სოფელ ჩაოში უკუმიგრირებულთა შორის ერთ-ერთი მერაბ მახარაძის ოჯახია. მახარაძეების ოთხსულიანი ოჯახი გორის მუნიციპალიტეტის სოფელ ხურვალეთში ხუთი წელი ცხოვრობდა. მას შემდეგ, რაც ქართულ-ოსური დაპირისპირება დაიწყო, ოჯახი იძულებული გახდა საცხოვრებელი დაეტოვებინა და უკან დაბრუნებულიყო.
„სოფელში ზვავისა და მეწყრის შემთხვევა ხშირი იყო, გეოლოგიური დასკვნით აქ ცხოვრება არ შეიძლებოდა, სწორედ ეს იყო ჩვენი გადასახლების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი“, – მიხსნის სოფლის მკვიდრი და სკოლის პედაგოგი მერაბ მახარაძე.
„სოფელ ხურვალეთში ოჯახთან ერთად ხუთი წელი ვიცხოვრე, მაგრამ მას შემდეგ, რაც არეულობა დაიწყო, იძულებული გავხდით უკან დავბრუნებულიყავით. საზღვარი ჩემს სახლთან გაიყვანეს, სახლი ჩვენ მხარეს იყო, მიწა და საკარმიდამო ადგილები კი ოსურ მხარეს დარჩა, მიწის გარეშე რით უნდა მერჩინა თავი, თან დაძაბულობა მატულობდა: საზღვრის მარჯვენა მხარეს, სახლთან ახლოს რუსულ-ოსურ ჯარი იდგა, მარცხენა მხარეს კი – ქართული გვარდია. როგორც კი ვითარება გართულდა, მივატოვეთ საცხოვრებელი და წამოვედით“, – ამბობს მერაბი.
სახლი, სადაც უკუმიგრირებული მახარაძეების ხუთსულიანი ოჯახი ახლა ცხოვრობს ცუდ მდგომარეობაშია, სახლს გამაგრება სჭირდება, რადგან ორი წლის წინ მთიდან ჩამოვარდნილმა ლოდმა ხის ერთსართულიანი სახლის საყრდენი ბოძი და კედელი ჩამოშალა. დაზიანებულ სახლს გასულ წელს ხე დაეცა და ისევ დააზიანა. ოთახი, რომელსაც ორი წლის წინ მისაღების დანიშნულება ჰქონდა, დღეს უფუნქციოა, რადგან, როგორც მერაბი ამბობს, იატაკი და კედლები მოირყა, ცხოვრება კი სახიფათოა. სახიფათოა დანარჩენი ოთახებიც. უსაფრთხოების მიზნით მისაღები ოთახი ოჯახმა სარდაფში მოაწყო. ოჯახის დიასახლისი ამბობს, რომ ქვათა ცვენისა და ზვავის შემთხვევები ხშირია, რის გამოც ორი წელია, რაც მახარაძეები საცხოვრებელი სახლისა და მიმდებარე ტერიტორიის შესწავლას ითხოვენ.
„ორი წელია ვითხოვ საცხოვრებელი სახლისა და მიმდებარე ტერიტორიის გეოლოგიურ შესწავლას, შეიძლება თუ არა აქ ცხოვრება, მაგრამ ჩემი განცხადება ვერა და ვერ დაკმაყოფილდა. ხშირია ქვათაცვენისა და ზვავის შემთხვევა, მეწყერმა 2007 წელს ნალია დამინგრია, ორი წლის წინ ლოდი დაეცა სახლის საყრდენ ბოძს, შარშან კი – ხე, ამ ყველაფერმა გამოიწვია სახლის დეფორმირება. გვეშინია. სამი ბიჭი მყავს, სამივე ცოლ-შვილიანია, რადგან საშიშროების წინაშე ვართ და ხშირად არის მეწყრისა და ქვათაცვენის შემთხვევები, ერთი ბიჭი ცოლ-შვილთან ერთად მისი ცოლის დასთან გადავიდა საცხოვრებლად, მეორეს კი დაბა ხულოში ვუქირავე ერთოთახიანი ბინა და იქ ცხოვრობენ დროებით. ოჯახში მე ვმუშაობ მხოლოდ, როგორ მერჩინა 11 სული? კი იცით პედაგოგის ხელფასი რაც არის, რადგან სხვა გზა არ იყო -ჩემმა შვილმა ხულოში რომ ცხოვრობს, მეეზოვედ დაიწყო მუშაობა იმის მიუხედავად, რომ მეორე ჯგუფის ავადმყოფია, მარჯვენა ხელ-ფეხი პარალიზებული აქვს.
გასულ წელს ნაადრევად მოსულმა თოვლმა ტყეში საუკუნოვანი წიფლის ხეები დაგლიჯა და სოფლის განაპირა მხარეს მცხოვრებ 15 ოჯახს პრობლემა შეგვიქმნა, ზვავის საშიშროება გვემუქრება, 50 ძირი ხეა დაგლეჯილი, რომელსაც ქვა-ღორღი მოაქვს“, – ამბობს მერაბი.
მერაბის მსგავსად სოფლის დატოვება ჩაოში მცხოვრებ 74 ოჯახს მოუხდა, გადასახლებული 75 ოჯახიდან 15 ხურვალეთში დასახლდა, 35 – წითელუბანში, დანარჩენი კი – გრიგოლეთში. სოფელში იმ დროს მხოლოდ 43 ოჯახი დარჩა, მაშინ გეოლოგებმა გადაწყვიტეს, რომ მათი გასახლება საჭირო არ იყო, ეროზიის საშიშროება არ ემუქრებოდათ.
როგორც სოფელში საუბრობენ, ქართულ-ოსური კონფლიქტის დაწყებიდან მალე ხურვალეთში ჩასახლებული 15 ოჯახიდან 10 ოჯახი ჩაოში დაბრუნდა, ხუთი დარჩა, თუმცა 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს ხუთი ოჯახიდან ორ ოჯახსაც მოუწია სახლის მიტოვება.
„ჩემს მეზობლად, გორში, 15 ჩაოელი ოჯახი ცხოვრობდა, არეულობის შემდეგ მხოლოდ ხუთი დარჩა, დანარჩენი წამოვედით. ხურვალეთში დარჩენილი ორი ოჯახი, ბეგლარ აბულაძისა და ციალა აბულაძის ოჯახები 2008 წლის ომის დროს წამოვიდნენ და ფაქტობრივად უსახლკაროდ დარჩნენ, რადგან ჩაოში მათი სახლები დაინგრა. როგორც ვიცით, ბეგლარ აბულაძე ოცნების ქალაქს რომ ვეძახით, იქ აფარებს თავს, ციალა ლაბაძემ კი თავი ძმის ოჯახს შეაფარა“, – ამბობს მერაბი.
სოფლის მოქმედი გამგებელი და ჩაოს საჯარო სკოლის პედაგოგი გენადი ცეცხლაძე გვიყვება, რომ წლების წინ 34 ოჯახთან ერთად მის ოჯახსაც მოუხდა საცხოვრებლის მიტოვება და გორში, სოფელ წითელ უბანში გადასახლება. ამბობს, რომ კარგად განვითარებული მეურნეობა მოსახლეობას დიდ შემოსავალს აძლევდა და მშრომელ ადამიანს თავის რჩენის უფრო მეტი შესაძლებლობა ჰქონდა, ვიდრე ჩაოში, მაგრამ კონფლიქტმა და სოფელში გავლებულმა საზღვარმა ოჯახებს საცხოვრებლების დატოვება აიძულა. სოფელ წითელ უბანში ჩასახლებული 35 ოჯახიდან, გენადის თქმით, 15 უკან დაბრუნდა.
„სახლი ავაშენე, ჩემს ოჯახთან ერთად ახალაშენებულ სახლში გადასვლაც ვერ მოვახერხე, ისე მოგვიხდა სოფლის დატოვება, გვითხრეს საცხოვრებლები უნდა დაგვეცალა და გორში გადავსულიყავით… ვიდრე აქედან გადავიბარგებოდით, ჩავედი და ვნახე ის ადგილი, სადაც უნდა მეცხოვრა. მომეწონა, უარი არც მითქვამს. სოფლის უმრავლესობა ეროვნებით ოსი იყო, ჩემთან ერთად იმ სოფელში ჩაოელი 34 ოჯახი დაბინავდა. როგორც ვიცი, ჩვენს გადასახლებას გეოლოგიური მიზეზის გარდა პოლიტიკური დატვირთვაც ჰქონდა, ქართველებისა და ოსების დაახლოება უნდა მომხდარიყო.
ვერ ვიტყვი ცუდ მდგომარებაში ვცხოვრობდით-მეთქი, პირიქით ბევრად უკეთესი პირობებიც იყო, ვიდრე ჩაოში, მეურნეობა იყო განვითარებული და მშრომელი კაცი თავს ყველანაირად ირჩენდა. პირველად კლუბის შენობში დავბინავდით, სადაც ერთი წელი ვიცხოვრე, მერე ერთოთახიანი ბინა შემიძინეს და იქ გადავედით საცხოვრებლად, ვმუშაობდი, მეურნეობის მეთოდისტი ვიყავი, საკუთარი შემოსავალი გამაჩნდა და არც არაფერი გვიჭირდა, მაგრამ გადასახლებიდან ორი წლის შემდეგ იძულებული გავხდით სოფელს დავბრუნებოდი, რადგან არეულობა დაიწყო და რთული იყო იქ გაჩერება“, – ამბობს გენადი.
უკუმიგრირებულ ოჯახებს შორის ლამარა ცინცაძის ოჯახიცაა. ლამარას წამოსვლის მიზეზიც დაპირისპირება და სოფელ კვარხეთში შექმნილი რთული ვითარება იყო. საკუთარ საცხოვრებელს დაბრუნებული მოხუცი დაბრუნებას ნანობს და ამბობს, რომ ვინც დარჩა და დაძაბულობას გაუძლო, დღეს უკეთეს პირობებში ცხოვრობს, ვიდრე სოფელში დაბრუნებული ოჯახები.
„კვარხეთში დაძაბულობა რომ დაიწყო, იძულებული გავხდით უკან გამობრუნებულიყავით, ერთი წლის წინ ჩაკეტილი კარები გავხსენით და მას შემდეგ აქ ვცხოვრობთ. ჩვენ წამოვედით, მაგრამ ჩემთან ერთად ჩასახლებული ჩემი მეზობლების ნაწილი დარჩა. როგორც ვიცი, ვინც დარჩა ის ოჯახები კარგად არიან, ჩვენ უფრო რთულ ვითარებაში ვართ. ზვავ და მეწყერსაშიში მდგომარეობაა ჩვენთან, საშიში მდგომარეობა რომ იყო, ამიტომ გაგვასახლეს თავის დროზე“, – მიყვება 74 წლის ლამარა.
ლამარას მეზობლად მცხოვრები ნაზი ცეცხლაძე ამბობს, რომ მათი ოჯახის სოფელში უკან გამობრუნების მიზეზი, გარდა კონფლიქტისა, ოჯახის უხუცესი წევრების ჯანმრთელობის მდგომარეობა იყო:
„ჩვენს მდგომარეობას ისიც ართულებდა, რომ ქმრის დედ-მამამ ჰაერი ვერ აიტანა – ცუდად ხდებოდნენ, ამას მუდმივი სროლა ემატებოდა და იქ რა გაგვაჩერებდა. წამოვედი და დღემდე აქ ვცხოვრობთ. აქ ჩვენი სახლი ყოველდღე ფორმას იცვლის. ვითარდება გეოლოგიური პროცესები. ეზოში ნალია მქონდა, 2012 წელს ზვავი ჩამოწვა და დამინგრია, გეოლოგები მოვიდნენ, შეისწავლეს, მაგრამ რამდენად რთული ვითარება იყო, არაფერი უთქვამთ, არც კარგი და არც ცუდი“.
ხულოს მუნიციპალიტეტის გამგებელი ბესიკ ბაუჩაძე „ბათუმელებთან“ ამბობს, რომ „საცხოვრებელი სახლით დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით ამ სოფლიდან არავის მოუმართავს. რაც შეეხება მერაბ მახარაძის საცხოვრებელ სახლს, გეოლოგები უახლოეს ხანში შეისწავლიან მდგომარეობას და ოჯახს გეოლოგიური დასკვნის შესაბამის დახმარებას გავუწევთ.
იმ შემთხვევაში თუ ოჯახები ნამდვილად უსახლკაროები არიან, ამის თაობაზე უნდა მოგვმართონ წერილობით. ამავდროულად შესაბამისი დოკუმენტები გვჭირდება, რომ ოჯახები ნამდვილად იქ ცხოვრობდნენ და მათი ყოფილი საცხოვრებლები დაინგრა. ასეთ შემთხვევაში ჩვენ შუამდგომლობას გავუწევთ ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროსთან შემდგომი რეაგირებისთვის.
რაც შეეხება მეწყერ და ზვავსაშიშროებას, ჩემი მუშაობის პერიოდში ამ სოფლიდან მსგავსი შემთხვევების შესახებ არ მსმენია. დაწვრილებით რაიმეს თქმა მხოლოდ გეოლოგიური შესწავლის შემდეგ შეიძლება“.
