6 მაისს მეცნიერებმა აღმოაჩინეს სამმაგი ვარსკვლავის სისტემა შავი ხვრელით. ამ ვარსკვლავთ მასის ცენტრი ისე ახლოს მდებარეობს ჩვენგან, რომ მისი დანახვა შეუიარაღებელი თვალითაც შეიძლება.
დაკვირვების ახალი მეთოდი გვაიძულებს ვიფიქროთ, რომ მსგავსი ობიექტი მზის სისტემის სიახლოვეს საკმაოდ მრავლადაა, ვიდრე აქამდე ვარაუდობდნენ.
შავი ხვრელი, რომელიც ჩილეში მდებარე ევროპული ლაბორატორიის (ESO) მკვლევარებმა აღმოაჩინეს, მხოლოდ 1000 სინათლის წლით არის დედამიწას დაშორებული და იმაზე ახლოსა მზის სისტემასთან, ვიდრე სხვა ნებისმიერი, რაც აქამდე აღმოუჩენიათ.
ის იმდენად ახლოსაა ჩვენთან, რომ ყურადღებიან დამკვირვებელს, ნათელ ღამეში, ჭოგრიტის გარეშეც შეუძლია სამხრეთ ნახევარსფეროში დაინახოს ორი ვარსკვლავი, რომლებიც მის ირგვლივ ბრუნავენ.
ათასი სინათლის წლით დაშორება შესაძლოა მიწის მასშტაბებით უზარმაზარ მანძილად მოგვეჩვენოს, მაგრამ კოსმოსური საზომით ეს პრაქტიკულად ჩვენს გვერდითაა.
შედარებისთვის, „ირმის ნახტომის“ ცენტრალური შავი ხვრელი, რომელიც განლაგებულია ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში, 25 ათასი სინათლის წლით არის მზეს დაშორებული. ხოლო შავი ხვრელი, რომლის გადაღებაც გასულ წელს მოახერხა მეცნიერთა ჯგუფმა, მდებარეობს 50 მილიონი სინათლის წლის სიშორეზე, ანუ 500 კვინტილიონ კილომეტრში.
შავი ხვრელი, რომლის აღმოჩენის შესახებაც 6 მაისს გამოაცხადეს, შედის ტელესკოპის თანავარსკვლავედის სისტემაში და განლაგებული სამმაგი ვარსკვლავედის სისტემის ცენტრში HR 6819. საინტერესოა, რომ მეცნიერებმა ეს ობიექტი მაშინ აღმოაჩინეს, როცა ტელესკოპით აკვირდებოდნენ ორ ვარსკვლავს, რომლებიც მის ირგვლივ ბრუნავდნენ.
რასაკვირველია, ამ შავი ხვრელის დანახვაც შეუძლებელია, თუმცა მას თან სდევს ორი კაშკაშა ვარსკვლავი, რომელიც ტელესკოპში ჩანს, როგორც ერთი მოკაშკაშე წერტილი.
გამონათების თავისებურების გამო ასტრონომები თავდაპირველად ვარაუდობდნენ, რომ საქმე ჰქონდათ ორმაგ ვარსკვლავთან. თუმცა მკვლევარებმა ESO-დან მძლავრი ტელესკოპის [განლაგებული ლა-სილიას მთაზე, ატაკამას უდაბნოში] მეშვეობით შეძლეს დაედგინათ ამ ორი ვარსკვლავის ბრუნვის ხასიათი და ასევე მესამე, უხილავი ობიექტის არსებობა.
მიღებული მონაცემების ანალიზის შედეგად მათ შენიშნეს, რომ ხილვადი ვარსკვლავიდან ერთ-ერთი აკეთებს მთლიან ბრუნს გამოუცნობი ობიექტის ირგვლივ ყოველი 40 დღის განმავლობაში, მაშინ, როცა მეორე ვარსკვლავი საკმაოდ შორს იმყოფება.
„ცხადია, უხილავი ობიექტი, რომელიც თავისი მასით ოთხჯერ დიდია, ვიდრე მზე, არ შეიძლება იყოს სხვა რამ, თუ არა შავი ხვრელი“, – ამბობს თომას რივინიუსი, მკვლევართა ჯგუფის ხელმძღვანელი, რომელმაც ეს ობიექტი აღმოაჩინა.
„ირმის ნახტომის“ მასშტაბებით ის, ფაქტობრივად, ჩვენთან, უკანა ეზოში იმყოფება“, – დასძენს მეცნიერი.
ასტრონომები მიიჩნევენ, რომ აღმოჩენა არის აისბერგის წვერი და ჩვენს გალაქტიკაში შეიძლება არსებობდეს მრავალი შავი ხვრელი.
„აქ ასობით მილიონი ასეთი ვარსკვლავი უნდა იყოს, მაგრამ, ჯერჯერობით, მხოლოდ რამდენიმე ვიცით“, – ამბობს თომას რივინიუსი. – „უფრო ნათლად გააზრება, თუ რაზე უნდა გავამახვილოთ ყურადღება, დაგვეხმარება ჩვენს ძიებაში“.
ყველაზე ხშირად შავი ხვრელების აღმოჩენა ხერხდება ეგრეთ წოდებული ძალადობის აქტების დროს, როდესაც ისინი მათი მიზიდულობის სფეროში ისრუტავენ კოსმოსურ სხეულებს.
შავი ხვრელი HR 6819 სისტემაში ერთ-ერთი პირველი მსგავსი ვარსკვლავური მასის ობიექტია, რომელიც უშუალოდ არ მოქმედებს გარემომცველ სივრცესთან და ეს მას რეალურ შავ ხვრელად აქცევს.
შავი ხვრელიდან გარკვეულ მანძილზე არის წერტილი, საიდან გაქცევაც უკვე აღარაფერს შეუძლია, არც სინათლეს.
ობსერვატორია ჩილეში
___
მთავარი ფოტო: EUROPEAN SOUTHERN OBSERVATORY
