9 ოქტომბერს გერმანიაში, ქალაქ ფრანკფურტში, ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა გაიხსნა. 2018 წელს საქართველო წიგნის ბაზრობის მასპინძელი ქვეყანაა. გახსნის ცერემონიალზე მისასალმებელი სიტყვა წარმოთქვა აკა მორჩილაძემ. მწერალმა ისაუბრა ქართულ ანბანზე, ქართულ კულტურასა და ქართული მწერლობის ბედზე. გთავაზობთ აკა მორჩილაძის გამოსვლის სრულ ტექსტს.
აკა მორჩილაძე, მწერალი:
“მთავარი მიზეზი, რის გამოც აქ ვიმყოფები, ისაა, რომ ჩემი საკმაოდ გაუბედავი ხმა შევაწიო კულტურას, რომელსაც წილად ხვდა პატივი ასეთ მნიშვნელოვან პლატფორმაზე ყოფილიყო წარმოდგენილი.
არსებობს დავიწყებული კულტურები, არსებობს ასევე კულტურები, რომლებიც მკვდარია, მაგრამ ცხოვრობენ უნივერსიტეტებში, მეცნიერების მოწადინებით. არსებობს დიადი კულტურები, რომლებიც აღარც ჭირდება ვინმეს, იმიტომ, რომ ძალიან მაღალი სტანდარტი აქვთ და მათთან მიუწვდომლობის აშკარა სურათი უხერხულობას ქმნის ხოლმე.
მრავალ ასეთ სიკვდილ-სიცოცხლესა და სიიოლე-სირთულეში არსებობენ ძველი, დღევანდელი სამყაროსთვის ან სრულიად უცნობი ან ერთეულ მოყვარეთათვის ნაცნობი კულტურები, რომლებიც არ მომკვდარან და რაღაც მაღალი საოცრებების წყალობით მოვიდნენ 21-ე საუკუნემდე.
სიმართლე გითხრათ, ეს ბედნიერებაა, რომ სწორედ ასეთ კულტურას წარმოადგენ და შეგიძლია ამაზე თქვა ორი სიტყვა.
ეგება რაღაცა შორეული, უცნობი კულტურა საერთოდ არაფერს არ ნიშნავდეს სამყაროს უმრავლესობისთვის, მაგრამ ქართველებისთვის… ჩვენ ასეთი სიტყვა გვაქვს, „რაღაცას“ ვეძახით ბევრ რამეს და ეს მარტო „რაღაცა“ არ არის, იმიტომ, რომ სიცოცხლესაც ნიშნავს.
აი, ასე სრულიად უცნობ, უმეტესად პოლიტიკურად გაგებულ საქართველოს ისტორიაში ყოფილა უგრძესი პერიოდები, საუკუნოვანი დროება, როცა ამ ქვეყნის არსებობა-არარსებობას სწორედ მისი კულტურა განსაზღვრავდა.
მარტივი რაღაც ვქვათ, ანბანი (თქვენ იცით, რომ ჩვენ სხვა ანბანი გვაქვს). ეს არის, რომ გითხრათ სიმართლე, ჩემი ჭკუით, როგორც ქართველის, ძალიან ჯიუტი, უცნაური, ჰუმანისტური, მრავალგზის დამახინჯებული, მაგრამ კულტურა. ძლიერი კულტურა გვაქვს და ამას ვეძახით ჩვენ ქართულ კულტურას.
ასეთი ისტორიაა საერთოდ ძველი, სისხლით და სიმძიმით სავსე. თავის შენახვის და გადარჩენის ამბავია ჩვენი ამბავი. ამ ამბის სიკეთე სხვა არამატერიალურ რაღაცებთან ერთად იყო სწორედ ჩვენი კულტურა.
მოკლედ რომ ვთქვა და დრამით რომ არ დაგღალოთ, არ არის აქ ამის ადგილი, აქ არის დღეს ქართული ლიტერატურა, რომელიც, როგორც იცით, ძალიან ძველია, მრავალი საუკუნის. ჩვენ ვამბობთ – 1500 წლის, ჩვენი მეცნიერები ამბობენ 2000 წლის, 2500-ის… მაგრამ რაც არ უნდა იყოს, ეს საუკუნეები არ არის პატარა დრო იმისთვის, რომ იმსჯელო, რა არის ღირებული და რა არ არის ღირებული.
როგორც ყველა ლიტერატურა, ქართული ლიტერატურაც ადამიანების გარშემო ტრიალებს.
ჩვენს პირველ მოთხრობაში მეხუთე საუკუნის ამბავია აღწერილი. ჩვენ უფრო გვიანდელი ხელნაწერიც გვაქვს, მაგრამ ეს შემოგვრჩა და ძალიან გასაგები და სამსჯელო იქნებოდა სამყაროსთვის მაშინაც და ახლაც. ეს მოთხრობა სკოლაში ისწავლება იმ ენით, რომლითაც დაწერილია მეხუთე საუკუნეში.
ეს ნაწარმოები არის ქალზე და კაცზე, ოჯახზე, ერთგულებაზე, პოლიტიკაზე, ღმერთზე, რწმენაზე, პატიოსნებაზე, ათას რამეზეა მოკლედ ერთი პატარა ჩანაწერი. ეს ყველაფერი ისეა, რომ მიხვდები, ადამიანის გულში და სულში თხუთმეტი საუკუნეა არაფერი ბევრი დიდად არ შეცვლილა.
თქვენ იცით, რომ ჩვენი კულტურის მეორე ნაწილი არის ანბანი, რომელზეც ჩვენ ბევრს ვლაპარაკობთ. ამით ვწერდით ჩვენს წიგნებს.
ჩვენს ანბანზე მაქვს საინტერესო შეხედულება, სრულიად არამეცნიერული. არის ფუფუნება, ასეთი რაღაც რომ გაქვს ადამიანს ან ერს. იმიტომ რომ, თქვენ უყურებთ გაოცებით და ჩვენ ვკითხულობთ. ამ დროს ჩვენ თქვენსას იოლად ვკითხულობთ, თქვენ ჩვენსას საერთოდ ვერ კითხულობთ, ეს უპირატესობა გვაქვს, ესე ვთქვათ, დამალული.
საერთოდ, პატარა ქვეყნებს ასეთი ძალიან ბევრი რამ აქვთ. ცოტა რომ გადავცდე ამ სიტყვებს, საუკუნეები ჩვენ ვთარგმნიდით ძალიან ბევრი ენებიდან, განსაკუთრებით აღმოსავლურიდან. ჩვენ არ გვთარგმნიდა არავინ. წარმოიდგინეთ ეს უპირატესობაც, ჩვენ ვკითხულობდით ყველაფერს და თქვენ არ კითხულობდით არაფერს ჩვენსას, ამიტომ ჩვენ ვიცით ძალიან ბევრი რაღაცა. არაბულიდან, სპარსულიდან, სომხურიდან, ჩვენ ყველაფერს ვთარგმნიდით, სანამ შეგვეძლო, სანამ მშვიდობა იყო.
მოკლედ, ჩვენ აი, ამ ანბანით ვწერთ ჩვენს პროზას. ისტორიასაც ვწერთ, მაგრამ უნდა გითხრათ, რომ საქართველო არის პოეზიის ქვეყანა. აი, ახლა, პროზაიკოსი რომ გამომიყვანეს აქ, ვარ უხერხულ მდგომარეობაში. მე არ ვარ პირველი კატეგორიის ადამიანი ამ ხელობაში, რასაც მწერლობა ჰქვია. ჩვენი ქვეყანა არის პოეზიის. ასეთი ხუმრობაა საქართველოში, ძველ წიგნებში დარჩენილი, რომ რომანის წერას უნდა დრო, მაგიდა, ქაღალდი, დაჯდომა, ფიქრი. და ამ დროს ომია, უბედურებაა. ლექსი იწერება მუხლზე დადებულ ქაღალდზე, უცბად.
უნდა გითხრათ, რომ ჩვენთან ისტორიულ ქრონიკებსაც წერდნენ ლექსად. რომანებსაც წერდნენ ლექსად, სახელმწიფო ქაღალდები გვაქვს ჩვენ ლექსად დაწერილი, უამრავი.
ხეებზე, ცხვირსახოცებზე, სასმისებზე, მერხებზე – ჩვეულებრივი იყო. ეს არის უცნაური ტრადიცია, რომელიც რომ გითხრათ, მეტ შრომას მოითხოვს, ვიდრე პროზის წერა, პროზა ისეთია დაჯექი და ცოტა მოცლილი ადამიანის საქმეა.
მაგრამ სტანდარტი ასეთია, პოეზია მაღალია რა. პოეზიით ცხოვრება ვიცით რაც არის – კიდევ უფრო მაღალია.
სულ ბოლო დრომდე პოეტი ისეთი ფიგურა იყო საქართველოში, რომელიც ადამიანს საკუთარი არსებობის სიხარულსა და განუმეორებლობაში არწმუნებდა. არწმუნებდა იმაში, რომ მისი ფიქრი მართალი, წრფელი ფიქრია და ხელოვნება დიადი რამეა. შენ იცოდი, რომ თვითონ არ შეგიძლია, მაგრამ არსებობს ადამიანი, რომელიც შენ ნაცვლად შენს ფიქრებს გამოხატავს, გადმოსცემს, გამოიცნობს და მეტი სისრულით და ოსტატობით აკეთებს.
პოეტი ისეთი ვინმე იყო ქვეყანაში, რომ 20-საუკუნოვანი ლამის აბსოლუტური მონარქიის ტრადიცია აქვს ამ ქვეყანას და ერთი საოცარი ამბავია, შექსპირზე თეორიები რომაა, რომ ვითომ ვიღაც ლორდები იყვნენ შექსპირის ნაცვლად და მალავდნენ, იმიტომ, რომ სირცხვილი იყო, საქართველოში ჩვენ გვყავს უამრავი მეფე, რომელთა საუკეთესო მიღწევაც არის მათი პოეზია. ჩვენ შემოგვრჩნენ ისინი თავიანთი პოეზიით და მათ იხსენებენ თავიანთი პოეზიით და არა პოლიტიკით.
საქართველოს გაცნობა, რა თქმა უნდა, შეიძლება იქ მოგზაურობით, მაგრამ მაინც ჯობს ქართულმა ლიტერატურამ მოგახსენოთ თავისი ძველი და უცვლელი სათქმელი იმის თაობაზე, რომ სიყვარული, მეგობრობა, სირთულეები, სიკვდილი და სიცოცხლე, ომი და მშვიდობა, იუმორი და ტრაგედია ისევე არის ჩვენი ცხოვრების ნაწილი, როგორც თქვენი და ამაზე ლაპარაკი და თხრობა ისე შეგვიძლია, როგორც ბევრს არავის დედამიწის ზურგზე. ამის მრავალსაუკუნოვანი, სამყაროსთვის უცნობი ტრადიცია გვაქვს. ჩვენი ლიტერატურა ჩვენი აღსარებაც არის ხოლმე, ჩვენი ოცნებაც და ა.შ.
რადგან აქ ვართ დღეს ყველანი, უნდა გითხრათ, რომ პოეტები და მწერლები ყოველთვის უპირატესი და საყვარელი გმირები იყვნენ საქართველოში. ყოველთვის იყვნენ, როგორც დღეს ამბობენ, ცნობადი სახეები, მაგრამ ამას მათთვის არც ყოფითი ნუგეში მოუტანია და მათ ხელობას არასოდეს არ დაუცავს ძნელბედობისგან.
როგორც სამოცდაათი ან ორასი წლის წინათ (გამახსენდა ბესიკ გაბაშვილი), დღესაც ქართველი მწერალი შეიძლება გადაყვეს თავის ნაწერს, თავის შემოქმედებას ან რაღაც არაშემოქმედებითი გამოსავალი ეძიოს, ან უცხოეთს შეაფაროს თავი. რომ არ დაგიმალოთ, მუშტიც შეიძლება მოხვდეს, ქუდიც შეიძლება ჩამოიფხატოს, რომ საზოგადოების გულისწყრომას რაღაცნაირად მოერიდოს. როგორ გითხრათ, აი, ამ დიდი ისტორიული, დამანგრეველი თუ აღმაშენებელი ქარტეხილების მიუხედავად და აი, ამ უბედური ამბების მიუხედავად, საქართველოში მწერალი მაინც რჩება გამორჩეულ ფიგურად. ქართველი მწერალი, ეს ისეთი ადამიანია, რომელიც ყოველთვის იქ არის, სადაც ყველა არასდროს არ არის და ამავე დროს იქ არის, სადაც ყველა ყოველთვის მოიყრის თავს. აი, ეს არის ჩვენი, ქართველი მწერლების ამბავი. უფრო მეტიც შეიძლებოდა, მაგრამ მაპატიეთ, ბოდიში.“
