კულტურული მემკვიდრეობა,მთავარი,სიახლეები

როგორი იქნება რეაბილიტირებული ხიხანის ციხე [ფოტო]

22.04.2018 • 4765
როგორი იქნება რეაბილიტირებული ხიხანის ციხე [ფოტო]

აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტო ხიხანის ციხის სარეაბილიტაციო სამუშაოებს ატარებს. თითქმის აღდგენილია ციხის ერთ-ერთი, N3 კოშკი, ხოლო ამავე და კიდევ N2 კოშკის რეაბილიტაციაზე მორიგი ტენდერი 2018 წლის 3 მაისს დასრულდება. არსებობს ციხის სარეაბილიტაციო გეგმა და ამასთან, რეკომენდაციები, რომლის მიხედვითაც „ადაპტირების გამოყენებისას სიფრთხილეა საჭირო, რათა არ დაიკარგოს ისტორიული ნაგებობის ავთენტურობა… სხვა შემთხვევაში მივიღებთ ახალციხის რაბათის ახლადადაპტირებული კომპლექსის ეფექტს – ადაპტაციას ავთენტურობის დაკარგვის ხარჯზე“.

„არსებული პროექტებით, რაც სააგენტოს ამ ეტაპზე აქვს, ციხის ავთენტურობას საფრთხე არ ემუქრება“, – ამბობს „ბათუმელებთან“ სააგენტოს ყოფილი ხელმძღვანელი ლაშა ასლანიშვილი. – „სამუშაოები, ძირითადად, ძეგლის გადარჩენას და იმ სახით რეაბილიტაციას გულისხმობს, რომ მან ღირებულება არ დაკარგოს“.

N3 კოშკის რეაბილიტაციაზე ტენდერში გამარჯვებულ კომპანიასთან ხელშეკრულება 2016 წელს გაფორმდა. სამუშაოებზე 108 105 ლარი დაიხარჯა. მიმდინარე ტენდერის მიხედვით კი N2 და N3 კოშკების რეაბილიტაციისთვის დამატებით 110 000 ლარია გათვალისწინებული.

„არსებული რელიეფისა და რთული პირობების გამო სამუშაოები ძალიან შრომატევადი იყო. ფაქტობრივად, არ არის გზა. ციხის ტერიტორიაზე სამშენებლო მასალები სპეციალურად მოწყობილი ლითონის საბაგიროთი ავიტანეთ. ეს საბაგირო უკვე გამოუსადეგარია. რაც შეეხება კოშკის აღდგენას, ნაწილი ქვებისა ციხის ტერიტორიაზე მოვიძიეთ, თუმცა მიწიდან ამოღებული ქვების უმეტესობა გამოუსადეგარი იყო. ამიტომ, ახლომახლო ხევებში და მდინარის ნაპირებთან მოვიძიეთ ქვები და ავიტანეთ საბაგიროთი, რომლის სიგრძე 1,3 კმ იყო. საბაგიროდან კოშკამდე კი 300 მეტრია, სადაც ურიკაც კი ვერ გაივლის… N3 კოშკი აღვადგინეთ და ახლა გარედან შელესვა სჭირდება. დიდი ალბათობით მიმდინარე ტენდერში მივიღებთ მონაწილეობას, თუმცა არის ბევრი დეტალი, იგივე მასალების ატანის პრობლემა, რაზედაც სააგენტოს ხელმძღვანელებს უნდა შევხვდე“, – უთხრა „ბათუმელებს“ კომპანია „აპექსის“ დირექტორმა, ლევან ღოღობერიძემ.

„აპექსი“ 2016 წელს ტენდერში გამარჯვებული კომპანიის ქვეკონტრაქტორი იყო.

ხიხანის რეაბილიტაციაზე გასულ წელს გამოცხადებული ტენდერი კი სააგენტოს ჩაუვარდა.

ლაშა ასლანიშვილის თქმით, მიზეზი ის იყო, რომ რთული სამუშაოს გამო კომპანიებმა არ მიიღეს მონაწილეობა: „მე რომ სააგენტოს ხელმძღვანელად დავრჩენილიყავი და ეს ტენდერიც ჩავარდნილიყო, ალბათ შევცვლიდი პირობებს და პრეტენდენტის გამოცდილებიდან ამოვიღებდი ძეგლებზე მუშაობას. თუმცა,  პირობებში გავწერდი, რომ კომპანიას აუცილებლად ჰყოლოდა შესაბამისი კომპეტენციის არქიტექტორ-რესტავრატორი და სხვა სპეციალისტები“.

სააგენტოს პროექტით, N3 კოშკის სრული აღდგენა აუცილებელი იყო მისი სრულყოფილი დაცვისთვის და ამასთან, მიზანშეწონილი – არქიტექტურის წარმოჩენის თვალსაზრისით. რეკომენდაციებში, რომელსაც ხელს აწერს ხელოვნებათმცოდნე გია ჭანიშვილი, აღნიშნულია, რომ „შესაძლებელი ჩანს კოშკის სამხრეთი კუთხის და მიმდებარე ჩამონგრეული კედლების აღდგენა და სართულშუა გადახურვების მოწყობა“.

ლაშა ასლანიშვილის თქმით, მაგალითად, ციხის კედლების აღდგენა შეიძლება მხოლოდ იმ ნიშნულამდე, რა სიმაღლეც აქვს შემორჩენილ კედლებს, „იმის იქეთ ვერ წავალთ, რადგან არ ვიცით როგორი იყო კედელი… დაგეგმილია კოშკების [ერთი ადრეა აღდგენილი, ერთიც ამჯერად დასრულდება და კიდევ ერთი კოშკი აღდგება], სათავსოების და მცირე ნაგებობების რეაბილიტაცია-კონსერვაცია. მაგალითად, ციხის ტერიტორიაზე გათხრების დროს როცა მარანი აღმოვაჩინეთ, ის ისევ მიწით დავფარეთ. ამას ითვალისწინებს შესაბამისი მეთოდოლოგია, თუ კონკრეტულ დროს სპეციალისტების დასკვნა, მაგალითად მინით გადახურვაზე და ა.შ. არ არსებობს. ასეთ დროს ძეგლს, როცა ის ჯერ კიდევ შეუსწავლელია არქეოლოგიურად, მიწა უკეთ ინახავს. ხიხანის ციხის კედლების სრულად აღდგენა არ განიხილება. არც იმ ერთი კოშკის, რომელთან მისვლაც კი, უკვე შეუძლებელია.“

ასლანიშვილი ამბობს, რომ ვინაიდან ციხესიმაგრე მიუდგომელ ადგილზე მდებარეობს, მის სრულ რეაბილიტაციაზე ტენდერი ვერ გამოცხადდებოდა და გარკვეული ადგილების რეაბილიტაცია ეტაპობრივად განხორციელდება.

ხიხანის ციხის რეაბილიტაციის პროექტში აღნიშნულია, რომ საჭიროა ციხის ციტადელში არსებული „ეკლესიის განახლება და ახლო მომავალში მისი ამოქმედება“.

რეკომენდაციის მიხედვით კი, „ეკლესია თითქმის მთლიანად დანგრეულია და მისი შემორჩენილი ნაწილები არ არის საკმარისი ნაგებობის თავდაპირველი მხატვრულ-არქიტექტურული ასახულობის დასადგენად… ამიტომ, მეთოდოლოგიურად აქ შესაძლებელია მხოლოდ კონსრევაცია“.

სააგენტოს პროექტის მიხედვით, „ტაძრის განახლებული და არსებული ნაწილები გამიჯნულ იქნება დემარკაციული ხაზით… განსაზღვრულია ეკლესიის თუნუქით გადახურვა, რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს მისი რეაბილიტაციის ხარჯებს“.

„ეს არის ძველი პროექტი, ზოგადი ხედვა რეაბილიტირებულ ციხეზე და ეკლესიის აღდგენის საკითხი ახლა დღის წესრიგში არ დგას“, – ამბობს ლაშა ასლანიშვილი. – „მით უმეტეს ამ საკითხს მხოლოდ აჭარის სააგენტო ვერ გადაწყვეტს. ეს კომპლექსურ მიდგომას და შეთანხმებებს საჭიროებს, ვინაიდან ხიხანის ციხე ეროვნული კატეგორიის ძეგლია“.

„იმ შემთხვევაში, თუ გადაწყდება ეკლესიის აშენება, იგი უნდა დაპროექტდეს როგორც ახალი მოცულობა – ეს უნდა იყოს არა ციხის ციტადელში შემორჩენილი ეკლესიის ნანგრევის აღდგენა, არამედ ახალი ეკლესიის მშენებლობა, რომლის საფასადო სახე შესაძლოა წარმოჩენილი იქნეს თანადროული ეპოქის ანალოგიების მხოლოდ მოშველიებით. იგულისხმება იმ დროისთვის დამახასიათებელი არქიტექტურული დეტალებისა და სტილისტური ნიშნების გამოყენება,“ – აღნიშნულია რეკომენდაციებში.

