კვირის ამბები

ხალხური არქიტექტურა მაღალმთიანი აჭარიდან ჩაქვში

28.10.2013 • 3802
ხალხური არქიტექტურა მაღალმთიანი აჭარიდან ჩაქვში

„მაგაზე ნაფიქრი გვაქვს, ვიცით, ეგ პრობლემა რომ დადგება,“ – ამბობს „ბათუმელებთან“ საუბარში კავშირ „ქართული სახლის“ წარმომადგენელი ნანა მეფარიშვილი. აჭარის ეთნოგრაფიული მუზეუმის გენგეგმის დამუშავება და პირველი ეტაპის სამუშაოების პროექტირება სწორედ „ქართულმა სახლმა“ განახორციელა.

აჭარის ეთნოგრაფიული მუზეუმის პროექტზე მუშაობა  „ქართულმა სახლმა“ გასულ წელს დაიწყო. პირველ ეტაპზე გაკეთდა ზონირება, ტერიტორია დაიყო არასაექსპოზიციო და საექსპოზიციო ნაწილებად. გაკეთდა  გზების,  ღობის,  წყლის, კანალიზაციისა და ვიზიტორთა ცენტრის პროექტი. ეთნოგრაფიული მუზეუმის ტერიტორიაზე გათვალისწინებულია სახელოსნოების უბნის მოწყობა. მუზეუმის ტერიტორიაზევე იქნება მცირე ზომის  სასტუმრო, რომელიც ვიზიტორებს მოემსახურება.

„ამ სივრცეში მოხდება ყველაფერი, რაც მუზეუმის ეკონომიკურ მდგრადობას შეუწყობს ხელს. ასევე იქნება პატარა რესტორანი, სადაც წარმოდგენილი იქნება ტრადიციული აჭარული კერძები,“ – ამბობს ნანა მეფარიშვილი.

რაც შეეხება საექსპოზიციო ზონას, ვიზიტორებს საშუალება ექნებათ გაეცნონ აჭარისთვის დამახასიათებელ ტრადიციულ არქიტექტურას. სწორედ საექსპოზიციო ზონაშია დაგეგმილი აჭარის მაღალმთიანეთიდან სახლების გადმოტანა.

„საექსპოზიციო ზონაში ვიზიტორს საშუალება ექნება გაეცნოს აჭარისთვის დამახასიათებელ ტრადიციულ არქიტექტურას.  ზონირების საფუძვლად აღებულ იქნა აჭარული საცხოვრებელი სახლის ტიპოლოგია, რომლის დადგენისას დავეყრდენით სხვადასხვა მეცნიერთა კვლევებს. შედეგად, გენგეგმაზე არის ოთხი ძირითადი საექსპოზიციო ზონა, რომლებშიც წარმოდგენილია აჭარული საცხოვრებელი სახლის შემდეგი ტიპები:

ერთსართულიანი ჯარგვალური ხულა-სახლი, მთური ერთსართულიანი „ძირთული ჯარგვალი“,  მთური ორსართულიანი „ზედშედგმული ჯარგვალი„ (სამივე ჯარგვალური ტიპი წარმოდგენილი იქნება I ზონაში. მეორე ზონაში იქნება  ე.წ. „ლაზური“ ტიპის სახლები, მესამე ზონაში  ე.წ. „აჭარული“ ტიპის სახლები და მეოთხე ზონაში  ოდური ტიპის სახლები,“ – აცხადებს ნანა მეფარიშვილი.

მისივე თქმით იმ სახლების სია, რომელთა გადმოტანაც მოიაზრება მუზეუმში მთიანი აჭარიდან, უკვე არსებობს, თუმცა ბოლომდე დაზუსტებული არ არის. ამასთან სახლების მეპატრონეებთან შეთანხმებაა მისაღწევი.

„ამ სახლებს ჰყავს თავიანთი პატრონები, მოლაპარაკებაა მათთან საჭირო. ალბათ ზოგიერთი თანახმა იქნება, რომ რაღაც თანხის სანაცვლოდ დაუთმოს მუზეუმს. სახლების გარდა  იქნება კიდევ სამეურნეო ნაგებობები, ნალიები, წისქვილები და სხვა, რაც ტრადიციულია ამ რეგიონისთვის. იქნება ხიდები, როგორც  ხის, ისე ქვის. ადგილზე არის  ბუნებრივი წყლის ნაკადები, რომლის გამოყენებაც გვინდა ხიდებისთვის, წისქვილებისთვის და ა.შ.  გვინდა მარტო საცხოვრებელი სახლი კი არ იყოს მუზეუმში, არამედ ყველაფერი, რაც ქმნის აჭარის ტრადიციულ გარემოს,“ – ამბობს ნანა მეფარიშვილი.

მაღალმთიანი აჭარიდან სახლების ჩაქვში გადმოტანის იდეას არ ეთანხმება ნინო ინაიშვილი, საზოგადოება „ბათომის“ ხელმძღვანელი. „ავთენტური სახლების ჩამოტანა რთული პროცესია, სახლების დაშლა-აწყობის პროცესში ისედაც ბევრი რამ დაიკარგება, ამასთანავე  არის სერიოზული საფრთხე, რომ ეს სახლები ჩაქვში, სადაც მაღალმთიანი აჭარისაგან ძალიან განსხვავებული კლიმატია, ხის მასალა მალე გაფუჭდება.

კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის თვალსაზრისით ეს პროექტი გაუმართლებელია. თუ ჩვენ ამ ძეგლების დაცვა გვინდა, უნდა შევინარჩუნოთ ისინი თავის ავთენტურ გარემოში, ადგილზე და ხალხური არქიტექტურის ეს უმნიშვნელოვანესი კულტურული რესურსი არ უნდა მოვაკლოთ იმ გარემოს, სადაც არის აშენებული და შექმნილი.

კულტურული ტურიზმის განვითარების თვალსაზრისით ხალხური არქიტექტურის ეს შესანიშნავი ნიმუშები მნიშვნელოვანი იქნება ტურისტების მოსაზიდად. შესაძლებელია მოეწყოს სპეციალური ტურები მათ დასათვალიერებლად. ტურისტები ხომ სწორედ ისეთ ადგილებს ეტანებიან, სადაც არის შემორჩენილი კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები. მათ ის ადგილები აინტერესებთ, რომლებიც უნიკალურია და ხელშეუხებელი და არა მუზეუმები.  თუ არის ამის საჭიროება, შეიძლება გაკეთდეს ამ სახლების ზუსტი ასლები.

ამ ძეგლებს სჭირდება სტატუსის მინიჭება და დახმარება. მოვლა-პატრონობა ადგილზე გაცილებით იაფი დაჯდება და იმ  სოფელსაც ეცოდინება, რომ ეს ძეგლია, კულტურული რესურსია, რომელიც მოემსახურება ტურიზმის განვითარებას ზემო აჭარაში. რითი უნდა მიიზიდოს ზემო აჭარამ ტურისტები, თუ არა ბუნების სილამაზითა და კულტურული რესურსებით?!

თუ თბილისის ეთნოგრაფიული მუზეუმის მსგავსის შექმნა სურთ, იქ თითო ცალი იყო ჩამოტანილი ყველა რეგიონიდან. ღია ცის ქვეშ  მუზეუმს თბილისში აკეთებდნენ გამოჩენილი სპეციალისტები (გიორგი ჩიტაია და ლონგინოზ სუმბაძე) დაახლოებით 20 წლის მანძილზე, მეცნიერული კვლევის საფუძველზე და დღესაც მათი შენახვა, მოვლა-პატრონობა სირთულეებთან არის დაკავშირებული. ასეთი კვლევის და მეცნიერული ანალიზის გარეშე სახლების წამოღება არის პროექტი, რომელიც, მე მგონია, რომ შეიწირავს ხალხური არქიტექტურის ამ შესანიშნავ ნიმუშებს.“ –  ამბობს ნინო ინაიშვილი.

კითხვაზე, რამდენად არის გათვალისწინებული კლიმატური გარემოს ფაქტორი და რამდენად გაუძლებს მაღალმთიანი აჭარიდან ჩაქვში გადმოტანილი სახლები მაღალტენიან კლიმატს, ნანა მეფარიშვილი პასუხობს:

„რაც შეეხება ხის ნაგებობების დაცვას ნესტისგან, მაგაზე ნაფიქრი გვაქვს, ვიცით, ეგ პრობლემა რომ დადგება. როდესაც ჩვენ გავაკეთეთ ზონირება, მასში გავითვალისწინეთ სახელოსნოები. ამ სახელოსნოებში კი ერთ-ერთი იქნება ხის სარესტავრაციო სახელოსნო. სადაც უნდა მოეწყოს ხის ანტისეპტირების ლაბორატორია. უნდა დამუშავდეს მასალა აუცილებლად იმისთვის, რომ გაუძლოს ამ ნესტიან პირობებს, რომელშიც გადმოგვაქვს ეს სახლები. ორგანიზატორებმა, რომლებიც ამ თემაზე იმუშავებენ, ეს პრობლემა იციან“.

თბილისის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემიის დიზაინის ფაკულტეტის ასისტენტ პროფესორის, ავთანდილ ინასარიძის თქმით, სახლების გადმოტანა მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელია, თუკი შენობები სათანადო წესით დამუშავდება.

„როდესაც მოხდება სახლების დაშლა-დახარისხება, მაშინვე უნდა მოხდეს ხეზე ანტისეპტიკური მასალის წასმა.  ძველი სახლის ტრანსპორტირება ისე არ შეიძლება.  სწრაფად მიიღებს ტენს და სწრაფად   დეფორმირდება. ანტისეპტიკური მასალა, რომელიც ხეს უნდა წაუსვან,  არის მასალა, რომელიც  ჯდება ფორებში, ხე სუნთქავს, ტოქსინი და რკინის შემცველობა არ გააჩნია. რაც მთავარია ულტრაიისფერ სხივებს და  წყალს საერთოდ არ იკარებს. ვერ შედის ჭია. აჩერებს  ლპობის პროცესს. როდესაც გადმოიტანენ და ააწყობენ მუზეუმის ტერიტორიაზე, კიდევ უნდა წაუსვან  ანტისეპტიკური მასალა. თუ სათანადო წესით დამუშავდება, სახლების გადმოტანა შესაძლებელია. მცხეთიდან რომ წავიღოთ ბათუმში, აქ ცოტა სხვა მიდგომა იქნება საჭირო. როდესაც იგივე რეგიონში ხდება, ის გარკვეულწილად ადაპტირებულია,“ – ამბობს ავთანდილ ინასარიძე.

აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს ხელმძღვანელის ბიძინა აფხაზავას განცხადებით, დღეისათვის ნესტისაგან ხის დაცვა პრობლემას აღარ წარმოადგენს.

„დღეს ტექნიკა  ისე განვითარდა და ისე წავიდა წინ, რომ ყველაფრის შენარჩუნება შეიძლება. თან ის ადგილი, რომელიც შერჩეულია მუზეუმისთვის, ნაკლებტენიანია. მთავარია, რომ  ჩვენ გადავარჩინოთ ეს სახლები. რაც წლები გადის, იკარგება და ათ წელიწადში არაფერი აღარ გვექნება.  მოსახლეობა, ვისაც მსგავსი სახლი აქვს, ნალია თუ სხვა რამ,  პირობებს იუმჯობესებს და ანგრევს ამას. ეს არის ეთნოგრაფიული კულტურა, ეს თუ დაიკარგა, უკვე  ყველა სოფელში ქვის სახლი გვექნება,“ – ამბობს ბიძინა აფხაზავა.

მისივე თქმით მომავალი წლის ბიუჯეტში, ეთნოგრაფიული მუზეუმის ტერიტორიის კეთილმოსაწყობად 260 ათასი ლარია გაწერილი. ჯამში პროექტის ღირებულება კი ოთხი მილიონია. ბიძინა აფხაზავა  ამბობს, რომ გარდა სახელმწიფო დაფინანსებისა, ცდილობს პროექტით დონორები დააინტერესოს და დამატებითი თანხა მოიზიდოს.  „ქართული სახლის“ წარმომადგენლის ნანა მეფარიშვილის თქმით მუზეუმი ღია ცის ქვეშ აჭარაში ისე უნდა გაკეთდეს, რომ ეს მარტო ნაგებობების ნაკრები არ იყოს. მუზეუმში მისულმა დამთვალიერებელმა უნდა მიიღოს მაქსიმალური ინფორმაცია როგორც ტრადიციულ არქიტექტურაზე, ასევე – ყოფაზე, ცხოვრების წესზე – ეთნოგრაფიაზე. ასევე მნიშვნელოვანია მუზეუმის სახელოსნოების ზონაში მივიწყებული ან დაკარგვის პირას მყოფი აჭარული ტრადიციული რეწვის აღორძინება და მომავალი თაობისთვის საგანმანათლებლო პროგრამების მომზადება, რათა ტრადიცია არ დაიკარგოს, შენარჩუნდეს და გადაეცეს მომავალ თაობას.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: