არჩილ მიქელაძე
უმაღლესი საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარე
1 მარტი 2016 წელი
დღეს, 2016 წლის 1 მარტს სრულდება უმაღლესი საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარის თანამდებობაზე ჩემი უფლებამოსილების 5 წლიანი ვადა. მიუხედავად ამისა, ,,აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნების შესახებ” აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კანონისა და დღეისათვის შექმნილი ვითარებიდან გამომდინარე, თანამდებობაზე ყოფნის ეს ვადაგაგრძელდება მანამდე, ვიდრე არ იქნება არჩეული ახალი კანდიდატიკომისიის თავმჯდომარის თანამდებობაზე.
შექმნილ ვითარებაში,იმის გამო, რომ სულ უფრო ცოტა დრო რჩება უმაღლესი საბჭოს მორიგ არჩევნებამდე,ასევე იმის გათვალისწინებით, რომ ჩემთვის სულერთი არ არის, თუ როგორწარიმართება თავმჯდომარის შერჩევის შემდგომიპროცესი,თავს მოვალედ ვთვლიგამოვთქვა ჩემი მოსაზრება იმ პროცესებთან დაკავშირებით, რომელიც განვითარდა კანდიდატის შერჩევისას.დავაფიქსირო ჩემი პოზიციაიმ საკითხებსა და პრობლემებთან მიმართებაში, რომელიც შეიძლება წარმოიშვას წინასაარჩევნოდ.
უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ თითქმის საყოველთაო კონსესუსია იმ საკითხთან დაკავშირებით, რომ კომისიის თავმჯდომარის კანდიდატის შერჩევის პროცესი წარიმართა ხარვეზებით, რასაც გააჩნია რამდენიმე მიზეზი. მათგან ალბათ მთავარია ორი: 1-ლი – კანონში არსებული ხარვეზი და მე-2 – ავტონომიურ რესპუბლიკაში არსებული სახელისუფლებო კრიზისი,რა დროსაცარსებულ ხელისუფლებას უმაღლეს საბჭოში არ გააჩნია საკმარისი უმრავლესობა გადაწყვეტილების მისაღებად.
საარჩევნო კანონმდებლობის შესაბამისად, რომელიც მოქმედებდა 2011 წლამდე, როგორც ცესკოს, ასევე უსკოს თავმჯდომარისა და წევრების არჩევის პროცედურები თითქმის იდენტური იყო ადგილობრივი და ცენტრალური ხელისუფლების განმასხვავებელი ნიუანსების გათვალისწინებით. 2010წლიდან ცესკოს თავმჯდომარის არჩევის წესი შეიცვალა და მისი შერჩევის პროცესში უფრო მეტი უპირატესობა მიენიჭათ არასამთავრობო ორგანიზაციებს. ცესკოში მოქმედიოპოზიციური პარტიების მიერ დანიშნულ წევრებს მიეცათ საშუალება აერჩიათ კომისიის თავმჯდომარე. რაც შეეხება ავტონომიურ რესპუბლიკას, აქ წესები უცვლელი დარჩა და დღეს მოქმედი ნორმებით არსებული რეგულაციაუცვლელია 2005 წლიდან.
რაც შეეხება ამჟამად, უმაღლესი საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარის პოზიციაზეკანდიდატის შესარჩევად არსებულ პროცედურებსა და ფაქტობრივადგანხორციელებულ მოქმედებებს:
კანონთან პირველი წინააღმდეგობა, შეიქმნა ჯერ კიდევ გასული წლის 30 დეკემბერს, როდესაც გამოცხადდა კონკურსი უმაღლესი საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარის პოზიციაზე და საბუთების მიღების ბოლო ვადად განისაზღვრა 2016 წლის 12 იანვარი.უმაღლესი საბჭოს არჩევნების შესახებ კანონისმე-13 მუხლის მე-8 პუნქტის შესაბამისად, კანდიდატობის მსურველთა მიერ საბუთების წარდგენის ვადად განსაზღვრულია 14 დღე. ამავე კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით (ასევე საარჩევნო კოდექსითაც)განსაზღვრულია, რომ ამ კანონში მითითებული ვადის ათვლა გულისხმობს კალენდარულდღეებს, მათ შორის უქმე დღეებს – მხოლოდ საარჩევნო პერიოდში და არა სხვა პერიოდისთვის. ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის (ვადების ათვლა ნორმატიულ აქტში) თანახმად, ვადების ათვლისას კანონმდებლობით განსაზღვრული უქმე და დასვენების დღეები არ ჩაითვლება.შესაბამისად,კანონით დადგენილი 14 დღიანი ვადა გულისხმობს მხოლოდ სამუშაო დღეებს. თუ გადავითვლით სამუშაო დღეებს 30 დეკემბრიდან – საბუთების წარდგენის ვადა უნდა განსაზღვრულიყო 21 იანვარით, ნაცვლად 12 იანვრისა. აღნიშნულით კონკურსში მონაწილეობის მსურველებს უსაფუძვლოდ შეეზღუდათ კანონით დაწესებული საბუთების წარდგენის ვადა.
შემდგომი წინააღმდეგობა უშუალოდ კანონთან მიმართებაში წარმოიქმნა კანდიდატურის უმაღლეს საბჭოში განხილვისას, კერძოდ,უმაღლესსაბჭოში მ/წლის 4 თებერვალს კანდიდატის მიერ საჭირო ხმების მიუღებლობის შემდეგ წამოჭრილი ბუნდოვანი საკითხები იყო:ა) უნდა გამართულიყო თუ არა განმეორებითი კენჭისყრა; ბ) კენჭისყრის გამართვის შემთხვევაში უნდა გამართულიყო იგი იმავე სხდომაზე თუ სხვა დროისათვის სხვა სხდომაზე. უმაღლესმა საბჭომ ,,გადაწყვიტა’’ რომ ხელახალი კენჭისყრა უნდა გამართულიყო და უნდა გამართულიყო სხვა დროისათვის.
ამავე დროს,სხვადასხვა თანამდებობის პირებისა თუ პოლიტიკოსების მხრიდან კეთდება განცხადებები, რომ კანონი არის ბუნდოვანი და ერთმნიშვნელოვნად ვერ განსაზღვრავენ ზუსტ პროცედურებს. მთავრობის თავმჯდომარე მიმართავს უმაღლეს საბჭოს განმარტოს შემდგომი პროცედურები, თუკი კანდიდატი კვლავ ვერ მოიპოვებს საკმარის მხარდაჭერას. უმაღლესი საბჭოს იურიდიული კომისიის მიერ განიმარტა (კანონის ოფიციალური განმარტების უფლება აქვს მხოლოდ სასამართლოს ნორმის შეფარდებისას), რომ კანდიდატურის ჩავარდნის შემთხვევაში წარდგენილი სამი კანდიდატიდანუმაღლეს საბჭოს უნდა წარედგინოს ორი.
ხელახალი კენჭისყრის გამართვა უმაღლეს საბჭოში ჩაინიშნა პროცედურისათვის კანონით გათვალისწინებული ვადის ბოლო დღეს -18 თებერვალს. (უმაღლეს საბჭოს 14 დღიანი ვადა ათვლილი აქვს არასამუშაო დღეების გამოკლებით) უმაღლეს საბჭოში ქვორუმის არარსებობის გამო სხდომა არ შედგა, კანდიდატს კენჭი არ ეყარა.
სხდომის არ შემდგარად გამოცხადებიდან (18 თებერვალი) მე-5 დღეს 23 თებერვალს მთავრობის თავმჯდომარე (ა.ხაბაძე) აკეთებს განცხადებას, რომ- ,,ბუნდოვანების თავიდან ასაცილებლად ხელახლა უნდა ჩატარდეს კონკურსი, დღეს ბოლო დღეა და დღეს დაიწერება ბრძანება, კონკურსის გამოცხადების შესახებ როგორც თავმჯდომარის ვაკანსიაზე ასევე კომისიის წევრის ვაკანსიაზე“.
გაზეთ ,,აჭარა’’ -ს 25 თებერვლის ნომერში განთავსებული განცხადების მიხედვით კონკურსი გამოცხადდა თავმჯდომარისა და წევრის ვაკანსიებზე და საბუთების მიღების ვადად დადგინდა 26 თებერვლიდან 10 მარტის ჩათვლით.
აღნიშნულით, ერთის მხვრივ დადასტურდა მთავრობის მხრიდან საბუთების წარდგენის ვადების კანონსაწინააღმდეგო შემცირება (18 თებერვალს ჩატარებული სხდომიდან კანონით გადაწყვეტილების მიღებისათვის დადგენილი სამდღიანი ვადის ბოლო დღედ მთავრობამ განსაზღვრა 23 თებერვალი, ე.ი. ვადაში არ მიათვალა უქმე დღეები (20,21 თებერვალი)) და მეორეს მხვრივ გააძლიერა საზოგადოებაში არსებული მოლოდინები იმასთან დაკავშირებით, რომ თავმჯდომარისა და კომისიის ერთი წევრის ვაკანსიაზე კონკურსის ერთდროულად ჩატარებისშესაძლებლობის გაჩენით,უმაღლეს საბჭოშიც ჩნდება შესაძლებლობა, არსებულ ცალკეულ ჯგუფებთან წარმატებით წარიმართოს თავმჯდომარის ვაკანსიაზე წარდგენილი ახალი კანდიდატურისთვის შესაძლო ხმების მოგროვების პროცესი.
ზემოთაღწერილი ფაქტების შემდგომ ნათელია, რომ როგორც აჭარის მთავრობის, ასევე უმაღლესი საბჭოს მიერ იგნორირებულია, ცალკეულ შემთხვევებში დარღვეულია უმაღლესი საბჭოს არჩევნების შესახებ კანონის მოთხოვნები, კერძოდ:
როგორც ზემოთ აღინიშნა, მთავრობის თავმჯდომარის მიერ კანონით დაწესებული საბუთების წარდგენის ვადა უსაფუძვლოდ არის შემცირებული. განმეორებითი კონკურსის გამოცხადების შემთხვევაშიც (26 თებერვალი)კანდიდატობის მსურველთა საბუთების წარდგენის ვადა,ნაცვლად მითითებული 10 მარტისა, კანონის მიხედვით უნდა წარმოებდეს 18 მარტის ჩათვლით.
უმაღლესი საბჭოს მიერ არ იქნა უზრუნველყოფილი კანონის აღსრულება, კერძოდ, კანდიდატისათვის 18 თებერვალს ხელახალი კენჭისყრის გამართვა. ქვორუმისარარსებობის გამო სხდომის ჩაშლა არ ნიშნავს ავტომატურად, რომ კენჭისყრა შედგა. შესაბამისად, უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება რომ კანდიდატისათვის ორჯერ ეყარათ კენჭი უგულვებელყოფილი იქნა მათ მიერვე. უმაღლესი საბჭოს მიერ სხდომის მოწვევა ვადის ბოლო დღისათვის (18 თებერვალი) ვერ იქნებოდა გონივრული და წინასწარვე ქმნიდა სიტუაციის იმგვარი განვითარების საშუალებას რა დროსაც შეუძლებელი იქნებოდა გადაწყვეტილების მიღება.
კანდიდატისათვის ხელახალი კენჭისყრის ჩატარების საფუძვლად მოშველიებულია უმაღლესი საბჭოს არჩევნების შესახებ კანონის მე-13 მუხლის მე-14 პუნქტი.თუმცა, ამ პუნქტის პირველივე წინადადებაში მითითებულია, რომ ,,თუ კენჭისყრის შედეგად არ შეივსო ყველა ვაკანსია, ხელახლა ეყრება კენჭი დარჩენილ კანდიდატებს’’. ამ პუნქტის ეს წინადადება მიანიშნებს, რომ ამ შემთხვევისთვის,თავმჯდომარის ვაკანსიაზე წარდგენილი ერთი კანდიდატი, არ შეიძლება იყოს ,,დარჩენილი სხვა კანდიდატები’’.
არსებულ სიტუაციაში, მთავრობის თავმჯდომარის მიერ, ხელახალი კონკურსის გამოცხადება სამართლებრივ საფუძვლებს მოკლებულია, ვინაიდან კანონში არ არსებობს ნორმა, რომლითაც შესაძლებელია იხელმძღვანელოს მთავრობის თავმჯდომარემ აღნიშნულ სიტუაციაში გადაწყვეტილების მიღებისას. ზემოთნახსენები ნორმა კი(მე-13 მუხლის მე-14 პუნქტი) ერთადერთია, რომელიც ადგენს უსკო-ში ვაკანსიის არსებობისას კონკურსის ხელახლა გამოცხადებას. თუკი ამ ნორმით იხელმძღვანელებდა გადაწყვეტილების მიმღები, ანუ ჩათვლიდა, რომ ამნორმით რეგულირდებაასევე პროცედურები კომისიის თავჯდომარის ვაკანსიაზე, მაშინ უპირველესად უნდა შესრულებულიყო ამავე ნორმის მოთხოვნა არსებულკანდიდატთაგან, რომელიმე მათგანის უმაღლესი საბჭოსთვის წარდგენის შესახებ. თუკი საპირისპიროდ ვიტყვით,- რომ ეს ნორმა არ ეხება კომისიის თავმჯდომარის ვაკანსიას,ასეთ შემთხვევაში, არც კონკურსის ხელახლა გამოცხადების საფუძვლად შეგვიძლია მივიღოთ იგი. მოსაზრება, რომ – რადგან კანონში ხარვეზია კანონის ანალოგიით (მსგავსი ნორმებით)ვისარგებლოთ (თუნდაც კომისიის წევრისთვის დადგენილი წესით) ბუნდოვანების თავიდან ასაცილებლად,მიზანშეწონილობის ან სხვა რაიმე მიზეზით, – უნდა გვახსოვდეს, რომ ,,ნორმატიული აქტების შესახებ’’ საქართველოს კანონი (მუხლი5) დაუშვებლად მიიჩნევს საჯარო სამართლებრივ სფეროში კანონის ანალოგიის გამოყენებას, თუკი ეს პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული კანონით.
სად შეიძლება იყოს სწორი გამოსავალი?
პირველი – ვინაიდან უშუალოდ არ გვაქვს კანონის ნორმა, რომელსაც ამ შემთხვევაში დავეყრდნობოდით – შესაბამისი საკანონმდებლო ინიციატივის უფლების მქონე პირთა მიერ უნდა მოხდეს ახალი კანონპროექტის ინიცირება, რომელიც ნათლად და გამჭვირვალედ უზრუნველყოფს კომისიის თავმჯდომარის არჩევის,როგორც კრიტერიუმების, ასევე ყველა სხვა პროცედურის დადგენას.
ან მეორე – დაინტერესებული პირების ან/და არასამთავრობო ორგანიზაციების ჩართულობით,სარჩელით,სასამართლოსთვის მიმართვა და სასამართლოს მიერ არსებული ფაქტობრივი მდგომარეობის შესაბამისად სწორი სამართლებრივი შეფასების მიღება.
არსებული სიტუაციის ყველა სხვა სახით გადაწყვეტა, დაკავშირებული იქნება ბუნდოვანებასთან, დატოვებს კითხვებს გადაწყვეტილების კანონიერების თაობაზე, რაც დააზარალებს და ხელს არ შეუწყობს შემოდგომაზე გასამართი არჩევნების ადმინისტრირების გამჭვირვალობასა და სამართლიანობას. აქვე თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ დღეისათვის სასამართლოში მიმდინარეობს დავა უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებების კანონშესაბამისობაზე 2015 წლის აგვისტოში არჩეული კომისიის წევრების პარტიულინიშნით შერჩევასთან დაკავშირებით – შედეგად შეიძლება მივიღოთ ის რომ პროფესიული ნიშნით არჩეული კომისიის შემადგენლობის უმრავლესობის მიმართ იარსებებს კითხვები მათი არჩევის კანონიერებასა და მათ მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებით. ეს კი როგორც აღინიშნა საკმაო კითხვებს გააჩენს იმ პროცესების მიმართ, რომელიც შემოდგომაზე უნდა წარიმართოს არჩევნების სახით.
უმაღლესი საარჩევნო კომისიის დაკომპლექტების საკითხმა თითქმის მთლიანად გადასწია უკანა პლანზე საკითხები, რომლებიც უშუალოდ დაკავშირებულია 2016 წლის არჩევნებთან, ეს არის საარჩევნო სისტემის საკითხი, მაჟორიტარული ოლქების დაყოფის საკითხი და სხვა ტექნიკური ხასიათის ცვლილებები, რომლებიც უნდა განხორციელდეს კანონში. ერთერთი მთავარი საკითხად სავარაუდოდ იქნება საარჩევნო ოლქების დაყოფის საკითხი, უმაღლესი საბჭოს მაჟორიტარული არჩევნებისათვის. დღეს მოქმედი წესით, მაჟორიტარული ოლქის საზღვრები ემთხვევა პარლამენტის არჩევნებისათვის შექმნილი ოლქის საზღვრებს. როგორც ცნობილია,საკონსტიტუციო სასამართლოს ცნობილი გადაწყვეტილების გამო პარლამენტის მიერ უკვე შეტანილია ცვლილებები საქართველოს საარჩევნო კოდექსში. ცვლილების მიხედვით, მაგალითისათვის, ქედის, შუახევისა და ხულოს მუნიციპალიტეტების საზღვრები მოქცეულია ერთ ოლქში. რამდენად იქნება მიზანშეწონილი უმაღლესი საბჭოსათვის ანალოგიურის განხორციელება მსჯელობის საგანი უნდა გახდეს. შესაბამისად, საჭიროა მთელი რიგი უკვე ნახსენები და ასევე სხვა საკითხების განხილვა და გადაწყვეტილებების მიღება ავტონომიური რესპუბლიკის დონეზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში ერთ დღესაც შეიძლება კვლავ დავდგეთ ფაქტის წინაშე, რომ კანონში რაღაც საკითხი ბუნდოვანი ან მოუწესრიგებელია და ამის გამო ეჭვქვეშ დავაყენოთ მთლიანად მომავალი საარჩევნო პროცესი.
და ბოლოს, როგორც დასაწყისში აღვნიშნე, დღეს სრულდება ჩემი უფლებამოსილების 5 წლიანი ვადა. განვლილი დროის განმავლობაში, რა თქმა უნდა, ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო 2012 წლის არჩევნები, რა დროსაც პირველად განხორციელდა ხელისუფლების მშვიდობიანად, არჩევნების გზით გადაცემა. მიუხედავად იმისა, რომ ვისაც არ ეზარება ყველა თვითონ იბრალებს ამ მოვლენის დადებით მხარეებს, მაინც მინდა აღვნიშნო, რომ ეს იყო ყველას, მთელი საზოგადოებისა და მათ შორის საარჩევნო ადმინისტრაციის მუშაობის შედეგი. მსურს გამოვთქვა იმედი, რომ მომავალშიც არ შეექმნება საფრთხე ხალხის ნების შესაბამისად, ხელისუფლების მშვიდობიან ცვლას არჩევნების გზით და ამ გზაზე საარჩევნო ადმინისტრაციის წარმატებულ საქმიანობას. დარწმუნებული ვარ,თუ იქნება საზოგადოების ნება, არჩევნებთან დაკავშირებული ყველა პროცესი, წარიმართება კანონიერების, გამჭვირვალობისა და სამართლიანობის სულისკვეთებით.
