მთავარი,სიახლეები

ბანკი შენს პირად სივრცეში

24.11.2016 • 2909
ბანკი შენს პირად სივრცეში

სესხის მისაღებად ადამიანები ბანკის თანამშრომლების მრავალ შეკითხვას პასუხობენ. სიტუაცია ალბათ ყველასთვის ნაცნობია – მსესხებელს დეტალურად ეკითხებიან შემოსავლების, ოჯახის წევრების შემოსავლების, თანამშრომლებისა თუ ნათესავების შესახებ. ბანკის თანამშრომელი გკითხავთ თანამშრომლის საკონტაქტო ინფორმაციასაც. მკაფიო რეგულაციები, რაც ბანკებს პერსონალური მონაცემების შეგროვების, დამუშავების ან შენახვის წესებს განუსაზღვრავს, არ არსებობს. პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ამჟამად იმ 20 ადამიანის განცხადებას განიხილავს, რომლებმაც მიიჩნიეს, რომ ბანკმა მისი პირადი სივრცე დაარღვია. ინსპექტორს რვა საბანკო ორგანიზაცია უკვე დაუჯარიმებია.

ლალი კ. ერთ-ერთია, რომელმაც ბანკში სამომხმარებლო სესხის აღება სცადა: „უცხოეთში მივდიოდი და მჭირდებოდა. აღარ მახსოვს, რა მკითხეს, მაგრამ ძალიან ბევრი კითხვა დამისვეს. იმდენად ბევრი, რომ სესხის აღება გადავიფიქრე. პასუხს ველოდებოდი ბანკისგან და როცა დამირეკეს, უარი ვუთხარი… იმდენი რამ მკითხეთ, აღარ მაქვს სურვილი-მეთქი, ვუპასუხე. მერე ახლობელს დავუდექი თავდებად. იქაც ბევრი კითხვა იყო. მახსოვს, ახლობლის რეაქცია, შემრცხვა, ასე რომ გამოგკითხესო…“

ია ტ. ბანკთან დაკავშირებულ სხვა შემთხვევას იხსენებს: „არანაირი სასეხო ვალდებულება არ მქონდა, როცა ერთ დღეს ბანკიდან დამირეკეს და მითხრეს, ვინმე თორნიკე თქვენი ახლობელიაო? იქნებ მისი საკონტაქტო გქონდეთ და დაგვეხმაროთო. თორნიკეს ჩემი გვარი ჰქონდა, მაგრამ საერთოდ არ ვიცნობდი… მანამდე ჩემს თანამშრომელს ჰქონდა ჩემი ვინაობა და საკონტაქტო ინფორმაცია მითითებული ბანკში, როცა სესხი გამოიტანა. მივხვდი, რომ აქედან გამომდინარე მოიძიეს ჩემი პირადი ინფორმაცია“.

ბათუმელი გოჩა ნაცვლიშვილი ერთ-ერთი მათგანია, ვისაც „ბანკთან ურითიერთობის~ პირადი გამოცდილების გაზიარება საჯაროდაც შეუძლია: „ყველაფერი მკითხეს, მათ შორის, თანამშრომლის საკონტაქტო და ოჯახის წევრებისაც. ხელშეკრულებაში წერია პერსონალური მონაცემის შესახებ, მაგრამ როცა ხელს ვაწერდი, ყურადღება არ მიმიქცევია. თან ისეთი წვრილი შრიფტით წერია ყველაფერი, შეგეზარება წაკითხვა. რაღაც ასეთი განწყობაა:

როცა ბანკში მიდიხარ, იცი, ყველაფერს გკითხავენ და შენც განცდა გაქვს, რომ ყველა შეკითხვას უნდა უპასუხო. მერე ჩემს ძმას ჰქონდა სესხი და ამომღები სააგენტო მეზობლებს ხვდებოდა, სესხი აქვს დასაფარი და იქნებ თქვენც უთხრათო. მერე დავურეკეთ და ვუთხარით, რომ ვუჩივლებდით, თუ იგივე განმეორდებოდა. მალე ჩემმა ძმამ მოახერხა იმ პრობლემური სესხის დაფარვა…“

ნიკა ბ.: „ოთხჯერ მაქვს აღებული სესხი. განვადება როცა გავაკეთე, მახსოვს, ერთის ნაცვლად, ორი თანამშრომლის საკონტაქტო ინფორმაცია მომთხოვეს. მათი სახელი და გვარები და მობილურის ნომრებიც მივუთითე… ოჯახის წევრებზეც მკითხეს – ასაკის, სამუშაო ადგილებისა და შემოსავლების ჩათვლით“.

ბანკები მოქალაქეების პირად სივრცეში შეღწევას ლეგიტიმური მიზნით ხსნიან – სესხის რისკის დაზღვევა. პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აპარატში გვეუბნებიან, რომ მთავარი პრობლემა არის ის, რომ მომხმარებლებს ბანკები თუ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები საქმის კურსში არ აყენებენ. ინსპექტორის აპარატში რამდენიმე გამოვლენილი დარღვევა დაგვისახელეს: „მაგალითად, საქმე ეხებოდა ბანკის მიერ ბაზაში მოქალაქის გადახდისუნარიანობის გადამოწმებას, მაშინ, როდესაც ეს მოქალაქე უკვე აღარ იყო ამ ბანკის მსესხებელი. ინსპექტორის აპარატმა ასევე დაადგინა, რომ მოქალაქე თანხმობის გაცემისას არ იყო სათანადოდ ინფორმირებული და დაავალა ორგანიზაციას ხარვეზის გამოსწორება. იყო შემთხვევა, როდესაც მიკროსაფინანსო ორგანიზაციამ ვერ წარმოადგინა მოქალაქის თანხმობა მონაცემების დამუშავებაზე და მას დაეკისრა შესაბამისი ჯარიმა.“

ჩამონათვალი ვრცელია. ინსპექტორის აპარატი ამ მიმართულებით პროაქტიურ მუშაობას გეგმავს. წერილობით პასუხებში, რომელიც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის აპარატმა მოგვაწოდა, აღნიშნულია, რომ თავად მოქალაქეები პირადი სივრცის დარღვევის პრობლემას ხედავენ არა ხელშეკრულების გაფორმების დროს, არამედ პრობლემური სესხის ამოღების პროცესში. სწორედ ამ დროს იყენებს საბანკო ორგანიზაცია იგივე პერსონალურ მონაცემს მსესხებლის დამსაქმებლის ან მისი თანამშრომლის შესახებ: „მოქალაქეები ასახელებენ ფორმებს, რომლითაც ესა თუ ის კომპანია პრობლემური სესხის ამოღებას ცდილობს. ისინი ამბობენ, რომ ემუქრებიან ოჯახის წევრებთან, დამსაქმებლებთან დარეკვით და მათი სესხის და გადახდისუნარიანობის შესახებ ინფორმაციის გამჟღავნებით, უპოსტავენ ფეისბუქზე, აკითხავენ სახლის მისამართზე, ესაუბრებიან მათი სესხის შესახებ მეზობლებს“ – მოგვწერეს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აპარატიდან.

„პერსონალური ინფორმაციის მოპოვება მსესხებლის თანამშრომლის შესახებ მართლა არანორმალურია, თუკი ეს თანამშრომელი თავდებად არ უდგება მსესხებელს,“ – მიიჩნევს ლია ელიავა, ექსპერტი საბანკო საკითხებში. ის ამ ტიპის კითხვებს უცნაურს უწოდებს, თუმცა აღარ უკვირს: „ყველა საბანკო ორგანიზაციას ერთი და იგივე კითხვა აქვს, როგორც საპროცენტო განაკვეთი. მათ აქვთ სპეციალური კითხვარი შემუშავებული და მოქალაქე რომელ ბანკშიც უნდა მივიდეს, ყველგან ერთსა და იმავეს ეკითხებიან. ეს განაპირობებს იმას, რომ მსესხებელი თავის დაცვას ვეღარ ახერხებს. მიზეზი, რატომაც იქცევიან ასე ბანკები – ეროვნული ბანკია. არ არსებობს რაიმე ტიპის რეგულაცია, რომელიც ამ საკითხს დაარეგულირებს.“

„სესხის ან კრედიტის გაცემის დროს შეკითხვებთან დაკავშირებით არ არის განსაზღვრული რაიმე სახის დებულება და აღნიშნული შესაძლებელია განისაზღვრებოდეს სესხის გამცემი ორგანიზაციის მიერ ინდივიდუალურად,“ – ვკითხულობთ ოფიციალურ წერილში, რომელიც ეროვნული ბანკისგან „ბათუმელებს“ გამოუგზავნეს.

ამ ვითარებაში, მაგალითად, „თიბისი ბანკმა“, თუ „პროკრედიტ ბანკმა“ უპასუხოდ დატოვეს „ბათუმელების“ კითხვები – რა მიდგომა აქვს ბანკს პერსონალურ მონაცემთა შეგროვების ან დაცვის დროს. „ფინკა ბანკის“ სამართლებრივი უზრუნველყოფის განყოფილების იურისტმა, ალექსანდრე ფერაძემ კი გვითხრა, რომ მათი ხელშეკრულებაც ითვალისწინებს პერსონალური მონაცემების მესამე პირისთვის გადაცემას, თუმცა დაკონკრეტებულია, ვინ არის „მესამე“:

„ესენი არიან მკაფიოდ დასახელებული პირები: კრედიტორები და Credit Info. მათ შესაძლოა მხოლოდ მონაცემთა ბაზის უზრუნველყოფისთვის გადაეცეთ ეს მონაცემები. არასწორი ქმედებების პრევენცია ხდება წინასწარ გაფორმებული ხელშეკრულებით.“ ალექსანდრე ფერაძის განმარტებით, ამ ბანკში წინასწარ განსაზღვრული კითხვარით არ მიმართავენ პოტენციურ მსესხებელს: „კითხვებს მხოლოდ კანონიერი მიზნიდან გამომდინარე სვამენ ბანკის თანამშრომლები და ეს არ არღვევს კანონს „პერსონალური მონაცემების დაცვის შესახებ“.

„მსესხებლის პერსონალური ინფორმაციის დამუშავება ხდება მონაცემთა სუბიექტის წერილობითი თანხმობით,“ – მოგვწერა მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია „კრედოს“ იურისტმა, კოტე იაშვილმა. ვინ შეიძლება იყოს მესამე პირი, ვისაც შეიძლება გადაეცეს პერსონალური მონაცემი – „კრედოს“ იურისტმა მოკლედ გვიპასუხა, რომ „მესამე პირი“ ხელშეკრულების მიზნებიდან გამომდინარე განისაზღვრება. იურისტმა დაგვიდასტურა, რომ მსესხებლის შესახებ მონაცემი გადაეცემა Credit Info-საც: `გადავცემთ. რაც შეეხება პირობებს, ამაზე ინფორმაციას ვერ მოგაწვდით, რადგან ეს კონფიდენციალური გახლავთ“.

„მესამე პირისთვის“ ინფორმაციის გადაცემას ითვალისწინებს „თიბისი ბანკის“ სესხის ზოგადი ხელშეკრულებაც, რაც ბანკს ინტერნეტგვერდზე აქვს გამოქვეყნებული. ხელშეკრულების მე-7 მუხლის მიხედვით, ბანკი პერსონალური მონაცემების შენახვის დროს საერთაშორისო სტანდარტებით სარგებლობს, რაც არ არის დაკონკრეტებული და ზოგადი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა: „კლიენტი აცხადებს თანხმობას, რომ „თიბისი ბანკი“ უფლებამოსილია, კლიენტის ნებისმიერი განაცხადი, ასევე კლიენტთან დადებულ გარიგებასთან დაკავშირებული ნებისმიერი დოკუმენტი მათ შორის პერსონალური ინფორმაცია, შენახვის მიზნით გადასცეს სახელმწიფო არქივს, ამ პროფილის კომერციულ ორგანიზაციას, რომელიც უზრუნველყოფს მიწოდებული დოკუმენტაციის საერთაშორისო სტანდარტების მიხედვით დაარქივებას და უსაფრთხო პირობებში შენახვას კონფიდენციალობის წესების სრული დაცვით“.

ეროვნული ბანკის პოზიცია პერსონალური მონაცემების „მესამე პირისთვის“ გადაცემაზე, ასეთია: „თუ სასესხო ხელშეკრულებაში მითითებულია ნებისმიერი მესამე პირისთვის მონაცემების გადაცემის უფლება და აღნიშნულზე მხარეები თანხმდებიან ხელშეკრულების ფარგლებში, სესხის გამცემი კომპანია უფლებამოსილია ნებისმიერ მესამე პირს მიაწოდოს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ინფორმაცია.“

„ამ ვითარებაში სრულიად გაურკვეველია, ვის აქვს წვდომა ჩვენს პერსონალურ მონაცემზე, თუმცა ბანკები ძირითადად ამ ინფორმაციას აგროვებენ რისკის დასაზღვევად. პრაქტიკა აჩვენებს, რომ პრობლემური სესხის ამოღების დროს იყენებენ პირად მონაცემებს,~ _ გვიყვება ლია ელიავა, ექსპერტი საბანკო საკითხებში. ის ყურადღებას ამახვილებს იმაზეც, რომ

უშუალოდ ბანკები აღარ არიან დაკავებული სესხის ამოღებით: „ამას აკეთებენ კოლექტორული სააგენტოები, რომლებიც დაკომპლექტებული არიან სამართალდამცავი ორგანიზაციების ყოფილი თანამშრომლებით. მათ შესაბამისი მეთოდოლოგია გააჩნიათ: მუქარა, სატელეფონო ზარები თანამშრომლებთან, ახლობლებთან, რაც ერთგვარი ფსიქოლოგიური წნეხია… ეს სააგენტოები ყიდულობენ ბანკებისგან ამ სესხებს და შეუძლიათ სასამართლოსაც მიმართონ. ეს მომგებიანია ბანკისთვის, რადგან სესხის ამოღების პროცედურა ასე თუ ისე ავტორიტეტის შემლახავია“.

რა უნდა გააკეთოთ ხვალ, თუკი სესხის მისაღებად ბანკში გასაუბრება გელოდებათ? პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აპარატში ამ კითხვაზე მოკლე პასუხი აქვთ: „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ კანონი არ განსაზღვრავს კონკრეტული შეკითხვების ჩამონათვალს, თუმცა ადგენს ჩარჩოებს, თუ რა შემთხვევაში და რა პრინციპების დაცვით არის შესაძლებელი მონაცემების გაცემა. მაგალითისთვის, მსესხებლისგან შეიძლება მოითხოვონ ისეთი ინფორმაცია, რომელიც სასესხო რისკების დასაზღვევად ან სხვა რაიმე კანონიერი მიზნით სჭირდებათ (ხელფასის ცნობა, ამონაწერი, ოჯახის შემოსავლის რაოდენობა, სამუშაო ადგილი და ა.შ.), მაგრამ არა ისეთი, რაც ამ მიზნებისთვის აშკარად არ არის საჭირო.“

ხელშეკრულების გაფორმებამდე ბანკმა ან მიკროსაფინანსო ორგანიზაციამ თქვენგან წერილობით თანხმობა უნდა მიიღოს პერსონალური ინფორმაციის მიღებაზე.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: