კვირის ამბები,მთავარი

რატომ ხედავს ბავშვი კოშმარს და როგორ უნდა დაეხმაროთ მას

30.01.2018 • 13540
რატომ ხედავს ბავშვი კოშმარს და როგორ უნდა დაეხმაროთ მას

თუ თქვენი ბავშვი ტირილით იღვიძებს, შეშინებულია და უჭირს დაძინება, დიდი ალბათობით მან კოშმარი ნახა. კოშმარი ცუდი სიზმარია, რომელიც შინებს  და ძილს უფრთხობს ბავშვს. ფსიქოლოგი ირმა ფეიქრიშვილი ამბობს, რომ თუკი ბავშვს სრულყოფილად არ სძინავს და ღამით მისი გონება არ ისვენებს, დღის განმავლობაში ამის გამო  შესაძლოა, სერიოზულ პრობლემებს წავაწყდეთ. რატომ ესიზმრებათ პატარებს კოშმარი და როგორ დავეხმაროთ მათ ამ შიშდაძლევაში, “ბათუმელების” კითხვებს  ირმა ფეიქრიშვილი პასუხობს.

რა დატვითვა აქვს სიზმარს ბავშვისთვის?

სიზმარი მთლიანად შესწავლილი ფენომენი არ არის, მაგრამ როგორც უფროსებისთვის, ისე ბავშვებისთვის, იგი გარკვეული ემოციის შემდგომი გაგრძელებაა. სიზმარი შეიძლება იყოს დადებითი  და უარყოფითი ემოციებით დატვირთული, იმის შესაბამისად, თუ როგორი დღე ჰქონდა ბავშვს. და არა მარტო დღე, შესაძლოა ბავშვის სიზმარში მისი ცხოვრების გარკვეული ეტაპიც აისახოს.

ავტორი: ფრანგი ფოტოგრაფი და რეტუშერი ლორ ფოველი [Laure Fauvel],

რა ასაკიდან იაზრებენ ბავშვები სიზმრებს?

ბავშვი უნდა  მეტყველებდეს და უნდა შეეძლოს საკუთარი ემოციების ახსნა  იმისთვის, რომ გავიგოთ როგორი სიზმარი ნახა და როგორ აღიბეჭდა ეს მის ცნობიერებაზე. თუმცა, როგორც ცნობილია, სავარაუდოდ ყველა ჩვენგანი ყოველთვის ხედავს სიზმარს, თუმცა იგი ზოგჯერ გვამახსოვრდება, ზოგჯერ არა. თუ ბავშვი ძალიან პატარაა და შფოთავს ძილში, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ იგი კოშმარს ხედავს, მაგრამ მას ამის მოყოლა არ შეუძლია. 4-5 წლის ასაკიდან, როცა ბავშვს მეტყველება სრულყოფილი აქვს, მას შეუძლია დაწვრილებით აღწეროს ის ემოციები და შთაბეჭდილებები, რაც სიზმრიდან გამოჰყვა. შესაძლოა შიში სიზმრებში გაჰყვეს 7-8 წლის ბავშვსაც და მოზარდსაც.

რა განაპირობებს კოშმარს რეალისტურ საფრთხეებზე (ავი ძაღლები, ობობები) და რა – გამოგონილ საფრთხეებზე (მონსტრები)?

იმას, თუ რატომ ხდება სიზმრის ასე დიფერენცირება, მარტივი ახსნა შეიძლება მოვუძებნოთ. როდესაც ბავშვი იბადება, მას შიშის ემოცია ფაქტობრივად არ აქვს. როცა ბავშვი ჩაგვყავს ეზოში, სადაც ის ხედავს ძალიან დიდ ძაღლს, დიდი წითელი ენით (წითელი ფერი, ზოგადად ყველაზე ადრე აღიქმება ბავშვისთვის, ეს მისაღები ფერია და ძალიან იტაცებს მის ყურადღებას), მისთვის იგი ძალიან მომხიბლველი, ფუმფულა არსებაა. ამიტომ შესაძლოა ბავშვი მივიდეს ძაღლთან და ხელიც კი მოჰკიდოს ენაზე, რადგან ის ჯერ ვერ ხვდება, რომ ეს საშიშია. ინფორმაცია ამ საფრთხის შესახებ მშობელმა უნდა მიაწოდოს მას. ინფორმაციის მიწოდებისას კი სიფრთხილე აუცილებელია – ჩვენ უნდა ვასწავლოთ ბავშვს, რომ ძაღლი საშიშია, ის ცხოველია და მან შეიძლება უკბინოს კიდეც, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს ფობიური, პანიკური შიში – “არ მიეკარო”, “ახლოს არ მიხვიდე” და ა.შ..  თუ მშობელი ასეთ ინფორმაციას ინტენსიურად აწვდის ბავშვს, მისი ცნობიერება ინახავს ამას და შემდგომში ზუსტად ეს რეალისტური საფრთხეები აისახება მის სიზმრებში.

   შიში საჭირო ემოციაა, მაგრამ გარკვეული დოზით. ის არ უნდა იყოს გადაჭარბებული, რომ შემდგომში ძილზე არ აისახოს კოშმარის სახით.

რაც შეეხება კოშმარს მონსტრებზე და სხვა გამოგონილ საშიშ პერსონაჟებზე, ამის საფუძველი ის ფილმები და მულტფილმებია, რომლებშიც დიდი დოზით არის სხვადასხვა სახის ძალადობა ნაჩვენები. მე პრაქტიკოსი ფსიქოლოგი ვარ, ხშირი შეხება მაქვს ბავშვებთან და შემიძლია ვთქვა, რომ ბოლო პერიოდში კოშმარი ძალიან ხშირად აწუხებთ ბავშვებს. საქმე ის არის, რომ ის ინფორმაცია, რასაც ისინი იღებენ ინტერნეტსივრციდან, დაუცველია. მათ იქ ყველაფერი აინტერესებთ და ყველაფერს უყურებენ, ბავშვებისთვის კი ვიზუალურ გამოსახულებებს დიდი მნიშვნელობა აქვს. მით უმეტეს, როცა ასეთი გამოსახულებები  მიმზიდველ ფერებშია შესრულებული. ეს ყველაფერი ახდენს მათი მთლიანი ფსიქიკის ოკუპაციას და  შეიძლება სერიოზული სტრესიც მიიღონ, გამოჰყვეთ შიში და ეს ყველაფერი აისახოს მათ სიზმრებში.

თუმცა ყველაფერს ვიზუალურ გამოსახულებებს ვერ დავაბრალებთ. ბავშვებში კოშმარის მიზეზი შესაძლოა ისიც გახდეს, რომ რეალურ ცხოვრებაში ზოგიერთი მათგანი ძალადობის მსხვერპლი შეიძლება იყოს. მაგალითად, იყოს თანატოლისგან ბულინსგის მსხვერპლი, ან უფროსი ადამიანისგან და ეს ყველაფერი მის კოშმარულ სიზმარში აისახებოდეს.  რთულია ყველა შემთხვევის გაერთიანება, თუმცა თუ რეალური ცხოვრებიდან მიღებული გამოცდილება ბავშვს კოშმარში აესახება, ეს ყურადსაღებია და სასურველია სპეციალისტის ჩარევა, რადგან შესაძლოა ეს სიზმრები რაღაც დროის შემდეგ შეწყდეს, მაგრამ ქვეცნობიერში დაილექოს და როდესაც ბავშვი გაიზრდება, რას მოგვცემს ეს დანალექი, რთული სათქმელია. როგორც ცნობილია, უმეტესად მოძალადეები თავად არიან ოდესღაც ძალადობის სმხვერპლები.

როგორ დავეხმაროთ შიშით გაღვიძებულ ბავშვს?

როცა ბავშვი იღვიძებს და ამბობს, რომ რაღაც ცუდი ნახა სიზმარში და შეეშინდა, არავითარ შემთხვევაში არ უდნა უარვყოთ მისი ემოცია და არ უნდა ვუთხრათ, რომ არაფერია საშიში. პირიქით, ყურადღებით მოვუსმინოთ მას და ვასწავლოთ საკუთარი ემოციების სახელდება. ანუ, სახელი უნდა დაარქვას, თუ რა იგრძნო სიზმრის დროს, ისაუბროს ამ შიშზე. როდესაც ბავშვი სახელს არქმევს ემოციას, ტვინში მიდის სიგნალი, რომ ეს არის ესა და ეს ემოცია, მას სჭირდება კორექცია და ტვინი თვითონ ახდენს შემდეგ რეაგირებას. უნდა თანავუგრძნოთ მას, ვუთხრათ რომ – “მესმის შენი, გასაგებია, შეიძლება მეც შემშინებოდა მისი”, მაგრამ მერე უნდა შევთავაზოთ გამოსავალი – “იცი რა, მოდი ვიფიქროთ იმაზე, რომ ეს რეალურად შეიძლება არ შეგვხდეს ცხოვრებაში, როგორ მოვერიოთ ამ შიშს” და ა.შ..

თუ ბავშვს რეალური ამბებიდან ჩაყოლილი კოშმარები აწუხებს, ყველაზე კარგია შევთავაზოთ, დახატოს თავისი კოშმარი და ისაუბროს ამაზე. დახარჯოს ის ენერგია, გავიგოთ რა აწუხებს, რატომ ხდება ეს.

არ არის სავალდებულო გრაფიკული გამოსახულება ჰგავდეს სიზმარს, მთავარია, მან თავისი ემოცია გადმოიტანოს ფურცელზე, ეს ერთგვარი არტთერაპიაა ბავშვისთვის – ხატავს, საუბრობს და თავისუფლდება. ნახატზე საუბრისას ჩვენ აუცილებლად უნდა დავეთანხმოთ მის აზრებს “მე მესმის, რომ გეშინია, ერთად მოვიფიქროთ, რომ მოვერიოთ ამ შიშს”. არავითარ შემთხვევაში არ უნდა ვუთხრათ: “ეს როგორ შეიძლება იყოს საშიში” და ა.შ..

მას შემდეგ, რაც თავის ემოციებზე ისაუბრებს ბავშვი, ყველაზე კარგი იქნება, ამ ნახატისგან გათავისუფლება. საამისოდ უამრავი მეთოდია ფსიქოთერაპიაში, მაგალითად, ეს ნახატი დავკეცოთ და გავაჩუქოთ – თუ სხვას სჭირდება, ჩვენ აღარ გვექნება. ან ავიღოთ პატარა სკივრი, სადაც ჩავკეტავთ ამ ემოციას და იქედან აღარ ამოვა, იქნება თავისთვის და ჩვენი არ იქნება, შედეგად ბავშვი გათავისუფლდება.

ასევე, მნიშვნელოვანია მშობლებმა იცოდნენ, რომ ძილის წინა პერიოდი არ უნდა იყოს უარყოფით ენერგეტიკით დატვირთული. ამოვიღოთ აკრძალვები – “ხვალ არ გამაბრაზო”, “არ მოიქცე ცუდად”. პირიქით, ყოველთვის უნდა შევეცადოთ დადებითი ემოცია მივაწოდოთ ბავშვს – “ხვალ ყველაფერი კარგად იქნება”, “ყველაფერი გამოგივა, მოდი მშვიდად დავიძინოთ”, ეს განწყობა ბავშვს ეხმარება ჰქონდეს უფრო მშვიდი ძილი.

რამდენად საჭიროა ყურადღების მიქცევა განმეორებად სიზმრებზე?

ხშირად განმეორებადი სიზმარი ნიშნავს, რომ ღრმად იყო წასული ის ემოცია, რასაც ვერ დაარქვა ბავშვმა სახელი. შეეშინდა, ვერ ისაუბრა და ამიტომ ტრიალებდა ეს მის სიზმრებში. შიში ძლიერი ემოციაა, მისი დაძლევა არ არის მარტივი, მაგრამ შეუძლებელიც არ არის და ამაში ბავშვებს ყოველთვის უფროსების დახმარებას სჭირდებათ.

კოშმარის რა ინტენსივობის შემთხვევები საჭიროებს მშობლის ყურადღებას?

თუკი ბავშვმა ერთხელ გაიღვიძა ცუდი სიზმრის გამო, ჩვენ მას თანავუგრძნეთ, გულში ჩავიკარით და გაიარა ყველაფერმა, არ არის საჭირო განსაკუთრებული სიფრთხილე. მაგრამ თუ ცუდი სიზმრები 1-3 კვირის განმავლობაში გრძელდება, სასურველია მივმართოთ სპეციალისტს, ამ შემთხვევაში ფსიქოლოგს, რომ გავიგოთ მიზეზი, საიდან მოდის ეს სიზმრები.

რა ასაკამდე უნდა დაეხმაროს მშობელი ბავშვს ცუდი სიზმრის შემდეგ?

ეს უფრო შესაძლებელია 9 წლის შემდგომ, იქამდე ბავშვებს ცოტათი უჭირთ რეალური სამყაროსა და ფანტაზიის გაყოფა. 9 წლის შემდეგ უფრო შესაძლებელია ბავშვმა შეძლოს საკუთარი ემოციის მართვა. თუმცა მერეც სჭირდებათ მშობლის დახმარება. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მიუხედავად ასაკობრივი თავისებურებებისა, რაც აერთიანებს ამა თუ იმ ასაკის ბავშვებს, ყველა ბავშვის ფსიქიკა განსხვავებულია ერთმანეთისგან.

კიდევ რა შეიძლება გააკეთოს მშობელმა ბავშვის მშვიდი ძილისთვის?

ბავშვის ძილი მშვიდი და სრულყოფილია იმ შემთვევაში, როცა ის  ახერხებს საკუთარი ენერგიის რეალიზებას. ამისთვის სასურველია მშობლები შეეცადონ ბავშვი იყოს ფიზიკურად რაც შეიძლება მეტად აქტიური. სამწუხაროდ ბოლო პერიოდში აქცენტი კეთდება უფრო მეტად ბავშვის გონებრივ აქტივობაზე, სწავლაზე… პოპულარული გახდა ორცვლიანი სკოლები, ბავშვები სკოლაში სხედან ზოგჯერ ცხრიდან ექვს საათამდე, დაკავებული მშობლისთვის ეს კარგი გამოსავალია, მარგამ ბავშვისთვის ნაკლებად. ექვს საათზე სკოლიდან მისული ბავშვი კიდევ კომპიუტერთან ჯდება და მოდუნებული იძინებს, მისი ფიზიკური აქტივობა ძალიან დაბალია, ირღვევა ბავშვის განვითარების ბალანსი. ეს ყველაფერი მის ძილზეც აისახება და ის, რომ ბავშვი ვერ ახერხებს განტვირთვას, კოშმარების მიზეზიც შეიძლება გახდეს. ბავშვმა ბევრი უნდა ისეირნოს, დაკავდეს ფიზიკური აქტივობით – ცურვა, ცეკვა, ხატვა, ძერწვა… ასეთი აქტივობები ეხმარება ბავშვებს ემოციების მართვაში და მშვიდი ძილის უზრუნველყოფაში.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: