ფარნა-ბექა ჭილაშვილი სტამბოლში მცხოვრები ქართველია. იგი ძირითადად სამეცნიერო საქმიანობას ეწევა, თარგმნის კლასიკურ და თანამედროვე ქართულ ლიტერატურას თურქულ ენაზე. ფარნას წინაპრები თურქეთში ოსმალეთის იმპერიამ გადაასახლა მუჰაჯირობისას აჭარიდან.
რა განწყობები არსებობს ქართული დიასპორისადმი თურქეთში და რა ხვდებათ მათ საქართველოში ჩამოსვლისას, რას ფიქრობენ ისინი ყარსის ხელშეკრულებაზე და მასთან დაკავშირებულ შიშებზე, რასაც საქართველოში პრორუსული ძალები აღვივებენ, რამდენად ორგანიზებულია ქართული დიასპორა თურქეთში და რა გავლენა აქვს მათზე საქართველოში მოქმედ პოლიტიკურ ძალებს? – ამ და სხვა თემებზე „ბათუმელებთან“ ფარნა-ბექა ჭილაშვილი საუბრობს.
- თქვენი წინაპრები აჭარიდან XIX საუკუნის ბოლოს გადასახლდნენ თურქეთში და შავი ზღვის სანაპიროზე, ორდუს პროვინციაში დასახლდნენ. გაქვთ ნაშრომი „ქართველების ისტორია“. რა გახსოვთ წინაპრების მონათხრობიდან და რა სირთულეები გაიარეს ქართველებმა თურქეთში გადასახლებისას?
ოსმალური აღწერების მიხედვით ჩემს რეგიონში, ორდუს პროვინციაში გადმოსახლებული ჩემი წინაპრების დაბადების ადგილი ბათუმია, არა საკუთრივ ქალაქი, არამედ ბათუმის რეგიონი, ,,ყაზა“, რაც სოფელს უნდა ნიშნავდეს. ჩვენი ზუსტი გვარი არ ვიცი, ამიტომაც ხან ჭიაძეს, ხან ჭილაშვილს და ხან ჩილაშვილს ვიყენებ, რადგან ვიცი, რომ ოსმალეთის დროს ქართული გვარი გადაკეთებული იყო ჩილოღლებად. ეს გვარი მაძლევს საფუძველს ვიფიქრო, რომ ვიქნებოდით ჭილაძეები ან ჭილაშვილები, დიდი ალბათობით ჭილაძე, რადგან დასავლეთ საქართველოშია ეს გვარი გავრცელებული.
გადმოსახლება, სამშობლოს დატოვება, ალბათ ტრაგედია უნდა იყოს, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, წინაპრები ამის შესახებ არ საუბრობდნენ. ცნობილი ამბავია მსოფლიოში, რომ გადახიზნული იშვიათად საუბრობს წარსულზე, რადგან ახლად დასახლებულ ადგილზე მყარად უნდა მოიკიდო ფეხი – მომავალი რომ გქონდეს. მაინც ცნობილია, რომ ჩემი წინაპრები ჯერ სანაპიროზე დასახლდნენ და მერე მალარიის გამო მთიან ადგილებში ავიდნენ. ჩემი თვალით დანახული ტრაგედია ასახულია ჩემს მოთხრობებში, რომლებიც ქართულად ორ კრებულში გამოქვეყნდა – “სასაზღვრო ფიქრები” და “სანამ თოვს“.
- რამდენიმე ჟურნალს, მათ შორის „ჩვენებურს“, “მამულს” გამოსცემდით თურქეთში, რა იყო ამ გამოცემების მიზანი და ვინ იყო თქვენთვის საქართველოში მიმდინარე ამბების წყარო?
სოფელში დავიბადე და ბავშვობაც სოფელში გავატარე. სტამბოლში, მარმარას უნივერსიტეტში დავამთავრე ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი, მაგრამ ენციკლოპედიურმა საქმემ გამიტაცა, ცოტა ხნით ვიმუშავე ჟურნალისტად. ჟურნალი “ჩვენებური“ 1977-1979 წლებში გამოვიდა, სტოკჰოლმში გამოსცა შალვა თევზაძემ პირველი 5 ნომერი, სტამბოლში აჰმედ მელაშვილმა გამოსცა მე-6 და მე-7 ნომერი, მერე შეწყდა. 1993 წელს ხელახლა დაიწყო აჰმედ მელაშვილის ვაჟმა, იბერია მელაშვილმა, ბურსაში ,,ჩვენებურის“ გამოცემა. მეორე ნომრიდან მე ვიყავი რედაქტორი, მერე თავი დავანებე. გამოვეცი ჟურნალი „მამული” და ეგეც დიდხანს ვერ გაგრძელდა ფინანსური პრობლემების გამო. მოგვიანებით ორენოვანი ჟურნალი „ფიროსმანი” დავაარსე.
ამ ჟურნალების მთავარი მიზანი ქართული კულტურის გაცნობა იყო, ყველას აწუხებდა თურქეთში ქართულ კულტურას რომ არ იცნობდნენ. გვინდოდა ყველას გაეგო უძველესი ქართველი ერის შესახებ, რომელსაც მდიდარი წარსული აქვს.
იმ დროს საქართველოში მიმდინარე ამბების წყარო ძალიან შეზღუდული იყო და ისიც ვიცი, რომ 1977-1979 წლებში ჟურნალ “ჩვენებურის” გამოცემაში ჩართული იყვნენ ქართველი თურქოლოგები. მე ამ დროს არ მქონდა კავშირი მათთან, არც ვიცოდი, რომ ასეთი ჟურნალი გამოდიოდა თურქეთში, სანამ 1980 წელს ერთმა თურქმა მწერალმა ძველი ჟურნალების თითო ეგზემპლარი მაჩუქა.
- ინტერესდება თუ არა თურქეთის ქართული დიასპორა საქართველოში მიმდინარე მოვლენებით და როგორ აფასებს დიასპორა საქართველოში მიმდინარე პროცესებს?
საკმაოდ რთული საკითხია. თუ ისტორიულ “დიასპორაზე” მეკითხებით, აქ ძალიან დიდი სიჭრელეა, არიან ისინი, ვინც უკვე გათურქებულია და არანაირი ინტერესი აღარ აქვთ. ჩემი აზრით, ეს ნაწილი არ უნდა ითვლებოდეს დიასპორად. ქართველობასთან მათ არანაირი შეხება და კავშირი აღარ აქვთ.
არის დაინტერესებული კატეგორიაც. ზოგი კარგად ფლობს ენას, ზოგიც – ვერა, ისევე როგორც ზოგი საქართველოს კარგად იცნობს და ზოგი – ნაკლებად, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ისინი თავს ქართველებად მოიაზრებენ და თან თურქეთის საზოგადოების ნაწილს წარმოადგენენ. სამწუხაროა, რომ ამ ხალხს საქართველოში ქართველებად არ მიიჩნევენ, იწოდებიან „ჩვენებურებად“, „გურჯებად“, „თათრებად“… ამ დამოკიდებულების გამო ბევრი ადამიანია ნაწყენი და თანდათან იკარგება ინტერესი საქართველოსადმი. ალბათ რელიგიური განსხვავების გამოა დამოკიდებულება ასეთი, რაც სამწუხაროცაა და სასაცილოც. საქართველოს სახელმწიფოს თურქეთელი ქართველების მიმართ არ აქვს შემუშავებული პოლიტიკა და თან, ჩემი აზრით, ცუდი ძალები ეწევიან უარყოფით პროპაგანდას. როცა წლების განმავლობაში და დღესაც ვრცელდება ინფორმაცია, თითქოს 30 000 თურქს საქართველოს მოქალაქეობა მიანიჭეს… ჩვენი ცნობებით, რაც ოფიციალური წყაროებიდან ვიცით, მხოლოდ 3 000 თურქეთელ ქართველს მიენიჭა საქართველოს მოქალაქეობა.
- აწვდის თუ არა დიასპორა თურქეთში საზოგადოებას საქართველოსთვის მნიშვნელოვან პოლიტიკურ საკითხებზე გარკვეულ ინფორმაციას და ლობირებს თუ არა საქართველოს?
ქართული დიასპორა თურქეთში არ არის ორგანიზებული და რამდენიმე ნაწილადაა დაყოფილი. სამწუხაროა, რომ ბოლო წლებში საქართველოში არსებული პოლარიზაცია აისახა თურქეთის ქართველებზეც. საქართველოში არსებულ თითქმის ყველა პოლიტიკურ ძალას აქ თავისი ჯგუფი ჰყავს, რომლებსაც თავიანთი ამბიციების, ინტერესების მიხედვით იყენებენ. ხშირად ვრცელდება არასწორი ინფორმაციაც თურქეთელი ქართველების შესახებ, მაგალითად, ცოტა ხნის წინ გავრცელდა ინფორმაცია ისტორიული ტაო-კლარჯეთის ტერიტორიაზე “საკვირაო სკოლების” არსებობის შესახებ, სადაც ჩაიტანეს დედა ენა, ლექსიკონები, მაშინ, როცა თურქეთში არსად არის საკვირაო სკოლა და ახლად გადმოხიზნული ემიგრანტებისთვის საკვირაო სკოლების არარსებობა დიდი ტკივილია. მათ ბავშვებს ავიწყდებათ მშობლიური ენა და ამ პრობლემას ყურადღებას არავინ აქცევს. პირდაპირ გეტყვით, ისტორიული დიასპორის განათლებული ქართველობა მთლიანად მოწყვეტილია და შორს დგას ყველაფრისგან. ალბათ საქართველოს სწორი პოლიტიკა და მიდგომაა საჭირო, რომ საქმის მკეთებელი ხალხისთვის მიმზიდველი რაღაცები გამოჩნდეს.
დიდი ხანია ვამბობ და ვწერ, რომ სხვაგან თუ ვერა, სტამბოლში მაინც აუცილებელია დაარსდეს „შოთა რუსთაველის სახელობის ცენტრი” საქართველოს სახელმწიფოს მიერ. ასე დაიწყეს ესპანელებმაც თურქეთში და დიდ წარმატებას მიაღწიეს, მიუხედავად იმისა, რომ არ ჰყავთ თურქეთში დიდი დიასპორა. ქართველებს კი უფრო დიდი შანსი აქვთ, უამრავი რამის კეთება შეიძლება ასეთი გზით საქართველოს სასარგებლოდ. მაგალითად, როცა ერლომ ახვლედიანის რომანი “კოღო ქალაქში” ვთარგმნე, რიზეში მცხოვრებმა ერთმა თურქმა მკითხველმა დაწერა: დიდი ხანია ვიცნობ ქართველებს, მაგრამ არ ვიცოდი მათ საერთოდ ლიტერატურა თუ ჰქონდათ, თანაც ასეთი საოცარიო.
ფარნა-ბექა ჭილაშვილი
- ახალ ამბავს ჩვენს გამოცემაში „შუშანიკის წამების“ თარგმანის შესახებ გამოხმაურება მოჰყვა, მკითხველებს აინტერესებდათ, რატომ გაგიჩნდათ ამ ტექსტის თარგმნის სურვილი.
„შუშანიკის წამება” პირველი ქართული ნაწარმოებია და იმ მკითხველს, რომელმაც ჩემი სხვა ქართული თარგმანები წაიკითხა, ვაჩვენე ქართული ლიტერატურის საწყისი ეტაპი. ცხადია, ჰაგიოგრაფიულ ჟანრს იმ ქვეყანაში, სადაც მეტწილად მუსლიმები ცხოვრებენ, შესაძლოა ბევრი მკითხველი არ გამოუჩნდეს, მაგრამ ქართული ლიტერატურა იწყება “შუშანიკის წამებით” და ამ თვალსაზრისით საინტერესო ტექსტია.
- საქართველოში არსებობს მითი, რომ მას შემდეგ, რაც 2021 წელს ყარსის ხელშეკრულებას ვადა გაუვა, თურქეთი ბათუმზე განაცხადებს პრეტენზიას. თქვენი აზრით, რითაა ეს შიში გამოწვეული?
ამ მითზე წესით ყველას უნდა გაეღიმოს, მაგრამ რუსული პროპაგანდის მანქანა საქართველოში კარგად მუშაობს და ხალხს არარსებულ ამბებში არწმუნებენ.
საბჭოთა იმპერიამ გააფორმა ეს ხელშეკრულება და რა იცოდნენ 1921 წელს, რომ საბჭოთა კავშირი დაინგრეოდა? რუსეთმა ძალიან კარგად იცის ქართველების ისტორიული შიში და აშინებს წარსულით, რომ შეაბრუნოს საქართველოს კურსი რუსეთისკენ და ასე ჩაუკეტოს გზა განვითარებული დასავლეთისკენ.
ვისაც ყარსის ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდეგ ბათუმის დაკარგვის ეშინია, ვურჩევ უბრალოდ წაიკითხოს ეს ტექსტი, რომ გაიგოს შიგ რა წერია.
- არსებობს თუ არა იგივე მითები ყარსის ხელშეკრულებაზე თურქეთის ქართულ დიასპორაში?
არც კი მსმენია ამაზე აქ მცხოვრები ქართველებისგან. ეს პერიოდი და, საერთოდ, წარსული ძალიან გაყალბებულია თურქულ წყაროებში და ვისაც აქ თურქულის გარდა სხვა ენებზე დაწერილი ისტორიის წაკითხვის საშუალება არ აქვს, არც იცის წარსულში რა მოხდა. საერთოდ ტაო-კლარჯეთის შესახებაც არაფერი იციან, ამიტომ შევქმენი ბლოგი, რომ ყველა სოფლის ისტორიაც კი ვიცოდეთ მხოლოდ წყაროებზე დაყრდნობით.
- თურქეთში როგორია განწყობა ქართული დიასპორის მიმართ?
კლასიკური გაგებით ქართული დიასპორა არ არსებობს თურქეთში. დიასპორამდე ჯერ ბევრია გასაკეთებელი და ალბათ მერე გავიგებთ, რა განწყობები იქნება თურქეთში ქართული დიასპორის მიმართ.
- და რა განწყობა ხვდებათ საქართველოში ჩამოსულ თურქეთში მცხოვრებ ქართველებს?
ამაზე ალბათ ყველასგან განსხვავებულ პასუხს მიიღებთ. უმეტესობას საქართველოს სახელმწიფოსაგან კარგი განწყობა რომ არ ხვდება, ეგ ვიცი. ქართული საზოგადოებაც საკმაოდ ჭრელია და ძალიან ბევრი რომ თურქეთში მცხოვრებ ქართველებს სიყვარულით და სიხარულით ხვდება, ესეც ვიცი. მთავარი საქართველოს სახელმწიფოს დამოკიდებულებაა, ინსტიტუციურ დონეზე.
საქართველოში დაოჯახებულ თურქეთელ ქართველს მოქალაქეობაზე რომ უარს ეუბნებიან, ალბათ მართლაც დამაფიქრებელია, საქართველოში დასახლებულ თურქეთელ ქართველს სახელმწიფო ბიზნესს უფუჭებს, მართლაც ძალიან საწყენია და სათქმელსაც ვერ ვპოულობ. ამ ყველაფერს არ ვვარაუდობ, ნამდვილი საქმეები ვიცი და ამიტომ ვსაუბრობ საჯაროდ. მიუხედავად ისტორიის უბედურებისა, ჩვენ ერთი ერის შვილები ვართ და გაერთიანებას ხელი უნდა შეუწყოს საქართველოს სახელმწიფომ. უნდა ვიფიქროთ მომავალ თაობებზე და უნდა ვიცოდეთ, რომ საქართველოში დაოჯახებული და გადასახლებული ქართველების შვილები და შვილიშვილები ისეთივე ღირსეული ქართველები იქნებიან, როგორც დანარჩენები.
ფარნა-ბექა ჭილაშვილის თარგმანები თურქულ ენაზე
____
ფარნა-ბექა ჭილაშვილმა თურქულ ენაზე შუშანიკის წამება თარგმნა
https://batumelebi.netgazeti.ge/news/248829/