რეკომენდაციების მიხედვით, არსებობს უპირობო მეთოდოლოგიური დებულებები, რაც აუცილებლად უნდა იყოს გათვალისწინებული ხიხანის ციხესთან დაკავშირებული პროექტირებისას:

[checklist]

  • როდესაც ნაგებობა თითქმის მთლიანად დანგრეულია – ფაქტობრივი მასალის (არქიტექტურული მონაცემების) არ არსებობის ან სიმცირის შემთხვევაში და როდესაც არქიტექტურულსახელოვნებათმცოდნეო კვლევაც არ გვაძლევს საშუალებას დავადგინოთ ნაგებობის თავდაპირველი სახე, მეთოდოლოგიურად დაშვებულია არქიტექტურულ ძეგლთა შემორჩენილი ნაშთების მხოლოდ კონსერვაცია;
  • როდესაც ნაგებობა მეტ-ნაკლებად შემორჩენილია – კვლევის შედეგად თუ დგინდება დანგრეული ნაგებობის განსაზღვრული მონაკვეთების არქიტექტურული ელემენტების თავდაპირველი სახე, შესაძლებელია ნაგებობის ნაწილობრივი აღდგენა და მისი დაუდგენელი მონაკვეთების სივრცითი ასახულობის ძირითადი პარამეტრების წარმოჩენა, ახალი მასალითა და ტექნოლოგიით;
  • როდესაც ნაგებობა ნაკლებად არის დაზიანებული – დიდი რაოდენობით ფაქტობრივი მასალის არსებობისა და სტილისტურ-არქიტექტურული კვლევის შედეგად გამოტანილი დასკვნების საფუძველზე შესაძლებელია დაზიანებული და დანგრეული ნაგებობის სრული აღდგენაც. ამ შემთხვევაში მიღებულია ასევე ანალოგიების მოშველიება სათანადო დასაბუთებით. თუმცა ამ შემთხვევაშიც ბოლომდე გაურკვეველი კვანძებიც უნდა აღდგეს ახალი ტექნოლოგიებისა და მასალის გამოყენებით.
  • კომპლექსების რეაბილიტაციის დროს ადაპტაციასაც მიმართავენ, ოღონდ მეთოდოლოგიურად ეს დასაშვებია უპირატესად ახალ სტრუქტურათა და ნაგებობათა მოწყობისას ინფრასტრუქტურის გამართვის მიზნით (მისასვლელი გზა, პანდუსი, კიბე, მოაჯირი, საცქერი ბაქანი და სხვ.). ხოლო უშუალოდ არქიტექტურულ ძეგლებთან მიმართებაში ადაპტირების გამოყენებისას სიფრთხილეა საჭირო, რათა არ დაიკარგოს ისტორიული ნაგებობის ავთენტურობა. ასეთ შემთხვევებში, როდესაც ამა თუ იმ არქიტექტურული ელემენტის თავდაპირველი ზუსტი სახე ცნობილი არ არის და თვალსაჩინოებისათვის კი სასურველია მათი დამატება – ამგვარი ჩანართების შემთხვევაში, სასურველია გამოყენებული იყოს განსხვავებული მასალა – ლითონი, მინა, ლითონპლასტმასი და თანამედროვე ტექნოლოგიები. სხვა შემთხვევაში მივიღებთ ახალციხის რაბათის ახლადადაპტირებული კომპლექსის ეფექტს – ადაპტაციას ავთენტურობის დაკარგვის ხარჯზე.

[/checklist]

ხიხანის ციხესთან დაკავშირებით არსებულ რეკომენდაციებში ასევე ხაზგასმულია, რომ „დამკვეთის [სააგენტოს] მიერ ნათლად უნდა იყოს წარმოდგენილი ციხესიმაგრის რეაბილიტაციის მიზანი, მისი პერსპექტიული გამოყენების მიმართულებები და ობიექტის ტურისტული პოტენციალი“.

ლაშა ასლანიშვილის თქმით, ციხესიმაგრეს მნახველები, მიუხედავად უგზოობისა მაინც არ აკლია. ის პროექტები კი, რაც სააგენტოშია, ტურისტული ინფრასტრუქტურის მოწყობას არ ითვალისწინებს: „ჩემი აზრით, კარგი იქნება თუ ხიხანის ციხე და მისი შემოგარენი ერთგვარ არქეოლოგიურ ნაკრძალად  გამოცხადდება“.

ხიხანის ციხე შუა საუკუნეების [X-XI] ძეგლია ხულოს მუნიციპალიტეტში, რომელიც სოფელ ბაკოსთან მდებარეობს. ციხესიმაგრე მთის თხემზეა და იქ ასასვლელად ერთადერთი საცალფეხო ბილიკია. მთის ძირიდან ციხემდე მანძილი დაახლოებით 1 კილომეტრია.

ხიხანის ციხემდე [მთამდე, რომელზედაც ციხე დგას] სამანქანო გზა არის, თუმცა მთის ძირამდე მისვლა მხოლოდ მაღალი გამავლობის ავტომანქანითაა შესაძლებელი. სააგენტოში აცხადებენ, რომ მათ გზის რეაბილიტაციაზე ფულის დახარჯვის უფლება არ აქვთ და ეს ხულოს მუნიციპალიტეტის კომპეტენციაა.

ხულოს მუნიციპალიტეტი /ხიხანის ციხე / აჭარის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს ფოტოები

ხიხანის ციხე

ხიხანის ციხე

ხიხანის ციხე

ხიხანის ციხე

ხიხანის ციხე

ხიხანის ციხე

გადაბეჭდვის წესი


ასევე: