, მათ შორის სამოქალაქო საზოგადოების, განვითარებას და გაძლიერებას საქართველოში. ამ ხაზს ჩვენ ისევ ვაგრძელებთ.
- თქვენი აზრით, მსგავსი აქტიური მხარდაჭერის მიუხედავად, რატომ ვერ ხერხდება ისეთი არჩევნების ჩატარება, რომლის ლეგიტიმურობაც არ გააჩენს კითხვებს?
ძალიან კარგი კითხვაა. ამიტომაც ვაგრძელებთ ჩვენ დახმარებას ამ სექტორში, რომ მივაღწიოთ შედეგს და ეს პროცესი აღარ იწვევდეს კითხვებს.
ჩემთვის იმედისმომცემია, რომ წინა საარჩევნო პროცესში პარტიები აშენებდნენ თავიანთ პლატფორმებს იმ მოთხოვნებზე დაყრდნობით, რაც მოდის მოსახლეობიდან. ისე, როგორც აქამდე არასდროს, პლატფორმა ასახავდა ეკონომიკურ და სოციალურ პოლიტიკას, რომელიც პარტიის არჩევის შემთხვევაში, იქნებოდა იმპლემენტირებული.
პლატფორმის ქონა კარგია, მაგრამ თუ არ შეგიძლია ის ამომრჩევლებს სწორად წარუდგინო, აჩვენო და არ ხარ კონცენტრირებული ამ პლატფორმაზე არჩევნების შემდეგ, კარგავ ამ ბიძგს. თუმცა, იყო პოზიტიური განვითარებაც.
გამოწვევა ისაა, რომ საქართველო აპირებს შევიდეს ახალ პოლიტიკურ პროცესში ან მოახდინოს ევოლუცია სრულ საპარლამენტო რესპუბლიკად წარსულში კოალიციების შექმნის, ძალაუფლების გაზიარებისა და კონსენსუსის მიღწევის ისტორიის გარეშე.
ჩემი შეკითხვა არის: ჩვენი დახმარება როგორ შეიძლება მივმართოთ იქეთკენ, რომ ხელი შევუწყოთ ასეთი კონსენსუსის საფუძველზე აგებულ თანამშრომლობას. მეორე მიმართულება დაკავშირებულია გამჭვირვალობასთან. ბოლო არჩევნებმა მოგვცა საშუალება, რომ დამკვირვებლები გაძლიერებულიყვნენ. ამ პროცესში დამოუკიდებელი მედიის და სამოქალაქო საზოგადოების როლი უმნიშვნელოვანესია, რომელიც თვალ-ყურს ადევნებს პროცესს.
- კონკრეტულად რა გზებით წარმოგიდგენიათ საარჩევნო გარემოს გაუმჯობესება, რაც აღარ გამოიწვევს მორიგ კრიზისს ქვეყანაში?
არასამთავრობო სექტორმა, სამოქალაქო ორგანიზაციებმა კარგი წინადადებები და რეკომენდაციები ჩამოაყალიბეს იმასთან დაკავშირებით, თუ რა უდნა გაუმჯობესდეს. ასევე, პოლიტიკურ პარტიებს ჰქონდათ თავიანთი წინადადებები პროცესის გაუმჯობესების თაობაზე. ამ რეკომენდაციებიდან ზოგიერთი ასახულია შეთანხმების დოკუმენტში.
პირადად მე მიმაჩნია, რომ სამი მიმართულება იმსახურებს განსაკუთრებულ ყურადღებას: საარჩევნო კომისიების დაკომპლექტება და ამაზე შეთანხმება, როგორც ცენტრალურ, ასევე ქვედა დონეზე, როგორ არჩევენ წარმომადგენლებს საარჩევნო კომისიებში, როგორ წყდება საარჩევნო დავები, რამდენად გამჭვირვალეა ეს და თავად საარჩევნო ტექნოლოგიები.
ჩემი გამოცდილებით, ხალხი ხშირად ფიქრობს ისე, რომ ტექნოლოგიები არის მარტივი გზა გადაწყვეტილების და შედეგის მისაღწევად, მაგრამ მე არა მგონია, რომ ასეა. ტექნოლოგიების გამოყენება შესაძლოა იყოს ძალიან სასარგებლო, მაგრამ უნდა იყოს მომზადებული და ტესტირებული, ხალხი უნდა გაეცნოს ამას, რომ მიიღოს სათანადო შედეგი. ჩვენ ჩვენი პროგრამების ფარგლებში ხელს ვუწყობთ ამ დარგში საერთაშორისო ექსპერტების ჩამოყვანას, რომ იმუშაონ პოლიტიკურ პარტიებთან, სამოქალაქო საზოგადოებასთან, ამ პროცესის გასაძლიერებლად.
- თქვენ გქონდათ მონიტორინგი საარჩევნო დავებზე. ეს იყო მთავარი სადავო საკითხი: ხელისუფლების მტკიცებით, არ დასტურდება ის, რომ არჩევნები გაყალბდა, ხოლო ოპოზიცია ამბობს, რომ საარჩევნო დავები არ განიხილეს, ან არ დააკმაყოფილეს საარჩევნო ადმინისტრაციებმა, სასამართლოებმა.
შემიძლია გითხრათ, რომ ამ პროცესის გაუმჯობესება შესაძლოა მხოლოდ გამჭვირვალობის დონის გაზრდით. იმის თქმაც შემიძლია, რომ უკვე გამოკვეთილად ჩანს გაუმჯობესება იმ კანონპროექტებში, რომლებიც მზადდება. იყო იქ ისეთი ნაწილები, რომლებიც მანიპულირების საშუალებას იძლეოდა, მაგალითად, ის, რომ პროტოკოლის დამატება შეიძლებოდა, მაგრამ არსებობს დღეს კონკრეტული და ძალიან კარგი რეკომენდაციები ამასთან დაკავშირებით.
ძალიან იმედისმომცემია, რომ პარტიები ახლა ერთმანეთს დაელაპარაკონ ფორმალურად, შეთანხმდნენ წესებზე, შეთანხმდნენ, რომ საჭიროა კონსენსუსი, რომ ეს არის გზა საარჩევნო კონკურენციისთვის.
ეს ასევე უნდა იყოს სისტემა, რომელშიც თქვენ, როგორც ამომრჩეველს, გექნებათ რწმენა, რომელიც გადავა თქვენი ინტერესების განხორციელებაში. დიდი იმედი მაქვს, რომ ამ შეთანხმების დოკუმენტის საფუძველზე საარჩევნო გარემო გაუმჯობესდება.
- კონკრეტული ხედვა ხომ არ გაქვთ, მაგალითად, ამომრჩევლის მობილიზების პრობლემა როგორ უნდა მოგვარდეს? არაერთი სადამკვირვებლო ორგანიზაცია აღნიშნავდა ამას გასული წლის არჩევნების შეფასების დროს.
პარტიებმა, პირველ რიგში, იმ საკითხებზე უნდა ისაუბრონ, რომელიც ხალხის ინტერესია. ეს დიალოგი და ურთიერთობა, რომელიც არსებობს პარტიებს შორის, მხოლოდ შიგა პროცესია. რა თქმა უნდა, გამოდის, რომ მე, როგორც ამომრჩეველი ჩემს ქვეყანაში, ან თქვენ, როგორც ამომრჩეველი თქვენს ქვეყანაში, როდესაც ვხედავთ, რომ წინასაარჩევნო დაპირება დაპირებად რჩება, მე გამიჩნდებოდა ცინიკური დამოკიდებულება.
USAID – ის პროგრამები არის მიმართული იქეთკენ, რომ მოთხოვნა ამომრჩეველში გაიზარდოს და მეტი პასუხისმგებლობით მოეკიდონ პოლიტიკოსები დაპირებების შესრულებას.
რაც შეეხება შეთანხმებული წესებისა და პასუხისმგებლობის საკითხს. თუ ბრალდებები ხმების ყიდვის შესახებ სიმართლეა, იმედია, არის მტკიცებულებები, ხოლო თუ [ბრალდება] დამტკიცებულია, უნდა იყოს რეალური სანქცია ან პასუხისმგებლობის სხვა ფორმა წესების დარღვევისთვის.
ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ის, ვინც აკვირდება ამ არჩევნებს, არა წინა დღით და იმ დღეს იყოს მხოლოდ, არამედ ამ პროცესს აკვირდებოდეს ხანგრძლივი დროის პერიოდში ერთი, ორი კვირით, ან ორი თვით ადრე კენჭისყრის დღემდე. რა თქმა უნდა, პროცედურების დაცვა არის საარჩევნო კომისიების პასუხისმგებლობა, რომ ყველა ასეთ შემთხვევაში იყოს სწორი რეაგირება და იყოს ეს პროცესი იმ ნორმებთან შესაბამისობაში, რაც არის დაწესებული.
- სასამართლო რეფორმაზე რა მოლოდინი შეიძლება გვქონდეს: არაერთი რეფორმა განხორციელდა დასავლელი პარტნიორების მხარდაჭერით, მაგრამ იგივე ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშის მიხედვით, სასამართლო არ არის დამოუკიდებელი. თქვენი შეფასებით, რატომ დადგა ეს შედეგი, როცა, ექსპერტების აზრით, რეფორმების შედეგად სასამართლოს ნაცვლად კლანი უფრო გაძლიერდა?
არაფორმალური მმართველობა ნებისმიერ ფორმაში მიუღებელია დემოკრატიულ სისტემაში. სასამართლო რეფორმასთან დაკავშირებით ჩვენ ვმუშაობთ იმაზე, რომ ხელი შევუწყოთ ეკოსისტემას. ეს მოიცავს ჩვენ დახმარებას დაწყებული იურიდიული განათლებიდან იმისთვის, რომ გაუმჯობესდეს მათი მომზადების ხარისხი. ჩვენ ვთანამშრომლობთ ისეთ ორგანიზაციებთან, როგორიც იურისტთა ასოციაცია, იურიდიული კონსულტაციები, დახმარება და ეს არის იმისთვის, რომ გაიზარდოს მოსახლეობისთვის სამართლებრივ დახმარებაზე ხელმისაწვდომობა. ჩვენ ვმუშაობთ ინსტიტუციურ ნაწილში სასამართლოებთან, დაწყებული იქედან, თუ როგორ ხდება საქმის განხილვა, ასევე ის გამოცდები, რომელსაც აბარებენ მოსამართლეები, იყოს საერთაშორისოდ მიღებულ ნორმებთან შესაბამისი.
ვმუშაობთ ასევე პარლამენტის იურიდიულ კომიტეტთან იმისთვის, რომ უზენაეს სასამართლოში მოსამართლეების წარდგენის პროცედურები იყოს გამჭვირვალე და საზოგადოების ჩართულობაც იყოს უზრუნველყოფილი. ვმუშაობთ იმაზე, როგორ ხდება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოში მოსამართლეების და არამოსამართლე წევრების შერჩევა. ეს ნიშნავს იმას, რომ ისინი არავისზე არ უნდა იყვნენ დამოკიდებული. თუკი ის არის მოსამართლე, მას უნდა ჰქონდეს თავისი, დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებები. ნებისმიერი იდეა მიღებული იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ, უნდა იყოს გამართლებული, გამჭვირვალე და საზოგადოებისთვის გაზიარებული, კრიტიკულად შეფასებული.
თუ საქართველოს სურს რეალურად განვითარდეს დემოკრატიული გზით, ინ უნდა წავიდეს სასამართლო სექტორის რეფორმებშიც. ეს არის სწორედ ის მიზეზი, რატომაც ეხმარება შეერთებული შტატები USAID – ის სახით, ასევე ევროპელი კოლეგები ამ მიმართულების განვითარებას საქართველოში.
- იქნებ თქვენი პერსონალური მოსაზრება გვითხრათ, როცა ამხელა რესურსი დახარჯეთ სასამართლოს გაძლიერებაში, რატომ გაძლიერდა სასამართლო კლანი და არა თავად სასამართლო სისტემა?
ვერ ვიტყოდი, [რომ ვინმე] იგებს, ან აგებს. ჩემი აზრით, საჭიროა იმპლემენტაცია. იყო რამდენიმე ტალღა რეფორმების, მაგრამ ბოლო ტალღის იმპლემენტაციამდე, ახალი რეფორმებიც უნდა განიხილებოდეს. [პრობლემა] უმალ არ მოგვარდება. საჭიროა მეტი გამჭვირვალობა, პასუხისმგებლობა, რა თქმა უნდა, ხელს უწყობს ამ პროცესს გამჭვირვალობა. ის ყურადღება, რომელიც არსებობს საერთაშორისო საზოგადოებიდან, არის იმის ნიშანი, რომ რეალურად ძალიან მნიშვნელოვანი მიმართულებაა, რასაც საქართველომ უნდა მიაქციოს ყურადღება. USAID ჩვენს ევროპელ პარტნიორებთან ერთად განაგრძობს მუშაობას იმისთვის, რომ გააძლიეროს ეს რეფორმა.
- ბოლოს ბათუმის ბულვარში 16-სართულიანი კორპუსის აშენებაზეც მინდა გკითხოთ. თქვენი აზრით, როგორ შეიძლება გახდეს უფრო გავლენიანი სამოქალაქო საზოგადოება? პროტესტის მიუხედავად 10 სართული უკვე აშენდა.
ჩემი გამოცდილება საქართველოში – კიდევ ერთხელ, პასუხისმგებლიანი პოლიტიკაა. ჩვენმა პოლიტიკოსებმა და არჩეულმა ლიდერებმა ხალხის ხმა უნდა გააჟღერონ, უპასუხონ მოქალაქეებს. ამის გარეშე შეიძლება მიღებული იყოს ცუდი გადაწყვეტილებები, რომლებსაც ამომრჩეველი მტრულად შეხვდება.
როცა ვიზრდებოდი, მყავდა საყვარელი პოლიტიკოსი, წარმომადგენელთა პალატის ყოფილი სპიკერი, ტიპ ო’ნილი, რომელიც ამბობდა: ნუ მაწუხებთ ფედერალურ დონეზე, ყველანაირი პოლიტიკა არის ადგილობრივი.
ადგილობრივი დონის პოლიტიკოსების პასუხისმგებლობა თავიანთი მოსახლეობის წინაშე – ზუსტად ეს არის დემოკრატია. ვიცი, რომ ადგილობრივ დონეზე ქართველი ამომრჩევლისთვის საინტერესო დრო დადგა – ოქტომბერში ადგილობრივი არჩევნები გაიმართება. თუ მოქალაქეებს სურთ ახალი მიმართულებით [სვლა], მათ შეუძლიათ ხმა მისცენ პოლიტიკური ლიდერების სასარგებლოდ ან საწინააღმდეგოდ. ეს უნდა იყოს შესაძლებლობა იდეების გაზიარებისთვის. [საჭიროა] პასუხისმგებლობა გადაწყვეტილების მიღებამდე ან მიმართულების არჩევამდე.
პარტიებს აქვთ პასუხისმგებლობა, კავშირში იყვნენ ამომრჩევლებთან. იმედია, ზუსტად ასე იქნება ბათუმში და დანარჩენ საქართველოში.
