კვირის ამბები,კვირის ამბები,სიახლეები

მშობლიური უცხო ენა

08.04.2016 • 4320
მშობლიური უცხო ენა

საქართველოს მოსახლეობის 1% იმ ლინგვისტურ უმცირესობას წარმოადგენს, რომელთა ენაც ნაციონალური ნიშნით არ არის განსხვავებული. ეს სმენის არმქონე ან სმენადაქვეითებული ადამიანები არიან, რომლებიც ერთიან ქართულ ჟესტურ ენაზე საუბრობენ. ენაზე, რომელსაც ინდივიდუალური გრამატიკული სისტემა აქვს და რომელიც სამეტყველო ენის პარალელურად, მუდმივად ვითარდება.

ქართული ჟესტური ენის პირველ ლექსიკონში, რომელიც ერთი წლის წინ გამოიცა,  4000 ჟესტია შესული. ამ ლექსიკონის ვიდეოფორმატით გამდიდრებული ვერსია ონლაინრეჟიმშიც არის ხელმისაწვდომი.

დახმარება - ჟესტურ ენაზე

ლექსიკონის ავტორის, ლინგვისტის, პროფესორ თამარ მახარობლიძის განმარტებით, ჟესტურ ენაში არსებობს არსებითი სახელებისა და ზმნების გამომხატველი ჟესტები: “ადამიანების, გეოგრაფიული თუ სხვა კერძო დასახელების, ასევე ახალი სიტყვების გამოსახატად კი ჟესტური ანუ დაქტილური ანბანი გამოიყენება. “საბჭოთა კავშირში იყო რუსულზე დაფუძნებული საერთო ანბანი და ერთიანი „საბჭოთა ჟესტური“ ენა, მაგრამ პოსტსაბჭოთა პერიოდში დაიწყო ჟესტურ ენათა რეინტეგრაციის პროცესი, ბუნებრივია, ქართული ჟესტური ენისაც. სხვაობა რუსულსა და ქართულ ჟესტურ ენებს შორის თავიდანვე არსებობდა, თუმცა საფუძველში ბევრი საერთო აქვთ. ეს იმიტომ, რომ საბჭოთა კავშირი არ ხარჯავდა რესურსს იმისთვის, რომ საბჭოთა რესპუბლიკათაგან რომელიმე ცალკეულ ქვეყანაში განევითარებინა ეს დარგი”.

დაქტილური, იგივე თითების ანბანი, ზეპირმეტყველებაში გამოსაყენებელი ანბანია, ის არ არის დამწერლობა, მაგრამ ყველა ცდილობს ჟესტური ანბანი მათივე ენის დამწერლობას ჰგავდეს. დღეს მსოფლიოში 40-მდე დაქტილური ანბანი არსებობს.რაც შეეხება ქართულ დაქტილურ ანბანს, რომელიც დღესაც გამოიყენება, უმეტესწილად რუსული დაქტილური ანბანის გამეორებაა, განსხვავებულია მხოლოდ ქართულისთვის დამახასიათებელი, რამდენიმე განსხვავებული ასო [თ, ქ, ღ, ყ, წ, ჭ, ხ, ჯ, ჰ].

სმენის არმქონე თემთან მუშაობის შედეგად, თამარ მახარობლიძემ 2012 წელს ქართული დაქტილური ანბანიც შექმნა, რომელიც ჯერჯერობით არ დამკვიდრებულა თემში, რადგან რამდენიმე ასოსთან დაკავშირებით აზრები კვლავაც იყოფა ავტორს, “საქართველოს ყრუთა ასოციაცასა” და თემის წევრებს შორის.

პალინა ჯაღათაშვილი - ჟესტური ენის გაკვეთილი

პალინა ჯაღათაშვილს, რომელიც უკვე ორი წელია ჟესტური ქართული ენის პედაგოგია, ენა მშობლებმა ასწავლეს, რადგან სახლში სწორედ ამ ენაზე უწევდათ კომუნიკაცია. იგი ამბობს, რომ თემის ნაწილს უჭირს ასეთი სიახლეების მიღება, მაგრამ საერთო ჯამში ცვლილებებისთვის მაინც მზად არიან: “ძველი  თაობისთვის ადვილი არ არის ძველი ჟესტის დავიწყება და მათი ახლით ჩანაცვლება, მაგრამ აჭარაში, სადაც მე ვასწავლი, ყველას დიდი სურვილი აქვს ამ სიახლეების მიღების”.

თამარ მახარობლიძე ახლა ახალი ქართული დაქტილის ფონტზე მუშაობს, რაც  ქართველ, სმენის არ მქონე ადამიანებს ენის შესწავლის პირველ ეტაპს გაუმარტივებს – “მაგალითად, როცა სმენის არ მქონე ბავშვს ეუბნებიან, რომ ეს არის ასო “გ” და ახსნის დროს, თუ როგორ იწერება ის – უჩვენებენ სხვა დაქტილს – რუსულ “Г”-ს, რომელიც უხეშად რომ ავხსნათ პისტოლეტს გავს.  (ეს არ არის საჭირო, ვთქვათ, რომ სრულიად განსხვავებული გრაფემაა) განსხვავებული ვიზუალის დაქტილის  და გრაფემის შესწავლა პირველ ეტაპზე, ძალიან ართულებს სწავლის პროცესს. ახალ ქართულ დაქტილურ ანბანში, დაქტილემა და ქართული ანბანის  გრაფემული ფორმა ძირითად შემთხვევაში მოხაზულობით ერთნაირია” – აბობს თამარ მახარობლიძე.

ჟესტური ენის შესწავლა, გასულ წლებთან შედარებით, გაცილებით ხელმისაწვდომია. ამ ცოდნის საჭიროების მქონე ადამიანებისთვის ენის შესწავლა შესაძლებელია როგორც “საქართველოს ყრუთა კავშირის” ოფისებში [თბილისი, ფოთი, ბათუმი], ისე განათლების სამინისტროს საპილოტე პროგრამის ფარგლებშიც, რომელსაც “მასწავლებლის სახლი” ახორციელებს. “აქ ჟესტურ ენას უფასოდ ოთხი კატეგორიის ადამიანებს ასწავლიან: მშობლებს, პედაგოგებს, თარჯიმნებსა და თავად სმენის არმქონე ადამიანებს, რომელთაც არ უსწავლიათ ჟესტური ენა სკოლაში. ასეთი ძალიან ბევრია”, – ამბობს “ყრუთა კავშირის” ვიცე-პრეზიდენტი მაია მეტონიძე. თამარ მახარობლიძე ამბობს, რომ იგი ჟესტური ენის გაკვეთილებს “ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტშიც” ატარებს. გარდა ამისა, ჟესტური ენის მოკლევადიანი კურსი ტარდება ბათუმის ახალგაზრდული ცენტრის პროექტის ფარგლებშც, სადაც ქართულ ჟესტურ ენას, სმენის მქონე ახალგაზრდები სწავლობენ. გაკვეთილი კვირაში ერთხელ, ბათუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ტარდება.

ბათუმის ახალგაზრდული ცენტრის - ჟესტური ენის გაკვეთილი ბსუ-ში

პალინა ჯაღათაშვილის თქმით, ბათუმში მცხოვრები სმენადაქვეითებული ან სმენის არმქონე ადამიანების უმეტესობა ჟესტების ენაზე საუბრობს, მაგრამ აჭარის რეგიონებში, განსაკუთრებით კი მაღალმთიანეთში, სმენადაქვეითებულ მოსახლეობას, ეს ცოდნა არ აქვს. იგივე ხდება საქართველოს სხვა კუთხეებშიც: “ჟესტური ენის სწავლებასა და განვითარებას ყურადღება მხოლოდ ბოლო რამდენიმე წელია მიექცა. ადრე არ იყო მხარდაჭერა არც საზოგადოებისა და არც ხელისუფლების მხრიდან”.

დღეს საქართველოს კანონმდებლობაში განსაზღვრულია, რომ ნებისმიერ სკოლაში, სადაც სწავლობს ასეთი საჭიროების მქონე მოსწავლე, უნდა იყოს ჟესტური ენის პედაგოგი და ჟესტური ენა სასწავლო პროცესში უნდა იქნეს გამოყენებული.

მაია მეტონიძის თქმით, ამ ეტაპზე განათლების სამინისტრომ მუშაობს გარკვეული სასწავლო პროგრამების ადაპტირებაზე ჟესტურ ენასთან. რამდენიმე პროფესიული კურსი ახლაც ხელმისაწვდომია ამ ადამიანებისთვის.

განათლების სამინისტროს ცნობით, 2013-2014 სასწავლო წელს პროფესიულ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში 12 სმენის არმქონე მოზარდი ჩაირიცხა. ისინი პროფესიულ განათლებას ჟესტური ენის თარჯიმნების დახმარებით იღებენ.

თამარ მახარობლიძის თქმით, საქართველოში არ არსებობენ უმაღლესდამთავრებული სმენის არ მქონე ადამიანები, ამის მიზეზი კი ის არის, რომ გასულ წლებში ჟესტური ენის განვითარებასა და შესწავლას, არასათანადო ყურადღება ეთმობოდა. ქართველი სმენადაქვეითებული და სმენის არმქონე ადამიანების განათლებისთვის ასევე აუცილებელია საერთაშორისო ჟესტური ენის ლექსიკონის შექმნა.

“ეს იგივეა, როგორც სამეტყველო ინგლისურია მიღებული დღეს. ქართველმა სმენის არმქონე ადამიანებმა უნდა ისწავლონ საერთაშორისო ჟესტური, რათა ფრანგ, გერმანელ თუ ამერიკელ სმენის არმქონე ადამიანებს დაელაპარაკონ, გაიგონ მათი გამოცდილება. მე ვფიქრობ  ამ ლექსიკონის შექმნას,  მაგრამ არ ვიცი, ვინ დააფინანსებს. ამ თემის პრობლემებზე მომუშავე არასამთავრობოები რატომღაც უფრო სხვა პრობლემებზე არიან ფოკუსირებული, მეცნიერული მიდგომები არ აინტერესებთ და ეს ძალიან აზარალებს თემს”, – ამბობს თამარ მახარობლიძე.

იმის გამო, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები, სმენადაქვეითებული ან სმენის არმქონე ადამიანები, თავიანთი თანამემამულეებისთვის “უცხო ენაზე” საუბროენ, დიდ სირთულეებს აწყდებიან მომსახურების სფეოში. სმენის არმქონე ადამიანები უმეტესად ბაგეების მოძრაობით ამოიცნობენ რაზე ესაუბრებიან მათ, მაგრამ უკუკავშირი ვერ მყარდება. პალინა ჯაღათაშვილი: “ძალიან მნიშვნელოვანი და აუცილებელიცაა საბაზისო ჟესტური ენა იცოდნენ სულ მცირე იმ ადამიანებმა, რომლებიც მუშაობენ საზოგადოებრივ  სამსახურებში – პოლიციაში, საავადმყოფოში, აფთიაქში, ბანკში და სხვა. რათა სმენადაქვეითებულმა და სმენის არმქონე ადამიანებმა დამოუკიდებლად შეძლონ მათთან კომუნიკაციის დამყარება და პრობლემების თავისით მოგვარება”.

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: