პოეზია
***
ზეცას ვიყავ, ზეცა ვნახე,
მასკვლავებსაც დევენახვე.
თვარემ კაცი მიმიგზავნა:
– მაქ თუ იყავ, რეიზა არ მნახე?
(მთქმელი ხასან იელდრიმი (ნიჟარაძე),
87 წლის, მცხ. სოფ. ჩაქალფინარში)
ნადური
ჰოო ჰო, აბა დელი დელა!
გედევიარე ბაღჩაში და…
ჰოი ჰო, აბა დელი დელა!
ქალი ქათამს აგინებდა,
ნანინაა, ნანინაბ და… …
– შე ქორის საჭმელეო,
ნანინაა, ნანინაბ და… …
– შე ტურის საჭმელეო,
ნანინაბ და… …
(მთქმელი ისლამ თამაზოღლი,
87 წლის, მცხ. სოფ. ჩაქალფინარში)
***
გინცარ გინცარ გინცარა,
გინც იყოს და გინც არა.
ახლანდელი სახლის გელინი
გინც იყოს და გინც არა.
წამოჯდება კერიასა,
ატირტილებს ენასა.
ეზოს დახვეტავს, სახლს – არა,
ჯამს მორეცხს, ჭურჭელს – არა,
გამუაცხობს ნაცრი კვერას,
წაამწარებს ყველასა.
(მთქმელი ფატმა დირილი (მუთლი),
70 წლის, მცხ. სოფ. ქუშჩაში)
***
ღელესავო გადმომდგარა
თავჭუჭულაბ თეთრი ქალი,
ხელსა მიქნევს: – აქ ამოი,
შინ არ არის ჩემი ქმარი.
აუყევი და ქი ევედი,
ამოვკოცნე თვალებიო.
– იგერ მუა ჩემი ქმარი,
რაფერ დუუღლურზავს თვალებიო.
ღმერთო, იგი მომიკალი,
დაგიკლავ უღლად ხარი!
(მთქმელი ჯელალ ქარასუ (შავარდენიძე),
60 წლის, მცხ. სოფ. თაჰთაბაშში)
***
ეწერს ცეხლი ეკიდება,
მუხასაც ებრიალება.
მე რა ლამაზი გოგო მინდა,
შენაც ხომ არ გეპრიანება?
(მთქმელი აჰმედ ქუთლუ (საფელიძე),
80 წლის, მცხ. სოფ. ჩაქალფინარში)
***
ახორს უკან მინარე,
გოგო დამხდა ძინარე,
ჰემ უკბინე, ჰემ ვაკოცე,
შინ გავაგზაბ ტირალი.
(მთქმელი იაშარ აილდიზი (ბოლქვაძე),
80 წლის, მცხ. სოფ. ქუშჩაში)
***
ნენემ კაბა შიმიკერა,
ზედ კოპჭები მიმიკერა.
დამასახლე რუმ უთხარო,
კიბილები ჩამატეხა.
***
ნენემ კაბა შიმიკერა
წელზეც გამოჭირებული.
ნენევ, ადრე გამათხუვე,
ძალვან ვარ გაჭირებული!
(მთქმელი ჯემალ ანანიძე,
50 წლის, მცხ. სოფ. სარალიჩში)
***
ეგერ მიღმა თიკნებიო,
ვიტირებ და ვიქნებიო.
წეხვალ, გეგებუტებიო,
მოხვალ, ჩეგეხუტებიო.
(მთქმელი ემინე შილვანი,
70 წლის, მცხ. სოფ. დივანში)
***
ქარიშხალი მოსულა,
ნისლი აღარ ადგება.
თუკი მე არ მომყვები,
დარი აღარ დადგება.
(მთქმელი მელიქე ათეში (დევაძე),
11 წლის, მცხ. სოფ. ბაშქოიში)
***
მე ნალიაში ვერ ევალ
კიბეს მუუყუდებელი.
მე ასკერში ვერ წევალ
გოგოს ჩუუხუტებელი.
(მთქმელი ჯემალ ყაზანჩი (სალაძე),
მცხ. სოფ. ბიჩმექოიში)
***
კალთაში მაქ მურგვებიო,
ფენჯერაზე _ გოგვებიო.
ფენჯერაზე კრაჭი-კრუჭი,
გოგვებ უნდებიან ბიჭი.
(მთქმელი დერმუდე ბაიარი,
50 წლის, მცხ. სოფ. დეირმანბაშში)
***
იგერ გაღმა ბალებივო,
ზედ მიხვევლან ქალებივო.
ერთი მაქედან ჩამოი, – ვუთხარი,
დიმიყლიპენ თვალებიო.
(მთქმელი შაბან ბაშარი (ლომანოღლი),
44 წლის, მცხ. სოფ. ფუნარქოიში)
***
ხოჯავ, ხოჯავ, გერგეცაო,
ქალი რაფერ გეგქცაო?!
შენ გგონიოდა ლოგინშიო,
ქალი გესულა გაღმაშიო.
(მთქმელი ბილალი ელიუიგუნი (ბაჯელიძე),
მცხ. სოფ. დუაიერში)
შელოცვები
თვალისა
ალილისა, მალილისა,
ცხრა ათასი ფერისა
ქალისა, კაცისა, დიდისა, წვიტისა,
მოვდოდა შავი წყალი,
მას მოქონდა შავი გველი,
ჩავკარ ჩემი კარაჭინაბ,
მივხკიდე ღობესა.
ქარდებოდა, ნიავდებოდა.
ავაის თვალმა ავი თვალით შენ შამოგხედა,
ასკილი, ბელა, ყეზა
მის თვალებში მოხდა!
ჩემი პირით შენალოცაბ
ხეირათ, სიკეთეთ მიგერგებოდა!
(მთქმელი ფატმა დირილი (მუთლი), 70 წლის, მცხ. სოფ. ქუშჩაში)
შაკიკისა
ჩემი დალოცვილისა.
რაცხამფრად მოხველ,
იმფრად წედი!
ჰაიდან მოხველ?
სოფლიდან მოხველ თუ?
გარედან მოხველ თუ?
დემენახვე მე, წეხველ შენ!
გილოცავ შენ.
აღარ დემენახვო მე.
გეიარე, წეი!
თავდაღმართიდან მოხვალ თუ?
თავაღმართიდან მოხვალ თუ?
გეიარე, წედი!
შეჰერიდან მოხვალ, კარჩხალიდან წახვალ!
არ დემენახვო მე,
წედი შენ გზაზე!
(მთქმელი ოსმან ყარაყაში (ლომანოღლი), 65 წლის, მცხ. სოფ. ექინჯუღში)
შაკიკისა
შაკიკი მოვდა
სათაოსა ბოლოსა.
რავარ ჭამდა კინასა,
ისე ცხავი თივასა.
გეიარა წვინდა გორგი,
გეიპარა დილასა.
(მთქმელი ზულბიე აქარსუ (მუსტაფოღლი), მცხ. სოფ. ექინჯუღში)
დაბეჩებულისა (შეშინებულისა)
აშინა, მაშინა რამ შაგაშინა?
ხემ შაგაშინა, ქვამ შაგაშინა,
კაცმა შაგაშინა, ქალმა შაგაშინა,
ძაღლმა შაგაშინა, კატამ შაგაშინა?
წედი, შეშინებულო,
მოდი, სულო-გულო!
(მთქმელი ზულბიე აქარსუ (მუსტაფოღლი), მცხ. სოფ. ექინჯუღში)
მატავრისა
– ატაურო, მატაურო,
ჰაიდან მოხვალ?
– ასკალაკელიდან.
– ჩემ შავტარიან დანით.
დაგჭრი, დაგშიშხავ!
დაგჭრი, დაგშიშხავ!
დაგჭრი, დაგშიშხავ!
ჩაგყრი ქოთანში,
გადუღებ, გაფერმანებ,
გიგიყვან ქედზე,
ნიავ და ქარ მიგცემ.
იელის კუკული,
სელისა ზეთი,
ჩახველი დუმა.
(მთქმელი ჰავა ფიდანი (ლომანოღლი), 80 წლის, მცხ. სოფ. ესენთეფეში)
დატკეცნილისა
ალა ვკეცე, მალა ვკეცე,
გადავტრიალდი, ხე მოვკვეცე.
– რა არის იმის ხმალი?
– გულწითელი მამალი.
ალისა
ალი ალი ალსა,
საჩეჩელი სართუმასა,
ბადე კისერსა.
ვაი ალი ალსა,
საჩეჩელი სართუმასა,
ბადე კისერსა.
ტყემლი ტალი ნაგვზალსა,
ალი გავაგდე კარსა.
(მთქმელი უმიან ქალაი, 70 წლის, მცხ. სოფ. ჯიჰადში)
ანეკდოტები
***
ნასრეთლი ხოჯა ვირზე უკნიდან შემჟდარა. ოზდათერთმეტი ვირი ყოლია. ვირიდიან ჩამუა, ვირს ითლის _ ოზდათერთმეტია, ვირზე შეჟდება, ვირს ითლის, ოზდაათი გამუა; ერთი ვირი ვერ ნახა.
(მთქმელი ბილალი ელიუიგუნი
(ბაჯელიძე, 75 წლის, მცხ. სოფ. ბაშქიოში)
***
ნასრეთინ ხოჯას ქვაბი უურთუმია, დიდი ქვაბი მოზობელზე. მიცემიხან ერთი პაწაი ქვაბი ჩადვა შით და ისე მიცა. კაცმა უთხრა:
– აი რა არიო?
– შენმა ქვაბმა იშვაო.
მემრე გეიარა პაწაი და კიდე ქვაბი აართვა მოზობელს, მიცემა დააგვიანა. კაცმა მოჰკითხვა:
– რა იქნა ჩემი ქვაბიო?
ნასრეთინ ხოჯამ უთხრა:
– შენი ქვაბი მოკდაო.
მოზობელმა უთხრა:
– ქვაბი მოკდებაო?
– დაბადება რომ დეიჯერე, მოკდენა რეიზა არ დეიჯერეო?
(მთქმელი ჯელალ ქარასუ (შავარდენიძე),
60 წლის, მცხ. სოფ. თაჰთაბაშში)
***
ერთ დედაბერსა უთხრობია ქი, გამათხუეთო. შვილებსა უთხრობიათ ქი:
– ნენი, შენ დაბერდი, ვინღა გითხოვსო?
ღამეში, წოლაში, მოსულან ტურები, დედაბერს დუუწიკენ და წეიყვანენ; ტურებს მიყავან და დედაბერს გონია, გელინათ მივყავანო და უთხრობია:
” – ნელი-ნელა გამაყოლეთ, ჩემი ნეფის მაყრებოო!”
ჩეიყვანენ ღელეში ტურებმა და დაფრიწენ.
(მთქმელი ფატმა დირილი,
70 წლის, მცხ. სოფ. ქუშჩაში)
ანდაზები:
1. ათჯერ დაზომო, ერთჯერნა დაჭრა;
2. ამოსულ თვარეს საღამოს დეეტყობა;
3. დათვ ბოკრები მოწრია, წტე წყალი ვერ უსმია;
4. ერთი ენა ერთი კაცია;
5. ევფურტუნე, ბუიღას მოხვდა, დევფურტნე – წვერსაო;
6. ვირ ყურ ხევენ და – ე რა ეხახუნებაო;
7. იყბალიან ქალი მუუკტება, უიყბალიან ცხენი მუუკტება;
8. კოცნას ცხვირი არ დუუშლისო;
9. მგელი რომ დაბერდება, ძაღლების სათამაშო გახდება;
10. რაცხას დათესავ, იმას მოჭრი;
11. საღამოს საქმეს დილის საქმე ჯობს;
12. სოფელი ვნახე უძაღლო, შიან ვიარები უგარგნო;
13. სხვის ვირზე რომ შეჯდები, მალე ჩამოხვალო;
14. ურგობლობის ზღვა დუულევია;
15. შავი მურგვი სუნყველას კუჩხეში მიგორდება;
16. შიერის თვალი ნალიაზე იქნება;
17. შიერი ფუში მალე გაძღება, თვალი – არა;
18. ძაღლს ძაღლის კბილი არ აწყენს;
19. წაბლი ბუჯგიდან გამოვა, მის ბუჯგ აღარ კადრულობსო;
20. ჭინჭრის ძირ ჭინჭარი ამუა;
წყევლები:
– ანწლი ამოვდეს შენ კალოზე!
– ეზრაელი ჭამე!
– მიწასაჭმელებო!
– ჟამი შენ ბუკში!
– ქოქი გიგიხმა!
– ღმერთმა ბუკი დიგიტეხოს!
– ღმერთმა ბუკი გიგიბრუდოს!
– ღმერთმა გამჩენელმა შავ იაზმით დაგაჟდუმლოს!
– ღმერთმა შენი თავი სიბირიას გადაკარქოს!
– ღმერთმა შენ კალოზე ლეღვი დიგირგოს!
– ღმერთმა გვერდები დიგიტეხოს!
– ღმერთმა ჩენგე მუუგრიხა!
– ჩემზე ბეთერი გაგხადოს!
დალოცვები:
– გზა-შარაში შიგიბრალოს ღმერთმა!
– დიდი ომრი მოგცონ ღმერთმა!
– კაი შვილები მოგცა ღმერთმა!
– კაი ჩოლუხ-ჩუჩუღი მოგცა ღმერთმა!
– ღმერთმა დიგინახოს!
– ღმერთმა კარქობა მოგცეს!
– ღმერთმა კაი ბედი მოგცეს!
– ღმერთმა კარქობით დაგაბერა!
– ღმერთმა კარქობით დაგალაგოს!
– ღმერთმა ჯენნეთის კარები გაგაღებიოს!
– ღმერთმა ბევრი დღე მოგცა!
– ღმერთმა ჰერამი არ მოგცა!
– ღმერთმა ბედი გიგიღოს!
– ყაზაებიდან, ბელაებიდან ღმერთმა დიგიფაროს!
