18 თებერვალს „საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველოს“ მიერ ორგანიზებულ დისკუსიაზე – „ბათუმის ბულვარი – კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი და არსებული გამოწვევები“ – „ტფილისის ჰამქარის“ წევრმა, კულტუროლოგმა ცირა ელისაშვილმა კულტურული მემკვიდრეობის მართვის პრობლემებზე, სახელმწიფო პოლიტიკასა და საზოგადოების ჩართულობაზე ისაუბრა. „ბათუმელები“ გთავაზობთ ცირა ელისაშვილის მოხსენების შემოკლებულ, სტენოგრამულ ვერსიას.
ცირა ელისაშვილი
„ვფიქრობდი, როგორი უნდა ყოფილიყო ეს წარდგენა. ვფიქრობ, ეს არ არის ის სეგმენტი, რომელსაც შეიძლება ლექცია წაუკითხო კულტურული მემკვიდრეობის საჭიროების შესახებ. თქვენი აქტივობით თქვენ უკვე დაადასტურეთ, რომ ეს ინფორმაცია თქვენთვის მოძველებულია და ეს მისასალმებელია ჩემთვის, რადგან იყო ბათუმში პერიოდი, როცა ამ ქალაქს უჭირდა, სჭირდებოდა სამოქალაქო აქტიურობა, მაგრამ ეს აქტიურობა, სამწუხაროდ, არ იყო. ამიტომ ვისაუბრებ ჩემს დამოკიდებულებაზე ბათუმის მიმართ.
ყველა ქალაქს აქვს თავისი სიმბოლო. ბათუმში ეს ჩემთვის არის რამდენიმე ობიექტი, რომელიც პირდაპირ ასოციაციას იწვევს სიტყვა ბათუმის ხსენებისას. ეს არის: „ინტურისტის“ შენობა; ფოსტა; წიგნების მაღაზია, რომელიც ახლა სახეცვლილია; სუპერმარკეტი [მაღაზია აბაშიძისა და გამსახურდიას ქუჩების კვეთაში, ეროვნული ბანკის შენობის ქვეშ], რომელიც იყო სრულიად ეკლექტიკური ნიმუში და შესაძლოა, ხელოვნების მწვერვალი არ იყო, მაგრამ იდენტიფიცირების თვალსაზრისით, ქალაქთან მიმართებაში, ერთ-ერთი სიმბოლური მახასიათებელია.
რა დაგვრჩა? რა სახე აქვს დღეს ამ ჩამონათვალს? რა მივიღეთ იმ ობიექტებისაგან, რომელიც, ჩემი აზრით, არის ბათუმის ის სიმბოლოები, რომლებიც უნდა დარჩენილიყო, უნდა გადაცემოდა თაობიდან თაობას?
ნებისმიერ ქალაქს აქვს შენებისა და ნგრევის ფაზები, მაგრამ ნგრევას არასოდეს არ ჰქვია ეს სახელი, მას უწოდებენ რეაბილიტაციას, მაგრამ საბოლოო ჯამში ჩვენ მივდივართ იმასთან, რასაც ჰქვია შენება ძველის ნგრევის ხარჯზე და ეს ძველი, როგორც წესი, არის ისტორიული ქალაქი. ეს ხდება ბათუმში, ეს ხდება თბილისში, ეს მოხდა ყველა ქალაქში, რომლის რეაბილიტაციის პროცესიც წინა ხელისუფლების დროს მოხდა და დღევანდელი ხელისუფლების მხრიდანაც „წარმატებით“ გრძელდება.
ასეთ დროს, ჩვენ, გარდა კონკრეტული შენობებისა, ქალაქის ძველ, ურბანულ მახასიათებლებს ვკარგავთ.
ის, რაც ბათუმმა დაკარგა, მაგრამ მაინც, კუნძულების სახით არის შემორჩენილი და მე იმედი მაქვს, რომ ეს კუნძულები შენარჩუნდება – არის ერთსართულიანი ბათუმი, რომელიც იყო ამ ქალაქის ერთ-ერთი, მნიშვნელოვანი განმსაზღვრელი. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეს საზღვაო ქალაქისათვის. სამწუხაროდ, თუ დააკვირდებით ქუჩებს, დაინახავთ, რომ მრავალსართულიანი შენობები კეტავს სივრცეს და ეს პროცესი გრძელდება დღემდე.
მკვდარი ჩრდილების ქალაქი – ლაშა ფალავანდიშვილის ფოტოპროექტი
ბათუმის კიდევ ერთი მახასიათებელია ქუჩაზე გადასასვლელები [სანიაღვრე არხებზე], რაც სხვა ქალაქში არ შემხვედრია. შეიძლება იფიქროთ: ეს ხომ დეტალია? დიახ, მაგრამ ქალაქი სწორედ ასეთ დეტალებშია და არა მხოლოდ ურბანულ სივრცეში, არა მხოლოდ ქუჩათა ქსელში.
ხშირად მესმის რიტორიკული შეკითხვა: „ჩვენ ხომ ვაშენებთ, ხომ არ ვანგრევთ?“ ანუ კულტურული მემკვიდრეობა ვიღაცას მოსწონს და ვიღაცას – არა. მაგრამ საქმე ის არის, რომ კულტურული მემკვიდრეობა არ არის გემოვნების საგანი, მასზე დავა არ შეიძლება, ის არის ფაქტი. დავა შეიძლება ხელოვნებაზე, კონკრეტული ადამიანის შემოქმედებაზე, მაგრამ დავა – მოგვწონს თუ არა კულტურული მემკვიდრეობა – სრულიად მიუღებელია.
ქალაქის განვითარების სტადიაში, როცა ქალაქის მართვის პოლიტიკა მიმართულია არა – ურბანული პრობლემების მოსაწესრიგებლად, არა – კულტურული მემკვიდრეობის შესანარჩუნებლად, ჩვენ მივდივართ ტერმინამდე – ურბოციდი, ურბანული გენოციდი. ჩვენ ვაშენებთ თვითმკვლელ ქალაქებს, ვაშენებთ ქალაქს ისტორიული ქალაქის, ისტორიული შენობების ნგრევის ხარჯზე. თუ ეს არის სახელმწიფო პოლიტიკა, აქ უკვე ძალიან ძნელია მოქმედება, თუმცა არა – წარმოუდგენელი, იმიტომ, რომ ბრძოლას ქალაქისთვის ყოველთვის აქვს შედეგი, მაშინაც კი, როდესაც წინასწარ შეიძლება დარწმუნებული იყო, რომ აქედან არაფერი გამოვა. თუნდაც იმიტომ, რომ ეს მაგალითი იყოს სხვისთვის.
ურბანიზაციის მეორე ეტაპი იწყება მაშინ, როცა ცენტრალური ტერიტორიები გაჯერდება შენობებით, კომერციული შინაარსის ფუნქციით და ადგილი არაფრისთვის არ რჩება. მაშინ მიდის განაშენიანების ტენდენცია ცენტრიდან – პერიფერიისკენ. ეს პროცესი უკვე დაიწყო და ამ შემთხვევაში ძალიან სწორი შეფასებაა საჭირო იმისათვის, რომ ჩვენ ვაშენოთ, განვაახლოთ ეს ქალაქი, განვავითაროთ, შევქმნათ ახალი ტერიტორიები და იქ გავაშენოთ თანამედროვე, ისეთი ბათუმი, რომლის სანახავადაც ძველი ბათუმის ნახვის შემდეგ ტურისტი წავა და ახალ ქალაქსაც ისეთივე ინტერესით დაათვალიერებს, როგორც ძველს.
როცა ძველი ბულვარის განვითარება მოხდა ახალი ბულვარის მიმართულებით, ეს იყო სწორი ურბანული ტენდენცია. სხვა საკითხია ხარისხთან მიმართებაში როგორი იყო ახალი ბულვარი, მაგრამ მთავარი ტენდენცია ნამდვილად იყო სწორი.
რაც შეეხება ქაოტურ გეგმარებას: ქალაქს აქვს ერთი მახასიათებელი. მაგალითად, შეიძლება წიგნის კითხვა დავიწყოთ, არ მოგვეწონოს და დავხუროთ, შეიძლება კინო არ მოგვეწონოს და და გადავრთოთ, მაგრამ თუ ქალაქში ისეთი რამ შენდება, რაც არ მოგვწონს, მას უბრალოდ ვერ ავცდებით, ის მაინც თქვენს თვალსაწიერში ხვდება. ამ თვალსაზრისით, ვფიქრობ, რომ ბათუმი არის ქაოტური ურბანიზაციის ძალიან ცუდი მაგალითი. ჩარევის თვალსზრისით ბათუმში უფრო მეტია ჩარევა, ვიდრე თბილისში. ანუ ბათუმმა უფრო მეტი დაკარგა ამ თვალსაზრისით, ვიდრე თბილისმა და ის რაც ჩვენ მივიღეთ ამ ურბანულ გარემოში, სრულიად გაუგებარი დეტალები… ჩვენ მდარე ხარისხის არქიტექტურა შემოვიტანეთ ქალაქში, რომლის არქიტექტურა იყო მაღალი ხარისხის, როგორც შესრულების, ასევე არქიტექტურული ხასიათიდან გამომდინარე.
ძალიან მნიშვნელოვანია ბათუმისთვის ბულვარის თემა, ეს ქალაქის ერთ-ერთი მთავარი მაიდენტიფიცირებელი ადგილია, მე ვფიქრობ, რომ მას თუ რაიმე ტიპის ჩარევა სჭირდება, ეს უნდა იყოს დენდროლოგიური პროექტი.
მისასალმებელია, რომ დღეს შეხვედრას ესწრება ქალაქის მერი და ძალიან სამწუხაროა, რომ შეხვედრას არ ესწრება კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს წარმომადგენელი. პირადად მე ძალიან ბევრი კითხვა მაქვს და გამოვიყენებდი ამ შესაძლებლობას.
კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტო არის ის ინსტიტუცია, რომელიც პირდაპირ მოწოდებულია კულტურული მემკვიდრეობის დაცვისათვის. მისი დღევანდელი ხელმძღვანელის პოზიცია ჩემთვის შეიძლება იყოს პოზიცია, რომელიც უნდა ჰქონდეს ინვესტორს, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს ხელმძღვანელს. ეს არის პრობლემა ქალაქისთვის.
არ იფიქროთ, რომ ამ თვალსაზრისით ბათუმი გამონაკლისია, თბილისშიც იგივე პრობლემა გვაქვს, მაგრამ ჩვენ ვეწინააღმდეგებით მათ და ეს წინააღმდეგობა არის სრულიად უკომპრომისო. შესაძლებელია რაღაც კონსესუსამდე მივიდეთ სხვა საჯარო მოხელეებთან, მაგრამ არა – კულტურული მემკვიდრეობის სააგენტოსთან.
ბოლოს, რაზეც მინდა ყურადღება გავამახვილო – ეს არის „ცენტრალ პარკის“ მაგალითი ნიუ იორკში.
ცენტრალური პარკი ნიუ იორკში
ვინმემ რომ მითხრას ნიუ იორკის მხოლოდ ერთი მაიდენტიფიცირებელი სიმბოლო დავასახელო – ეს იქნება „ცენტრალ პარკი“. არა მხოლოდ იმ გაგებით, რაც ყველამ ვიცით, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ამ პარკს ნიუ იორკელებისათვის, არამედ იმ მკვეთრი ხაზის გამო, რომელსაც ფოტოზე ხედავთ. ეს ხაზი არის მორალის ნაწილი და არა მხოლოდ ხაზი, რომელიც ყოფს ლანდშაფტსა და ურბანიზაციას. ეს ხაზი არის სინდისის ხაზი, რომელიც არ შეიცვლება ნიუ იორკში, ვინც არ უნდა მართოს ნიუ იორკი. ამას უბრალოდ არ დაანებებს მოსახლეობა, რომელიც იქ ცხოვრობს. ეს არის ხაზი, რომელიც გადის სწორ დაგეგმვაზე, ქალაქის მართვის სწორ პოლიტიკაზე, სწორ მენეჯმენტსა და სინდისზე – როგორც გითხარით. მხოლოდ პროფესიონალიზმი არ არის საკმარისი ფაქტორი, რომელმაც შეიძლება კარგი ქალაქი აგვიშენოს. თუ ეს პროფესიონალიზმი სინდისის ხაზზე არ გადის, არ არის მოქცეული მორალის ჩარჩოში, მაშინ ასეთი პროფესიონალიზმი ძალიან საშიშია.
მე კიდევ ერთხელ მინდა დაგიდასტუროთ, რომ ამ ბრძოლაში, რომელსაც თქვენ აწარმოებთ, მარტონი არა ხართ. თუ ჩვენი მხრიდან საჭირო იქნება რაიმე სახის მხარდაჭერა, ჩვენ მზად ვართ, ორგანიზაციული, პროფესიული რესურსის თვალსაზრისით, რომ ჩავებათ ამ პროცესში. ერთადერთი, რაც მინდა გთხოვოთ, რომ არ გაჩერდეთ, არ მოტყუვდეთ, არ ჩავარდეთ ხიბლში და არ გეგონოთ, რომ გაიმარჯვეთ.“
